Nobel Ödülleri Açıklanıyor

2024 yılı Nobel Ödülleri'nin farklı kategorilerdeki sahipleri bu hafta açıklanıyor.

Nobel Barış Ödülü'nün kazananı da Cuma günü duyurulacak.

Ödüllerin arkasındaki isimse, servetini buna adayan büyük iş adamı ve mühendis Alfred Nobel.

Dinamiti icat etmesiyle tanınan ve silah şirketine sahip olmasına rağmen barış için ödül verilmesine öncülük eden Alfred Nobel'in yaşamına dair bilinenleri derledik.

Servetini nasıl kazandı?

Alfred Nobel, 1833'te Stockholm'de bir mühendis olan Immanuel Nobel ile Andriette Ahlsell'in oğlu olarak doğdu.

Babası Immanuel, askerler için yastık ve can yeleği olarak da kullanılabilen özel bir sırt çantası icat etti ve bunun gibi başka icatlarının da patentini aldı.

Ancak 1833'te iflas eden Immanuel, 1837'de alacaklılarından kaçmak için Rusya'nın St. Petersburg şehrine gitti.

Sonraki beş yıl boyunca, aristokrat bir aileden gelen anne Andriette, Stockholm'da kalarak aileye bakmak zorunda kaldı ve bir bakkal dükkanı işleterek geçimini sağladı.

Ingrid Carlberg'in yazdığı biyografiye göre, yaşamı boyunca 355 icadın patentini alan Alfred Nobel, ilkokulda öğrenme güçlüğü çeken çocuklar için açılan bir sınıfa yerleştirilmişti.

Babası Immanuel Nobel, St. Petersburg'da Rus ordusuna mühimmat tedarik eden bir tesis kurdu ve Rus donanmasını deniz mayınlarını kullanmaya ikna etti.

Bu mayınlar, 1853-1856 Kırım Savaşı sırasında St. Petersburg'u İngiliz savaş gemilerinin saldırılarından korumak için kullanıldı.

Immanuel Nobel'in işleri iyiye gitti ve 1842'de ailesi Rusya'ya gelerek ona katıldı. Burada Alfred ve kardeşlerine özel öğretmenler tarafından bilim ve çeşitli diller öğretildi.

1850'de Immanuel, Alfred'i kimya eğitimine devam etmesi için Paris'e gönderdi.

Alfred Nobel burada nitrogliserinin mucidi İtalyan bilim insanı Ascanio Sobrero ile tanıştı.

Sobrero'nun icat ettiği güçlü bir patlayıcı sıvı olan nitrogliserin, uçucu özellikte olan baruttan birkaç kat güçlüydü.

Barut, ısı ya da basınç değişikliğine maruz kaldığında patlıyordu. Alfred Nobel, güvenli bir şekilde kullanılmasını sağlayacak bir icat geliştirirse bunun kârlı olacağını düşünüyordu.

1863'te, Kırım Savaşı'nın sona ermesiyle Rusya'daki işleri duran Immanuel Nobel iflas etti; bunun üzerine Stockholm'e döndü.

Immanuel ve oğlu Alfred, burada nitrogliserin üzerinde deneyler yapmaya başladılar.

Bir yıl sonra bu kimyasalın bulunduğu bir atölyede patlama oldu ve Alfred'in erkek kardeşi Emil de dahil olmak üzere birkaç kişi hayatını kaybetti.

Bunun üzerine Stockholm yetkilileri, şehir sınırları içinde patlayıcı maddelerle deney yapılmasını yasakladı.

İkili atölyelerini Stockholm'ün dışındaki Vinterviken körfezine taşıdı.

Alfred Nobel, 1866'ya gelindiğinde nitrogliserini İsveççe'de "kieselguhr" olarak bilinen ince bir kumla karıştırarak sabitleştirmenin mükemmel bir yolunu buldu.

Bu karışım, çubuk şekline sokulabilen bir macun haline geliyordu.

Kayaların sondaj deliklerine yerleştirildiklerinde patlatılarak onları parçalayabiliyordu.

Nobel, bu yeni patlayıcıya "dinamit" adını verdi ve 1867'de patentini aldı.

Dinamit, dünya çapında madencilikte, taş ocaklarında, inşaat yıkımlarında, bunun yanı sıra yol ve demiryolu yapımında kullanılmaya başlandı.

1898'deki İspanya-Amerika Savaşı sırasında "dinamit tabancası" olarak bilinen silahta kullanıldı.

Nobel Ödülleri nasıl verilmeye başlandı?

Alfred Nobel, 1896'daki ölümüne dek 20'den fazla ülkede 90 fabrikanın sahibiydi.

Bir silah şirketine dönüştürdüğü İsveç demir ve çelik firması Bofors bunlardan sadece biriydi.

Rusya'daki kardeşlerinin yönettiği petrol işine yaptığı yatırımlardan da büyük bir servet elde etmişti.

Nobel, servetinin neredeyse tamamını (31.5 milyon İsveç kronu- 102 milyon TL); fizik, kimya, tıp veya fizyoloji, edebiyat ve barış alanlarında insanlığa en çok katkıda bulunan kişilere ödüller vermek amacıyla bir fona bağışladı.

Ödüllerin sahiplerini seçme görevini, 1884'te kendisini üye olarak kabul eden İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'ne verdi.

Öte yandan Nobel'in bu vasiyetine ailesi şiddetle itiraz etti.

Aile, fonu kurmaya çalışan Nobel'in asistanı Ragnar Sohlman'a karşı mahkemelerde dört yıl boyunca mücadele verdi.

Nihayetinde İsveç hükümeti, bu meselenin Nobel'in hayatının sonlarına doğru yaşadığı ve atlarının bulunduğu küçük Karlskoga kasabasındaki mahkemede karara bağlanmasına karar verdi.

İlk Nobel ödülleri 1901'de sahiplerine verildi.

Kazananların kişi başına aldığı 9 milyon İsveç kronu ödül, bu yıl 11 milyon krona yükseltildi.

Nobel Barış Ödülü neden veriliyor?

1888'de Alfred Nobel'in öldüğüne dair bir iddia duyan gazetelerin hatalı bir biçimde onunla ilgili ölüm ilanları yayımladığına ilişkin teyit edilmemiş bir hikaye var.

Nobel'in öldüğü kulağına gelen bir Fransız gazetenin mucit için "ölümün tüccarı" benzetmesini yaptığı, Nobel'in de vicdanını rahatlatmak için her yıl verilecek barış ödülünü başlattığı öne sürülüyor.

Gerçek olması ihtimali daha yüksek olan başka bir açıklama da var:

Alfred Nobel, Bertha Kinsky von Chinic und Tettau isimli (daha sonra ismi Kontes Bertha von Suttner oldu), barış yanlısı ünlü bir Avusturyalı yazarla arkadaştı.

Nobel, çok satan "Silahları Bırakın" kitabının da yazarı olan kadını bir dönem sekreteri olarak işe almıştı.

Evlenmek için yanından ayrıldıktan sonra da Nobel, yıllar boyunca Bertha von Suttner'le iletişimde kalmayı sürdürdü.

Nobel'in barış hareketine bağış yapmak yerine barışa adanan özel bir ödül verilmesine öncülük etmesinde, Bertha von Suttner'le olan arkadaşlığının etkisi olduğu düşünülüyor.

Nitekim 1905'te ilk Nobel Barış Ödülü, "savaşın dehşeti karşısında gösterdiği yüreklilik" nedeniyle Bertha von Suttner'e verildi.

Nobel Barış Ödülü alan kişi ve kurumlar arasında Rahibe Teresa, eski ABD başkanları Barack Obama ve Jimmy Carter; Avrupa Birliği; Birleşmiş Milletler ve o zamanki Genel Sekreteri Kofi Annan gibi isimler bulunuyor.