Uzayda Hangi Sporlar Yapılır? Uzayda Nasıl Beslenilir?

Düşününce ne kadar kafa karıştırıcı bir kavram gibi gözükse de uzayda spor yapmak astronotlar için aslında bir zorunluluk. Astronotlar, zorlu çalışma şartları içinde psikolojik tahribatın yanı sıra fiziksel zararlar da görürler. Bu zararların en büyüğü kas ve kemik kaybı olarak gösterilir. Kemiklerin yer çekimi eksikliği karşısında mineral yoğunluğunu kaybetmesi en önemli nedendir. Astronotlar bunu engellemek için haftanın 6 günü 2 saat boyunca egzersiz yapmaktadırlar.

Uzayda hangi egzersizler yapılabilir?

Astronotların yoğun olması zorunlu olan antrenman programını ayarlamak ve uygun koşullarla malzemeleri ayarlamak çok kolay bir iş değildir. Sporun astronotlar için hayati önemini gören Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay İdaresi (NASA), Avrupa Uzay Ajansı (ESA), Rus Uzay Ajansı (RSA) ve Japon Uzay Ajansı (JAXA) bir araya gelerek konuya ilişkin birçok buluşa imza atmışlardır. Bu buluşların en önemli amaçları ise yer kaplamayan ve kolay çalıştırılabilen aletler olmasıdır. Bu buluşlardan en bilineni ise konusu geçtiğinde ilk akla gelen alet uzay bisikletidir.

Uzay Bisikleti

Görünüş olarak aslından çok farklı olan bu ürün çalışma sistemi olarak bildiğimiz bisikletlerin aynısıdır. Yerden tasarruf etmek için zemine oldukça yakın tasarlanan bu bisikletleri kullanan astronotlar kendilerini bir yere bağlayarak sabitlerler. Bu şekilde egzersize başlayan astronotun eylem sırasındaki tüm değerleri ve harcadığı enerji anlık olarak kaydedilir. Kaydedilen bilgiler astronotların ilerleyen günlerdeki antrenman programlarının da belirleyicisi niteliğindedir.

Koşu bandı

Tıpkı bisikletler gibi yere sıfır şekilde konumlandırılan koşu bantları, astronotun ağırlığına göre omuz ve kalçalara baskı yapar. Kemerler yardımıyla sabitleştirme gerçekleştikten sonra aletin vereceği baskı oranı ayarlanır. Bu baskı ilk etap astronot ağırlığının yüzde 60 olarak belirlenmiştir. Daha sonra süreç boyunca arttırma devam ettirilir.

ARED: Gelişmiş Dirençli Egzersiz Cihazı

Astronotlar makineye kendilerini sabitleyerek karşılarında bulunan ağırlığı eğilip kalkma hareketiyle kaldırırlar. Vakum silindirleri sayesinde bir çubuk aracılığıyla 272 kiloya kadar direnç uygulanır. Bu alet sayesinde heel lifts, squat ve deadlift gibi hareketler uzay ortamında yapılabilir.

Uzay ortamında hangi spor branşları denenmiştir?

Kas ve kemik sistemini korumak için devamlı yapılması zorunlu olan egzersizlerin yanında astronotlar, gerek geleceğe yönelik araştırmalar yapmak için gerekse uzayda eğlenceli vakit geçirmek amacıyla bazı spor branşlarını bu ortamda denemişlerdir.

1. Beyzbol

Japon Uzay Ajansı'ndan (JAXA) Satoshi Furukawa, tek başına takım olmanın mantığını açıklamak için böyle bir yol izlemiştir. Astronotun yer çekimsiz ortamın yarattığı avantajla kendi pasına koşup vurması da deneyle beraber eğlenmeye de fırsat sunmaktadır.

2. Futbol

Ulusal Havacılık ve Uzay İdaresi'ne (NASA) bağlı astronotlar Amerikalı Steve Swanson ve Almanya'dan Reid Wiseman ve Alexander Gerst'in deneyi ise görülmeye değer cinsten.

Üç astronot dünya üzerindeki en çok seyirciye sahip spor olan futbolu uzaya taşımıştır. Deneyin yapıldığı dönemde 2014 Dünya Kupası'nın düzenleniyor olmasını fırsat bilen astronotlar uzay ortamında kendi aralarında maç yapmışlardır.

3. Basketbol

Futbolun olduğu yerde akla gelen ikinci spor basketboldur. Ancak basketbolu uzayda oynamak futbol oynamak keyifli olmayabilir. Basketbol kısıtlı alanda çok yenilik sunan bir spor olmaması bunun en net sebebidir. Yine de eğlencesi inkar edilemez seviyededir.

4. Golf

Bu deneyin kahramanı olan kişi NASA astronotu Alan Shepard. Tam 50 yıl önce tarihler 6 Şubat 1971 tarihini gösterdiğinde Apollo 14 isimli araç uzaya iniş yaptı. Bu inişin ardından da kimsenin aklının ucundan geçmeyen uzayda golf deneyi gerçekleşti. Shepard, mürettebattan alınan verilere göre topu ilk atışında 22, ikinci atışında ise 37 metre ileriye göndermeyi başardı. Üzerinde ağır bir giysiyle, tek elini kullanarak vurmak zorunda olduğunu, dünyadaki mesafe ortalamasının 198 metre olduğunu ve Shepard'ın uzayda olduğunu göz önünde bulundurursak atışın çok çok başarılı olduğunu söyleyebiliriz.

Uzayda beslenme programlarının gelişim süreci

Mercury Projesi (1961-1963): Amerika'nın uzaya insan gönderdiği ilk proje özelliğini taşıyan projede uçuşların süresi kısa olduğu için çok fazla yiyecek içecek ihtiyacı olmamıştır. İleriye dönük pratik ürünlere dair ilk adımlar bu projede atılmıştır. Mercury astronotları, yanlarına alınan ürünleri tatma, çiğneme ya da içme gibi eylemleri denemişler buna göre bir yol haritası izlemişlerdir. Örneğin yiyecekler hem kolay tüketilmesi için hem de hareket etmeleri halinde ekipmanlara zarar vermemesi için yenilebilir jelatinle kaplanmışlardır. Ayrıca bu yiyecekler tek kişilik porsiyonlar halinde vakumlanmıştır. Böylece kişi başına düşen porsiyonu hesaplamak gibi kargaşa ortamlarından uzak durulması sağlanmıştır.

(1965-1966): Bu program NASA adına uzay projelerinde ilk defa iki kişilik bir görevi içermektedir. Ayrıca tarihteki ilk uzay yürüyüşü bu projede gerçekleştirilmiştir. Gemini'deki uçuş süresi Mercury'e oranla çok daha uzun sürdüğü için beslenme sürelerine ve sıklığına dair gerçekleştirilen araştırmaların da ciddiyeti ve yoğunluğu artmıştır. Gemini'de yer alan ürünlerden bazıları üzüm ve portakal suyu, tarçınlı tost ekmeği, meyve kokteyli, çikolata, hindi eti, elma püresi, kremalı tavuk çorbası, karides, sığır eti, tavuk ve pilavdır. Bu yiyecekler çoğunlukla dondurarak kurutma tekniği ile hazırlanırlar. Bu tekniğe göre ürün pişirildikten sonra hızlıca dondurularak ya da kurutularak vakumlanmaya hazır hale getiriliyordu. Ayrıca yemeklerin servis ediliş şekli de yemeğin hazırlanma sürecini kısaltmaya yönelik tasarlanmıştır.

Apollo Projesi (1968-1972): Bu proje, Gemini'de kat edilen yolun üstüne koyarak ilerlemesini sürdürmüştür. Yemek çeşitlerinde de çok büyük bir artış meydana gelmiştir. Kahve, domuz pastırması, mısır gevreği, omlet, peynirli krakerler, sığır etli sandviç, çikolatalı puding, ton balıklı salata, fıstık ezmesi, sığır eti kızartması, spagetti, sosis gibi ürünler listeye dahil edilmiştir. Apollo astronotları uzayda sıcak suyu kullanan ilk kişilerdir. Paketlere konulan yiyeceklerin çözülmesi için yemeden önce pakete su tabancası ile su sıkılmış ve ardından yiyecekler kaşık yardımıyla tüketilmiştir. Yeni dahil edilen bir yöntem ise ıslak paket yöntemidir. Bu paketlerde ekstradan su ekleme işlemine gerek duyulmamaktadır.

Skylab (1973-1974): Skylab, ilk ABD uzay istasyonu olmasının yanı sıra, astronotlar üzerinde ilk metabolik çalışmaların da yürütüldüğü yerdir. Yerçekimsiz ortamda fizyolojik değişimlerin araştırılması için bir laboratuvar kurulmuştur. Bu laboratuvarda yapılacak çalışmaların sonucu

için beslenme programları belirleyici olacaktı. NASA bu programda yaptığı araştırmalarda beslenmeye dair o zamana kadarki en detaylı veri setine sahip olmuştur.

Skylab'taki bir diğer farklılık ise ürün çeşitliliğinin yanı sıra ürünleri servis etme kısmındadır. Laboratuvarlarda ürünler için dondurucu, buzdolabı ve ısıtma tepsileri mevcuttur. Özellikle ısıtma tepsisi uzay uçuşları boyunca yiyecekleri ısıtabilmek için kullanılan ilk alet olarak ifade edilmektedir. Bu yeniliklerle astronotlara bir nevi ev ortamında yemek yiyormuş hissi verilmek istenmiştir. Skylab projesine dahil edilen yiyecek içecekler 3 astronot için 112 gün idare edecek şekilde ayarlanmıştır. Menüler de astronotların yaş ve vücut ağırlıklarına göre onları zorda bırakmayacak biçimde düzenlenmiştir.

Space Shuttle (1981-2011): Bu projede donanımlar ve paketlemeler yenilenip Dünya'dakine en yakın haline kavuşturulmuştur. Hatta yiyecek seçimleri ve menü tasarlamaları astronotlara bırakılmıştır. Seçimler astronotlara bırakılmış olsa da diyetisyenlerin kontrolleri devam etmiştir. Yemeklerin hazırlandığı ortam bir önceki senelere göre fazlasıyla genişletilmiştir. İmkanların arasına su dağıtma aracı ve fırın eklenmiştir. Bu imkanların eklenmesiyle beraber yemek hazırlama süresi ortalama 5 dakikaya kadar indirilmiştir.