Alerjiler ve Prezervatif Sorunu

Maura prezervatiflerin yaşamını kurtardığına inanıyor.

ABD'nin Ohio eyaletinde yaşayan 43 yaşındaki Maura, sorunun ilk olarak 20'li yaşlarında başladığını söylüyor.

"Korunmasız cinsel ilişkiden sonra cinsel organımda yanma olduğunu fark ettim" diyor.

Maura (mahremiyetini korumak için asıl adı değiştirildi) bundan partnerine bahsetmekten çekinmiş.

Partneri gidene kadar bekledi ve iyice yıkandı. Sabundan kayganlaştırıcıya kadar kullandığı kişisel bakım ürünlerini değiştirmeyi denedi. Fakat sorun kötüleşti, şişlik ve kızarma başladı. Bütün bunlar sadece spermle temas ettiğinde oluyordu.

Sonunda partnerinden ayrıldı ve sürekli prezervatif kullanan biriyle birlikte olmaya başladı.

"Bir gece cinsel ilişkiye girdikten sonra yatakta uzanıyordum ve birden dilim şişmeye başladı" diye anlatmaya başlıyor olanları.

"Partnerim ne olduğunu gördü ve 'Boğuluyorsun' diye bağırmaya başladı ve astım spreyimi kaptı. Spreyi ağzımın köşesine sokmayı başardı ve sıkmaya başladı. Şanslıydım çünkü hâlâ ilacı ciğerlerime çekebilecek kadar nefes alabiliyordum."

Aynı zamanda astımı ve bir dizi alerjisi olan Maura, prezervatifte sızıntı olduğuna inanıyor. Şimdi hem kendisi hem de partneri prezervatif kullanımı konusunda daha dikkatli. Başına gelene kadar sperm alerjisi olabileceğini bilmediğini söylüyor.

Çok nadir görülse de bazı insanların bağışıklık sistemi, diğer insanların vücutlarına ağır bir tepki verebiliyor.

Bu sıklıkla yanlış anlaşılan rahatsızlıklar sadece sağlığı değil, işi, ilişkileri ve genel olarak yaşamı etkiliyor. Fakat bu reaksiyonlara neyin yol açtığı hâlâ büyük ölçüde bilinmiyor. Gerçek alerjiler mi, yoksa başka bir şey mi? Bilim insanları bazı ipuçlarını toplamaya başlarken, bu garip tepkiler vücudumuzun kimyasına ve bağışıklık sistemimizin garipliklerine ışık tutuyor.

Tenden yayılanlar

Sıklıkla bir diğer insanın vücuduna karşı alerji, vücuttaki dış ürünlere bağlı gelişiyor. Örneğin tende, deodorantlar ve traş losyonları gibi sentetik kokular olabiliyor. 150'den fazla koku temas alerjisiyle ilişkilendiriliyor.

Tetikleyici ise her zaman net değil. Ağır düzeyde mast hücresi aktivasyon sendromu olan Amerikalı bir kadın, eşinin kokusuna karşı alerjik reaksiyon geliştirdi. Bu sendromda enfeksiyonlarla savaşan hücreler işlevlerini yapamaz hale geliyor.

Avusturya'daki Kepler Üniversitesi Hastanesi'nden doktor Sabine Altrichter bağlantı henüz kanıtlanmamış olsa da, mast hücresi aktivasyon sendromu olan bazı hastaların doğal vücut kokularına ve diğer insanların tenlerinden yayılan kimyasallara karşı duyarlı olduklarını söylüyor.

Ten, vücut kokusuna katkıda bulunan çok sayıda kimyasal salıyor. Bu ten gazları arasında ham petrolde bulunan ve boya ile plastik gibi ürünlerin yapımında kullanılan tolüen gibi kimyasallar da bulunabiliyor.

İnsanlar bu maddeyi bilerek de alabiliyor, örneğin uyuşturucu madde olarak yapışkan kullanıldığında. Çalıştıkları yerlerde maruz kaldıkları için bilmeden de alabiliyorlar. Tolüen aynı zamanda tütün dumanındaki sayısız kimyasaldan da biri.

"İnsanlar Bana Alerjik" (PATM) sendromunu yaşayanların da, diğer insanlara karşı gelişen reaksiyonlara ışık tutmaları mümkün.

PATM alışılmadık ve insanları tecrit eden bir sendrom. Yanlarında bulunan insanlar öksürme ve boğulma hissi gibi alerjik reaksiyonlar geliştiriyorlar.

2023'te Japonya'daki Tokai Üniversitesi'nden Yoshika Sekine ve çalışma arkadaşları PATM sendromu yaşadıklarını söyleyenlerin tenlerinin saldığı gazları inceleyen bir araştırma yaptı. İncelenen 75 ten gazı arasında en çok görüleni tolüen oldu. PATM hastaları, bu kimyasalı normal insanlara kıyasla 39 kat daha fazla salıyordu.

"Tolüen solunum sırasında havadan alınıyor. Zararlı bir madde olduğundan genelde karaciğerde işleniyor ve idrarla atılıyor. Fakat PATM hastalarında tolüen işleme kabiliyeti az ve bu nedenle kanda toplanıyor ve ten yoluyla salınıyor."

Sekine ayrıca, PATM sendromunun hâlâ genel olarak tanınmadığını ve bir teşhis kriteri de bulunmadığını vurguluyor.

Bu arada ter alerjisinde ise insanlar diğer insanlarınkine değil, kendi terlerine karşı duyarlılık geliştiriyor.

Nadir görülen saç alerjisinde ise reaksiyon saçın kendisine karşı değil, dışarıdan gelen maddelere karşı gelişiyor. Örneğin saç bakımında kullanılan keratinde bulunan formaldehit türevleri ya da kedi sahiplerinin saçına geçen kedi proteini gibi.

Vücut sıvıları

Alerjik reaksiyonlar vücut sıvılarında taşınan belirli alerjenlerle de tetiklenebiliyor.

İngiltere'deki bir vakada Brezilya cevizine alerjisi olan bir kadın, birkaç saat önce karışık fındık-fıstık yiyen bir erkekle cinsel ilişkiye girdikten sonra kurdeşen ve solunum güçlüğü ortaya çıktı. Üstelik erkek ilişkiden önce dişlerini, tırnaklarını ve tenini temizlemişti.

Ağır alerjileri bulunan insanlardaki kabuklu yemiş alerjisi öpüşme sırasında da reaksiyonlara yol açabiliyor.

Öpüşme sırasında sorun yaratan başlıca alerji kabuklu yemiş alerjisiyken, meyve, sebze, deniz ürünü ve süt tüketiminden sonra salya da alerjik reaksiyonlara yol açabiliyor.

Antibiyotik alerjileri bulunan kadınlar, bu ilaçları alan erkeklerle vajinal ve oral ilişkiden sonra olumsuz reaksiyonlardan şikayetçi oldu.

Fakat bu dış alerjenlerin dışında, belirli vücut sıvılarındaki proteinler de alerjik reaksiyona neden olabiliyor. Bazı doktorların bildiği ama çoğunun da farkında olmadığı bir tetikleyici de sperm.

Sperm alerjisi ya da seminal plazma aşırı duyarlılığında, bu vücut sıvısıyla temas edenler kaşıntı ve kurdeşenden, potansiyel olarak yaşamı tehdit eden anaflaktik şoka kadar çeşitli semptomlar yaşayabiliyor.

Geçen yıl yapılan bir çalışmaya göre genelde 20'li ve 30'lu yaşlarındaki insanlarda görülüyor ama kayıtlara geçen vaka sayısı 100'den az.

Bu hassasiyetle en sık ilişkilendirilen alerjen de prostatta bulunan ve bağışıklık sistemi tepkisini tetikleyebilen seminal plazmadaki bir antikor.

Spermin kendisi dışında, spermin büyük bölümünü oluşturan bir sıvı. Reaksiyon da spermin kendisine değil, bu sıvıdaki bir proteine karşı gelişiyor.

Cincinnati Üniversitesi'den alerji ve immunoloji uzmanı Prof. Jonathan Bernstein seminal plazma aşırı duyarlılığı olan insanların vücutlarında tam anlamıyla ne yaşandığının net olmadığını vurguluyor. Bernstein bu hastalıkta iyi hayvan modelleri olmadığını ya da geniş kapsamlı bir çalışma için gereken sayıda hasta bulunmadığını anlatıyor.

Sperm alerjisi vakaları lokalize ya da sistemik olabiliyor. Semptomlar lokalize ve temas alanıyla sınırlı olduğunda genelde vajinanın etrafında gerçekleşiyor. Fakat İspanya'daki bir vakada daha önce vajinal cinsel ilişkide herhangi bir allerjik reaksiyon yaşamayan bir kadın anal ilişkiden sonra bilincini kaybetti ve anaflaktik şok yaşadı. Sperm sıvısına karşı hipersensitive teşhisi konuldu. ABD'deki bir kadın da cinsel ilişki olmayan bir durumda, teni spermle temas edince şişme görüldü ve kurdeşen oldu.

Bernstein lokal belirtiler arasında cinsel ilişkiden sonra yoğun acı ve yanma hissi bulunabileceğini söylüyor.

"Asit gibi olduğunu söylüyorlar" diyor.

Bir hastasının da yaşadıklarını "vajinama binlerce iğne saplanıyormuş gibi" diye tanımladığını belirtiyor.

Bernstein bir kişinin birden çok cinsel partnere ya da tek bir kişiye hassas olabileceğini de vurguluyor. Teşhis de genelde cinsel partnerden alınan taze sperm sıvısı örneğine batırılmış bir iğnenin tene temas ettirilmesiyle yapılıyor.

Bernstein kliniğinde genelde tek eşli ilişkiler yaşayan ve gebe kalmaya çalışan kadınlarla karşılaştığını anlatıyor. Sperm alerjisi alanında çok sayıda uzman olmadığı için bazıları uzun mesafeler kat ederek kliniğine gidiyor. Bernstein doktorlar ne yapacaklarını bilmediği için çok sayıda hastanın şikayetlerinin ya dikkate alınmadığını ya da agresif steroid tedavilerine başlandığını kaydediyor.

Erkeklerle cinsel ilişkiye giren erkeklerdeki sperm alerjileri konusunda önemli ölçüde bir veri eksikliği var. Bernstein hiç böyle bir vakayla karşılaşmadığını belirtiyor ve nedenini de bilmiyor. Belirtilerin vajinadaki belirli hastalıklardan kaynaklanıp kaynaklanmadığını merak ediyor. Fakat bu erkek ve kadın arasındaki anal ilişkiden sonra yaşanan vakayı açıklamıyor.

Tedavi seçenekleri

Bernstein'in daha önce denediği tedavi yöntemlerinden biri partnerin sperminin hastanın hassasiyetini gidermek için deriye ya da deri altına enjekte edilmesiydi.

Orgazm sonrası sendromu yaşayan hastalarda kullanılana benzer bir tedavi yöntemi. Bu nadir görülen ve yıkıcı sonuçlara yol açabilen hastalıkta erkekler kendi spermlerine karşı alerjik oluyor.

Fakat bu yöntem pahalıydı. Bernstein "Hastalar bunu karşılamak zorundaydı çünkü örnekleri hazırlamak için çok fazla laboratuvar işi yapılması gerekiyordu" diyor.

Bernstein ve çalışma arkadaşları iki saat süren ve tek seferde yapılan lokalize tedavilerin hem güvenli hem de etkili olduğunu tespit etti.

Öncelikle spermleri seminal sıvıdan ayırdılar. Seminal sıvıyı hastadaki reaksiyonların şiddetine göre milyonda bir ya da on milyonda bir ölçüsünde seyrelttiler. Sonra da 15 dakikada bir sıvıyı hastanın vajinasına zerk ettiler. Hastanın daha fazla tölerans geliştirebilmesi için aşama aşama verilen sıvının kuvveti artırıldı. Tüm işlem boyunca hasta incelendi.

Bernstein sonuçta "çok fazla sistemik reaksiyon göstermediklerini ve bundan sonra en azından bir partnerle prezervatifsiz cinsel ilişkiye girebildiklerini" anlatıyor.

Genelde seminal plazmaya aşırı duyarlılık hâlâ yanlış anlaşılıyor ya da yanlış teşhis konuyor. Cinsel ilişki sırasında geçen diğer belirli sıvılarla ile ilgili bilgi ise daha az.

Örneğin servikovajinal sıvıya muhtemel alerjiler konusunda neredeyse hiç araştırma yok. Bu sıvı rahim ağzı ve vajinadaki hücreler tarafından üretiliyor ve bölgenin kayganlaşmasına yardımcı olmasının dışında, patojenlere karşı bir tür koruma sağlıyor.

Ancak Marek Jankowski böyle bir alerjisi olan en az bir hasta gördüğüne inanıyor. Polonya'daki Nicolaus Copernicus Üniversitesi'nden dermatoloji ve zührevi hastalıklar uzmanı Doç. Jankowski birçok doktordan sonra kendisine gelen bir hastayı tedavi ettiğini söylüyor.

Hasta vajinal cinsel ilişkiden yarım saat kadar sonra cinsel organı çevresinin kızardığını ve kaşıntı başladığını söyledi. Oral seksten sonra da yüzü kaşınmaya başladı. Hastaya göre bu bir alerjiye benziyordu. Ancak Jankowski doktorların hastayla dalga geçip, fikri reddettiğini anlatıyor.

Fakat Jankowski cinsel ilişki sırasında servikovajinal sıvıya potansiyel alerji olabilecek diğer muhtemel vakaları inceledi.

Doç. Jankowski "En nihayetinde hasta alerji ilaçlarına iyi bir tepki verdi" diyor.

Vaka aynı zamanda Jankowski ve arkadaşlarını 2017'de yayımladıkları bir araştırma yapmaya yöneltti. Araştırmacılar hem diğer dermatologlarla hem de bu sorunu yaşıyor olabilecek diğer insanlarla görüştü. Dermatologların beşte biri böyle vakalar gördüklerini söylerken, doktorların çoğu böyle bir alerjinin olabileceğine karşı bile şüpheliydi.

Bu araştırmaya göre sorun yaşayanlar cinsel temastan sonra kızarıklık, kaşıntı, yanma, şişme ve kurdeşen şikayetleri bildirdi. Jankowski ve arkadaşları topladıkları veriler üzerine servikovajinal sıvıya alerjinin sperm alerjisi kadar sık görüldüğü tahmininde bulundu. Hastalığın sadece ABD'de en az onbinlerce kişiyi etkilediği sanılıyor.

Ancak Jankowski "servikovajinal sıvı alerjisine yönelik kanıtların yeterince güçlü olmadığını ve bu alanda daha fazla araştırma yapılması gerektiğini" söylüyor.

Jankowski ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada görüşülen hastalar hem alerji ilaçları hem de tekrarlanan temasın servikovajinal alerjiye iyi geldiğini söyledi.

Jankowski çalışmada "Tespit edilen vakaların çoğunluğu cinsel yaşamlarının erken dönemlerindeki genç yetişkinler olduğundan, görünüşe bakılırsa tutkunun ateşi duydukları rahatsızlıktan daha güçlüydü ve alerjenle tekrarlanan temas hassasiyeti azalttı" diye yazıyor.

Bu alerji seminal plazmaya aşırı duyarlılıktan farklı, çünkü bu alerjinin doğal olarak iyileştiği bir vaka bilinmiyor.

Partnerlerinin herhangi bir yönüne alerjisi olan insanlar, ağır sonuçlarla karşı karşıya kalabiliyor.

Maura sperm hassasiyetinin kendisinin ve partnerinin çocuk sahibi olmama kararında rol oynadığına inanıyor. Çünkü spermle temas etmeden bunu yapabilmenin pahalı olacağını düşünüyor.

Hem hastalar hem de partnerleri üzerindeki duygusal etkiler ise karmaşık olabiliyor. Maura'nın ilişkisi güvende ve partneri prezervatif kullanmayı dert etmiyor.

Maura partneri için "Sadece onun spermine alerjik olmamdan gücendiğini söyledi" diyor.

"Bunun için beni suçlamıyor, sadece evreni" diye de ekliyor.