Rus Askerlerde Psikolojik Destek Sorunu

Rusya'da devletin fonladığı Aile Ocağı projesinde gönüllü psikologluk yapan Tatyana (asıl adı değil) "Çoğu asker terapiye gitmek istemiyor" diyor.

Tatyana, askerlerin sıklıkla cephede bulunmadığı için onları anlayamayacağını veya yaşadıkları deneyimleri anlatırlarsa, bununla başa çıkamayacağından kaygılandıklarını söylediğini anlatıyor.

Bunun yerine askerlerin dışarı çıkıp, arkadaşlarıyla içmeyi tercih ettiklerini söylüyor.

Binlerce Rus askerinin, Ukrayna cephesinden aralarında travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) da dahil bir çok psikolojik sorunla döndükleri tahmin ediliyor.

Fakat psikolojik destek üzerine çalışan sağlık profesyonelleri Kremlin'in, üç buçuk yıllık sürede savaştan dönenlere psikolojik destek sağlayacak etkin bir sistem kuramadığını söylüyor.

Tatyana'nın da anlattığı gibi görece daha sakin sivil yaşama geçiş savaştan dönen bazı askerlerde kontrol edilemez bir saldırganlığı tetikleyebiliyor.

"Bir iş arkadaşımın bir danışanı vardı. Bir kafeye girip sırf orada oturup, rahat davrandıkları için müşterileri dövmeye başladı" diyor.

"Bir iç çatışma yaşıyorlar. İşte, burada iyi, nazik bir insanım ama orada insanları öldürüyordum" diye düşündüklerine işaret ediyor.

Psikolog Tatyana, astlarını günlerce bir çukurda yiyeceksiz ve susuz kalmaya zorlayan bir komutanla da seans yaptığını hatırlıyor.

Disiplin sağlamak için bunu yaptığını anlatan komutanın sivile döndüğünde ailesine, "Aman Tanrım, ben bu çocuklara nasıl davrandım öyle?" diye kendine kızdığını aktarıyor.

Tatyana bir yıl içinde sadece sekiz askerin psikolojik destek için kendisine başvurduğunu, çoğunun da sonunda tedaviyi bırakıp alkole yöneldiğini belirtiyor.

'Bunlar tehlikeli insanlar'

Moskova şu ana dek savaşa katılan asker sayısını açıklamadı.

Fakat Aralık 2023'te Rusya lideri Vladimir Putin cephede 617 bin asker olduğunu söylemişti. Bir sonraki yıl 490 bin kişiden oluşan ek birlikler konuşlandırıldı.

Bekhterev Psikiyatri Merkezi adlı kuruluşa göre cepheden dönen askerlerin %3 ila 11'inde, travma sonrası stres bozukluğu görülmesi bekleniyor.

Merkez, ağır yaralanma halinde ise bir psikolojik rahatsızlık görülmesi riskinin %14 ila 17'ye çıktığını söylüyor.

Ukrayna'nın işgalinden bu yana, Rusya Sağlık Bakanlığı ülke genelinde savaştan dönen askerlerin ve ailelerine destek vermek için 2700 civarında tıbbi-psikolojik danışma bürosu kurdu.

Bazı gönüllü gruplarla birlikte, devlet tarafından fonlanan bir program da askerlere destek sunuyor.

Bu bürolardan birinde çalışan psikolog Yana (gerçek adı değil) tüm bu çabaların yetersiz olduğunu ve psikolojik destek sunan büroların ya çok küçük olduğunu ya da yeterince personeli olmadığını söylüyor.

BBC Rusça Servisi'ne konuşan Yana, "Bunlar tehlikeli insanlar ve ben onları daha az tehlikeli hale getirebilirim" diyor.

Ancak Yana bir başka zorluktan daha bahsediyor: Kremlin'in "özel askeri operasyon" diye tanımladığı işgale yönelik eleştirileri kanunla yasaklaması ile giderek daha baskıcı hale gelen ortam.

Hem terapistler hem de danışanları sıklıkla açık konuşmaktan korkuyor.

Yana, "Görüşlerinizi paylaşmayan birine konuşursanız bu duyulabilir. Biri sizi ihbar edebilir ve bu da hayatınızın mahvolması demek" diyor.

Bazı danışanlarının seansları sırasında, savaşla ilgili yorumlar yapıp, tepkilerini yakından gözlemleyerek kendisini sınavdan geçirdiklerini söylüyor.

Çok az sayıda danışanının savaşa açıktan destek verdiğini, çoğunun bitmesini istediğini kaydediyor.

Hüküm giymiş suçlular

Rusya 2022'de Ukrayna'nın işgaline başladığında, cepheye gönderilenler sadece profesyonel askerler değildi.

Askerler arasında, cezalarının azaltılması karşılığında savaşa katılmayı kabul eden hüküm giymiş suçlulara da üniforma ve silah verildi.

Bunların birçoğu Yevgeni Prigojin tarafından kurulan Wagner paralı asker grubu tarafından silah altına alındı.

Mahkumlara altı ay . Prigojin'in kendi verdiği bilgiye göre 50 bin dolayında mahkum bunu kabul etti.

Fakat Ocak 2024 itibarıyla Wagner'in rolü azalmaya başladı ve işleri Rus Savunma Bakanlığı devraldı. Koşullar önemli ölçüde değişti. Şimdi cepheye gitmeye gönüllü olan mahkumların savaş boyunca orduda kalmaları gerekiyor.

Aslında hükümlü olsalar da olmasalar da çoğu asker şu anda ucu açık sözleşmelerle hizmet veriyor.

Eylül 2022'te zorunlu seferberlik başladığından bu yana askerlik hizmeti ucu açık bir hale getirildi.

Askerler sadece ağır yaralanma, yaş veya yeni mahkumiyet durumunda terhis ediliyorlar.

Böylesi mahkumiyetlere de giderek daha az görülüyor.

Bağımsız medya kuruluşu Verstka'nın yaptığı bir araştırmaya göre Şubat 2022 - Ağustos 2024 arasında savaştan dönen askerlerin işlediği suçlarda en az 242 öldü, 227 kişi de yaralandı.

Vakalar cinayetten, cinsel saldırıya ve dayak olaylarına kadar değişiyor.

2025 başında İçişleri Bakanlığına bağlı Ural Hukuk Enstitüsü "Özel askeri operasyonun Rusya'daki suça etkileri" konusunda bir çalışma yayımladı.

Çalışmada savaşın başlamasından bu yana ülke genelinde şiddet suçlarında önemli bir artış olduğu belirtildi.

Matvey (gerçek adı değil) uyuşturucu bağımlılığı kliniğinde çalışan bir psikolog.

Kendisinin ve meslektaşlarının, savaştan dönen askerler arasında travma sonrası stres bozukluğuna bağlı bağımlılığının artmasını beklediğini söylüyor.

Bekheterev Merkezi'nin klinik rehberine göre, savaş gibi bir travma gören bireyler, madde bağımlılığı anlamında yüksek risk altında.

2024 itibarıyla Rusya'nın önde gelen psikiyatri hastanesi Serbski Merkezi'nde bağımlılık tedavisi görenlerin %10'u askeri personeldi.

Travma ve bağımlılık arasındaki net ilişkiye karşın, etkin tedavi seçenekleri az bulunuyor.

Matvey, hastaların kliniğinde en çok iki hafta kaldığını ve bunun etkin bir tedaviden çok "palyatif bakım" olduğunu kaydediyor.

Bilişsel işleme terapisi gibi en az 12 seans gerektiren tedaviler ise neredeyse hiç yok.

Matvey, "Hastalarımız kendilerinde yanlış bir şey olduğunu biliyorlar fakat problem o kadar korkunç, o kadar travmatik ve o kadar acı verici ki buna dokunmak istemiyorlar" diyor.

Matvey ayrıca "Bence TSSB tedavisi zorunlu olmalı" diye de ekliyor.

Personel eksikliği

Rusya Devlet Başkanı Putin, 2024 başında cepheden dönen askerler için zorunlu terapi fikrinden bahsetmişti, ancak bu konuda herhangi bir adım atılmadı.

Bu konuda siyasi irade olsa bile, ülkede büyük bir donanımlı uzman sıkıntısı yaşanıyor.

Rusya'daki psikolog sayısı konusunda 57 bin ile 100 bin arasında farklı tahminler var.

Dünya Sağlık Örgütüne göre bu her 100 bin kişi başına 4 ila 5 psikolog anlamına geliyor ki bu dünya standartlarının çok altında.

Sistemdeki tüm engellere karşın, bazı psikologlar yaptıkları işin boşa olmadığını söylüyor.

Psikolog Yana, çoğu TSSB ile akut kaygı bozukluğu yaşayan sivilleri, mültecileri ve asker ailelerini tedavi etmeyi sürdürüyor. Sadece 10 ila 12 seansta birçok kişinin daha güvende hissetmeye başladığını söylüyor.

"Bu iyi bir şey, çünkü bir çoğu aksi takdirde psikolojik yardım masrafını karşılayabilecek durumda değil" diyor.

Tatyana, savaştan dönenlere ulaşmak için daha çok şey yapılması gerektiği görüşünde:

"Ülke genelinde tek bir birleşik kurum yok. İnsanlar psikolog görmek istiyorlarsa ya gönüllülerin eline kalıyorlar ya da kendi başlarına mücadele etmek zorundalar."