Osmanlı ve Uzay-2: Ali Kuşçu ve Fethiyye

Bir diğer ünlü astronomi alimi, Uluğ Bey'in öğrencisi Ali Kuşçu'dur. Ali Kuşçu'nun Fethiyye adlı eseri astronomi anlamında ciddi bir eserdir.

Ali Kuşcu'nun Fethiyye adlı eseri Osmanlı Devleti'nin astronomi alanından eserlerinden biridir. Bir giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında geometrik kavramlar yer alır. Birinci bölümde gezegenlerin hareketleri ve gezegenlerin küreleri, ikinci bölümde yeryüzünün şekli ve iklimler, üçüncü bölüm ise yer şekline ilişkin ölçütler ve gezegenlerin uzaklarından bahsedilmektir.

Sultan III. Murat'ın emriyle Topkapı'ya gözlemevi kurulmasını sağlamıştır. Bu gözlemevinin müdürü olan matematik ve astronomiyi birleştirmiştir. Ayrıca yerküre ve gökküreleri hazırlayan haritacı ve coğrafyacı Mercator, iki küresini padişaha hediye etmiştir.

16'ncı yüzyıl Osmanlı Devleti'nde Takiyüddin'in çalışmaları astronomi anlamında çok önemlidir. Takiyüddin, ünlü astronom Copernicus'un çalışmalarından yararlanmıştır. Bu astronom çalışmalarını yaparken, Copernicus'un yapmadığı bir şeyi yaparak ondalık matematik işlemi kullanmıştır. Bu matematik işlemi sayesinde gözle görebilen olan gezegenler olan; Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn'ün gökyüzündeki yer değiş tablolarını yapmak kolaylaşmıştır. Bu tablo sayesinde gezegenlerin yerlerini saptanmıştır. Takiyüddin'in kurduğu gözlemevinde kullandığı araçlar dönemin en mükemmel araçlarıdır.

Takiyüddin bu gözlemevinde saati bir gözlem aracı olarak kullanmıştır. Bu gözlem yönetimi Batı'da ki gözlemevlerinde ki kullanımından öncedir. Takiyüddin'in yaptığı gözlem araçlarının kullanma amaçları arasında; gök cisimlerin enlem ve boylamlarını, Güneş ve Ay'ın ölçülerini, Güneş ve Ay tutulmalarını, yıldızların meridyen geçişlerini, gök cisimlerin yüksekliklerini, yıldızların yüksekliklerini, ekinoksların saptamalarını bulmak gibi zamanına göre ileri düzey çalışmalar yapılmıştır.

1577 yılında bir kuyruklu yıldız gözlemlenmiş; 1578'de İstanbul'da veba salgını meydana gelmiştir. Gözlemevinin uğursuz olduğu düşüncesi nedeniyle gözlemevi yıkılmıştır. Bu olay Osmanlı Devleti'nde astronomi çalışmalarını olumsuz olarak etkilemiştir.

Takiyüddin Kimdir?

1526'da Şam'da doğdu. Kadılığı sırasında yaptığı gözlemler ile ün kazandı. 1571'de Mustafa Çelebi'nin ölümünden sonra II. Selim tarafından saray müneccimbaşılığına atandı.

1574 yılında Galata Kulesi'nde gözlem çalışmalarına başlamıştır. Hoca Saadettin ve Sokullu Mehmet Paşa'nın desteği ve padişah III. Murat'ın fermanıyla 1577 yılında Tophane sırtlarında Takiyüddin'in yönetimi altında bir gözlemevi olan Takiyyuddin'in Rasathanesi kurulmuştur.

Özellikle trigonometri alanındaki çalışmaları ile meşhurdur. Takiyüddin sinus, kosinus, tanjant ve kotanjantın tanımlarını vermiş, ispatlarını sergilemiş ve cetvellerini hazırlamıştır. Beşiktaş'ta Dolmabahçe Sarayı'nın yerinin asıl sahibidir. Çocuğu olmadığından devlete kalmıştır.

Ali Kuşçu Kimdir?

1403'te Semerkand'da doğdu.  İlk eğitimini Semerkand'da alan Ali Kuşçu sonrasında Bursalı Kadızade Rumi'den ve Uluğ Bey'in kendisinden matematik ve astronomi derslerini aldı. Ali Kuşçu, 1421 yılında Uluğ Beyin kurduğu rasathaneye müdür oldu ve onun Zic (yıldızların yerlerini ve hareketlerini gösteren cetvel) isimli eserine yardım etti. 1474 yılında ise hayatını kaybetti.

YARIN: Mekteb-i Fenn-i Nücüm nedir?