COVID-19 aşıları hakkında bilinmesi gerekenler

Koronavirüse karşı geliştirilen aşılar ne kadar etkili? Çocuklar aşı olacak mı? Hamileler neye dikkat etmeli? Bu aşılar helal mi? Milyonlarca hayat kurtarması umut edilen aşılarla ilgili merak edilen soruların yanıtları: İngiltere ve ABD'nin ardından AB üyesi ülkeler de önümüzdeki günlerde koronavirüse karşı aşı kampanyalarını başlatıyor. BioNTech- Pfizer ortaklığında geliştirilen ve Comirnaty adı verilen aşı, AB'nin onayını aldı. Moderna tarafından geliştirilen aşının da gelecek haftalarda onay alması bekleniyor. Aşıların, hayat kurtarması, koronavirüs salgınıyla mücadelede dönüm noktası olması umut ediliyor. Bununla birlikte, kafalarda oluşan sorulara uzmanların verdikleri yanıtları, haberimizde derledik.

Aşılar arasındaki farklar neler?

Hem BioNTech-Pfizer ortaklığında hem de Moderna tarafından geliştirilenler aşılar, mRNA teknolojisiyle geliştirildi. Bunlar, resmi makamlar tarafından kullanım için onay almayı başaran ilk aşılar. Bu aşılarla, insan vücudundaki hücrelerde, virüste yer alan proteine özgü proteinlerin üretilmesi sağlanıyor. Bağışıklık sistemi böylelikle virüsü tanıyor, antikor üretiyor, virüsle mücadele edebiliyor."

Bu aşılar, insan vücudundaki hücrelerde, virüse ait proteinlerin benzerlerinin üretilmesini sağlıyor. Böylelikle bağışıklık sistemi tepki olarak antikor üretiyor, virüsle mücadeleye geçiyor.

Onaylanmış bu iki aşı arasındaki en önemli fark, Moderna aşısının 30 güne kadar normal bir buzdolabında saklanabiliniyor olması. BioNTech-Pfizer aşısının ise eksi 70 derecede muhafaza edilmesi gerekiyor. Kullanıma hazır hale getirilen bu aşı ayrıca 5 günü geçmeyecek şekilde normal bir buzdolabında da saklanabiliyor. Aşı neden sadece aşı merkezlerinde ya da mobil ekipler tarafından yapılacak?

Planlamalar, bu aşıya en çok ihtiyaç duyanlara gerekli önceliğin sağlanabilmesi hedefiyle yapıldı. BioNTech aşılarının eksi 70 derecede muhafaza edilmesi ve etkisini yitirmeden yapılması önem taşıyor. Bu nedenle, aşının aşılama merkezlerinde, mobil ekipler tarafından da yaşlılar ve bakım evlerinden yapılması öngörülüyor. En azından bu aşamada, aşıların ev doktorlarına dağıtımı söz konusu değil.

Bir kez mi iki kez mi aşı olunacak? Hem Moderna hem BioNTech-Pfizer aşısının, üç hafta arayla iki doz yapılması gerekiyor. İlk doz olarak hangi aşı yapıldıysa, ikinci dozun da aynı üreticinin aşısı olması gerekiyor. Aksi yönde araştırmalar yapılmadığı için herhangi bir risk alınmaması öneriliyor. Koronavirüs geçirmiş olanlar da aşı yaptırmalı mı?

Covid-19'u atlatmış olanlar aşı yaptırabilir ve yaptırmalı da. Çünkü bir kez enfekte olmuş kişilerin ikinci kez bu virüse yakalanıp hasta olmayacaklarının bir garantisi yok, en azından bu konuyla ilgili henüz yeterli düzeyde araştırmalar bulunmuyor. Herkes aşı olabilecek mi? Dünyada herkesin aşı olabilmesi için yıllara ihtiyacımız var. En gelişmiş ülkelerde bile her isteyenin aşı olabilmesi en az 2022 yılını bulacak.

Örneğin Almanya'da, 2021 yılının ilk çeyreğinde 13 milyon doz aşının yapılması planlanıyor. Her kişiye iki doz yapılması gerekiyor. Dolayısıyla ilk çeyrekte aşının yapılabileceği kişi sayısı Almanya nüfusunun onda birine ancak tekabül ediyor. Dünyanın 7 milyar 800 milyonluk nüfusuna yetecek kadar aşının üretilmesi zaman alacak. Ama en azından en çok risk altındaki kişiler ve yaşlıların bir bölümü, 2021 yılının yazına kadar korunabilecek.

Aşı, hangi durumlarda yapılmamalı?

Koronavirüs hastalığını halen geçirmekte olanlara, grip olanlara ya da ateşli herhangi bir soğuk algınlığı olanlara aşının yapılmaması gerekiyor. Bu durumda bulunan hastalara aşının yapılabilmesi için öncelikle tekrar sağlıklarına kavuşmalarının beklenmesi gerekiyor. Aynı kural, karantinadaki kişiler için de geçerli. Bu kişilerin öncelikle karantina sürelerini doldurmaları ve aşıyı ancak koronavirüs olmadıklarının anlaşılması üzerine yaptırmaları mümkün.

Ayrıca doktorların, kimi kişilerin aşının yapılmasına engel teşkil edebilecek bir diğer hastalığı olup olmadığını değerlendirmesi gerekiyor. Yine aşıda yer alan bazı maddelere alerjisi olanların da bu aşıları olmaması gerekiyor. Bu arada bahar alerjisi, saman alerjisi olanlar ile kimi gıda ürünleri ve hayvanlara alerjisi olanların aşı olmasında sıkıntı olmayacağı belirtiliyor. Diyabet hastası, aşırı kilolu ve zayıf bağışıklık sistemi olanların da aşı olması gerektiğine, koronavirüsün bu grupta yer alan kişilerde çok daha ağır seyrettiğine dikkat çekiliyor.

Çocuklar aşı olabilecek mi?

Bugüne kadar onaylanan aşıların sadece 16 yaşından büyük gençler ve yetişkinlere yapılmasına izin verildi.

Hamileler neye dikkat etmeli?

Uzmanlar mRNA aşılarının hamile kadınlar ve doğmamış çocukları için risk teşkil etmesine ihtimal vermese de, bu konuda hayvanlar üzerinde yapılan testler henüz devam ediyor. Aşının ne tür yan etkileri olabilir?

Aşı olanların çoğunluğunda hafif ve orta düzeyli, ancak geçici bazı yan etkiler ortaya çıkabiliyor. Bunların, aşının yapıldığı yerde şişme, baş ve eklem ağrıları, titreme nöbeti, yorgunluk ya da ateş gibi yan etkiler olduğu belirtiliyor. Yan etkilerin, aşı yapıldıktan sonraki üç gün içinde ortaya çıktığı ve iki gün içinde hafifleyerek yok olduğu aktarılıyor. Ağır komplikasyon halindeyse aşı olanların doktora başvurmaları gerekiyor. Pek çok ülkede, bu durumun, onay veren makamlara bildirilmesi gerekiyor.

Korona aşısından sonra, bir başka aşıyı olmak için kaç gün beklemeliyim?

Koronavirüs aşısı olduktan sonra, grip, kabakulak, kızamık ya da tetanoz gibi aşıların yapılması için en az 14 gün beklenmesi gerekiyor. Aynı şey tam tersi için de geçerli. Örneği grip aşısı olduysanız, koronavirüs aşısı için 14 gün beklemeniz gerekiyor. Bu kural tedbir amaçlı uygulanıyor. Doktorlar bu aşıların eşzamanlı yapılmasının sorun yaratmayacağı görüşünde olsa da konuyla ilgili henüz bir bilimsel çalışma yok. Bu nedenle bu tedbire uyulması isteniyor. Aşılar helal mi? Bu soruya ilahiyatçıların yanıt vermesi daha doğru olabilir ancak üç üretici firma, Pfizer, Moderna ve AstraZeneca, Times of India'nın sorusuna yanıt vererek, aşılarının herhangi bir domuz ürünü içermediğini açıkladılar. Aşı olduktan sonra mesafe kurallarına uymaya devam etmek zorunda mıyım? Evet. Aşılar virüse karşı yüzde 95 oranında koruma sağlasa da, aşı olmuş kişilerin de genel hijyen ve mesafe kurallarına uymaya, maske takmaya devam etmeleri gerekiyor. Aşının ne kadar süreyle koruma sağlayabildiği konusunda bir çalışma yok. Ayrıca bu aşıların, virüsün gerçekten de yayılmasını önleyip önlemeyeceğini de zaman gösterecek.

Fabian Schmidt

(c)