Altı soruda Berlinale'nin 70 yılı

Berlin Uluslararası Film Festivali bu yıl 70'inci yılını kutluyor. Festivalin nasıl başladığını, hangi skandalların yaşandığını, hangi Türk filmlerinin Altın Ayı kazandığını altı soruda derledik.Berlinale ne zaman ve nasıl başladı? Berlin Uluslararası Film Festivali ilk kez düzenlendiğinde takvimler 1951 yılını gösteriyordu. İkinci Dünya Savaşı biteli altı yıl olmuş, Berlin yıkılmış, bölünmüş bir kentti. Berlin'de uluslararası bir film festivali düzenlenmesi kentteki müttefik güçlerden ABD'li subay Oscar Martay'ın girişimi ile oldu. Savaşın izlerinin hala hüküm sürdüğü kente yeniden kültürel canlılık getirmeyi hedefleyen festivalin siyasi bir amacı da vardı. Festival, Soğuk Savaş'ın başladığı o yıllarda Batı'da nasıl bir hayat olduğunu Doğu'ya göstermeyi hedefliyordu. Festival "Özgür dünyanın vitrini" olarak nitelendiriliyordu. Berlinale olarak bilinen festivalin açılışı 6 Haziran 1951'de gerilim filmlerinin usta yönetmeni Alfred Hitchcock imzalı "Rebecca" ile yapıldı. Festivalin ilk direktörü ise Nasyonal Sosyalizm döneminde propaganda konusunda etkin bir isim olduğu birkaç hafta önce ortaya çıkan Alfred Bauer'di.

Berlinale neden siyasi bir festival olarak nitelendiriliyor?

"Bolşevikliğe karşı kültürel bir kale" olarak başlayan Berlinale sonraki yıllarda da siyasi mesajlar vermeyi sürdürdü. Batı ile Doğu arasında soğuk rüzgarların estiği 1974 yılında ilk kez Sovyetler Birliği yapımı bir filmi festivale davet ettiğinde, Berlinale yönetimi sanatsal değil siyasi bir karar almış oldu. 1988 yılında Çinli yönetmen Zhang Yimou "Kızıl Darı Tarlaları" ile Altın Ayı kazandığında, Çin'deki liberal güçlerle dayanışma mesajı veren Berlinale yine siyasi bir duruş sergiliyordu. Hollywood filmleri ve yıldızları ile pırıltılı bir sahne oluşturan Berlinale, geçen 70 yılda siyasi gelişmeleri programa yansıtmayı ve siyasi mesajlar vermeyi hiç ihmal etmedi. 2017 yılında ödül töreni sırasında Türkiye'de gözaltına alınan gazeteci Deniz Yücel'e dayanışma mesajı gönderildi. Bu yıl da Perşembe akşamı düzenlenen açılış töreni Hanau'daki aşırı sağcı saldırıda yaşamını yitiren 5'i Türkiye kökenli 9 kişinin anısına saygı duruşu ile başladı. Berlinale, "şiddet ve ırkçılığa karşı" olduğunu vurguladı.

Berlinale hangi skandallara sahne oldu? 1970 yılında Berlinale'nin ana yarışmasına katılan Michael Verhoeven imzalı "O.K." festivalin tarihine geçecek bir skandala neden oldu. Film, Vietnam savaşı sırasında ABD'li askerlerin tecavüzüne uğrayan ve öldürülen Vietnamlı bir kadını anlatıyordu. Uluslararası jürinin başkanı ABD'li yönetmen George Stevens filmin festivalden çekilmesini isteyince, hararetli bir tartışma başladı. Sonuçta, jüri üyeleri çekildi ve Berlinale'nin tarihinde ilk kez ve şimdilik son kez ödüller de iptal edildi. 1976'da Japon yönetmen Nagisa Oshima'nın "Duygu İmparatorluğu" adlı filminin gösterimi "pornografik" olduğu gerekçesiyle Berlin'deki bir mahkeme tarafından yasaklanması da festivalin tarihine geçen bir skandal oldu.

Berlinale'de gösterilen hangi filmler iz bıraktı? Festivalde iz bırakan, sinema tarihine geçen çok sayıda film var. Berlinale'nin 70 yıllık tarihi boyunca yaklaşık bin 500 film Altın ve Gümüş Ayı için yarıştı. Halka açık bir festival olan Berlinale, dünya sinemasından örneklere yer veren Panorama, genç sinemacılara ve deneysel anlatımlara apılarını açan Forum, kısa filmler, Alman Sinemasına Bakış gibi bölümlerle sinemaseverlere her yıl geniş bir yelpaze sunuyor. Festival her yıl çok sayıda ünlü oyuncuyu ve yönetmeni konuk ediyor.

60'lı ve 70'li yıllarda Avrupa sinemasının ağırlıkta olduğu festivalde, Jean-Luc Godard, Michelangelo Antonioni, Ingmar Bergman, Claude Chabrol, Carlos Saura, Rainer Werner Fassbinder gibi yönetmenler dikkat çekti. 90'lı yıllarda ise Hollywood yapımı filmlerin festivalde gösterilmesi eleştirilse de, Terrence Malik, Spike Lee, Quentin Tarantino gibi ABD'li yönetmenlerin filmleri beğeni topladı. Türkiye kökenli Alman yönetmen Fatih Akın "Duvara Karşı" ile 2004 yılında Altın Ayı kazanarak adını Almanya'nın yanı sıra Türkiye'de de duyurdu.

Berlinale'ye ilk kez hangi Türk filmi katıldı? 1956 yılında Sabahattin Eyüboğlu ile Mazhar İpşiroğlu'nun birlikte çektiği "Hitit Güneşi," festivale katılan ilk Türk filmi oldu. "Hitit Güneşi" En İyi Kısa Belgesel dalında Gümüş Ayı kazandı. Daha sonraki yıllarda Zeki Demirkubuz, Şerif Gören, Erden Kıral, Atıf Yılmaz, Nuri Bilge Ceylan, Seyfi Teoman, Reha Erdem festivale davet edilen yönetmenler arasında yer aldı.

Berlinale'de Türkiye'den hangi filmler Altın Ayı kazandı?

Berlinale'nin 70 yıllık tarihinde Türkiye'den sadece iki yönetmen Altın Ayı kazandı. 1964 yılında Metin Erksan'ın yönetmenliğini yaptığı "Susuz Yaz" Altın Ayı kazanan ilk Türk filmi oldu. Türkiye'de dönemin sansür kurulundan geçemeyen filmin Berlin'de başrolleri Hülya Koçyiğit ile Erol Taş paylaşıyordu. "Susuz Yaz"ın Altın Ayı kazanması, Türk sinemasının uluslararası alanda elde ettiği ilk başarılardan biri oldu.

Bundan tam 46 yıl sonra, 2010 yılında reji koltuğunda Semih Kaplanoğlu'nun oturduğu "Bal" Altın Ayı'ya layık görüldü. 7 yaşındaki Bora Altaş'ın başrolünde oynadığı film, Türkiye'de ve Avrupa'da büyük övgü aldı. Geçen yıl yönetmen Emin Alper'in "Kız Kardeşler" Altın Ayı için yarışmıştı. Bu yıl ise Berlinale'nin hiçbir bölümünde Türk filmi yer almıyor.

Jülide Danışman

(c)