Yargıda Anayasaya Uyum Tasarısı (1)

Anayasa değişikliğine uyum amacıyla yargıya ilişkin bazı kanunlarda değişiklik yapan kanun tasarısı, TBMM Başkanlığına sunuldu.

Tasarı, Anayasa Mahkemesinin, askerlikten kaçma kastı olmayan izinli askerlerin, yurt dışı izni almadıkları veya alamadıkları gerekçesiyle yurt dışında 3 günü geçirmelerinin yabancı memlekete firar suçu olarak nitelendirilmesinin, 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılmasının ölçülü bir sınırlama niteliği taşımadığına yönelik kararı doğrultusunda düzenleme yapıyor.

Resmi izinlerde veya izinli olduğu durumlarda askerlerin, yurt dışına çıkış izni almadan çıkması, bu suç kapsamından çıkarılacak. Başka bir ülkeye firar suçunu işleme kastı olmayan izinli askerlerin, yurt dışına çıkış izni bulunmaksızın yıllık iznini ülke sınırları dışında geçirmesi bu suçu oluşturmayacak ancak disiplin hukuku kapsamında bir disiplin ihlali olarak nitelendirilebilecek.

Tasarı, "askeri suçlar"ın tanımını yapıyor, "sırf askeri suçlar"ı belirliyor.

Askeri suçlar, Askeri Ceza Kanunu'nda düzenlenen suçlar ile askerin, askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işlediği suçlar olarak tanımlanıyor.

Askeri disiplini en fazla ihlal eden, askeri itaat ve düzeni en çok bozan suçlar olması nedeniyle tasarıda "sırf askeri suçlar" açıkça belirtiliyor.

Evli askerler arasında işlenen kasten yaralama suçu

Askerlik hizmet ve görevlerine ilişkin haller dışında, askerin nişanlısı, evlilik bağı kalmasa bile eşi, kan hısımlığından veya kayın hısımlığından üstsoy veya altsoy, üçüncü derece dahil hısımların veya evlatlık bağı olanların birbirlerine karşı işledikleri suçlar bakımından, amir-maiyet ve üst-ast ilişkisi dikkate alınmayacak.

Böylece farklı rütbelerdeki evli asker kişilerin arasında işlenen kasten yaralama suçunun, askeri hizmete ilişkin bir durum dışında işlenmesi halinde ast­ üst ile amir-maiyet ilişkisi dikkate alınmayacak, üste fiilen taarruz ve asta müessir fiil suçları yerine Türk Ceza Kanunu'nun kasten yaralama suçuna ilişkin hükümleri uygulanacak.

Yükümlü erbaş ve erler arasında ast, üst veya amir ilişkisinin dikkate alınması için fiilin askeri hizmet ve görevlerinden dolayı işlenmesi gerekecek.

Tasarı, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasını, askeri suçlar bakımından da getiriyor.

Ceza Muhakemesi Kanunu'nun hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümleri, sırf askeri bir suçtan dolayı 6 ay veya daha fazla süreli hapis cezasına hükmedilmesi, fiilin disiplini ağır şekilde ihlal etmesi veya birliğin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, birliğin muharebe hazırlığını, etkinliğini zafiyete uğratması, fiilin savaş veya seferberlikte işlenmesi halleri hariç, askeri suç ve cezalar hakkında da uygulanacak.

Askeri suçların soruşturulması ve kovuşturulması

Tasarı, askeri suçların soruşturulması ve kovuşturulmasında uygulanacak usule ilişkin hükümlere de yer veriyor.

Askeri yargının kaldırılması, askeri suçların yargılama görev ve yetkisinin adli yargıya devredilmesi nedeniyle bu suçların soruşturma ve kovuşturulmasında Ceza Muhakemesi Kanunu uygulanacak.

Subay ve astsubayların şüpheli sıfatıyla ifadesini, Cumhuriyet savcısı alacak.

Askeri amirler, Cumhuriyet savcısının işe el koymasına kadar delillerin kaybolmasını önleyecek tedbirleri alacak.

Cumhuriyet savcısı, ülke sınırları dışında işlenen suçlarda, adli kolluk görevlileri tarafından yapılacak işlemlerin Milli Savunma Bakanlığınca yurt dışında görevlendirilen adli müşavirler tarafından yapılmasını isteyebilecek.

Kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin bulunması ve sırf askeri suç nedeniyle askeri disiplinin ağır şekilde ihlal edilmesi halinde de asker kişi hakkında tutuklama kararı verilebilecek.

Sırf askeri suçlarda, tutuklama yasağı uygulanmayacak.

Mahkeme, asker kişilerin işlediği askeri suçlarla ilgili olarak kabul edilen iddianamenin bir örneğini soruşturma iznini veren komutanlığa gönderecek. Bu komutanlık, davaya katılma talebinde bulunulmasına gerek olup olmadığına ilişkin görüşüyle birlikte iddianameyi Milli Savunma Bakanlığına iletecek. Bakanlığının talebi halinde, asker kişilerin işlediği askeri suçlara ilişkin ceza davalarına bakanlık katılan olarak kabul edilecek.

Askeri birlik komutanı veya askeri kurum amiri, emir komutasındaki asker kişileri, ifadelerinin alınması veya sorgularının yapılması için hazır bulundurulmasını sağlayacak.

Askerin, hangi hallerde herkes tarafından geçici olarak yakalanabileceği de düzenleniyor. Buna göre, kişiye suçu işlerken rastlanması, suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kişinin kaçma olasılığının bulunması veya hemen kimliğinin belirlenememesi durumunda geçici olarak yakalanabilecek.

Tutuklama kararı veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde; Cumhuriyet savcısına derhal başvurma olanağı bulunmadığı takdirde, amiri, üstü, askeri karakol, nöbetçi, devriye, askeri inzibat ve kolluk görevlisi, asker kişiyi yakalama yetkisine sahip olacak.

Yakalanan kişi ve olay hakkında Cumhuriyet savcısına hemen bilgi verilecek, emri doğrultusunda işlem yapılacak. Cumhuriyet savcısı, yakalanan kişiyi serbest bırakmazsa, adli kolluk görevlilerine veya en yakın askeri inzibat karakoluna ya da askeri makama teslim edilmesine karar verecek.

Suçun, Türk Ceza Kanunu'nun İkinci Kitap Dördüncü Kısım 4, 5, 6, 7. bölümlerinde tanımlanan suçlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlardan olması durumunda, yakalanan kişi Cumhuriyet savcısının talimatı ile adli kolluk görevlilerine teslim edilecek. Asker kişilerin gözaltına alınması veya tutuklanması hallerinde ayrıca kıta komutanı veya askeri kurum amirine de haber verilecek.

Askeri suçların soruşturulması izne tabi olacak

Asker kişilerin işledikleri askeri suçların soruşturulması izne tabi olacak. Ancak, ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü hallerinde soruşturma genel hükümlere göre yürütülecek.

Soruşturma izni, asgari tugay komutanı (Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıklarında eşidi) olmak üzere, asker kişinin fiilen görev yaptığı sıralı amiri, bu kişilerin yokluklarında ise vekilleri tarafından verilecek.

İzin vermeye yetkili merci, ön inceleme başlatacak, ön incelemeyi bizzat yapabileceği gibi hakkında inceleme yapılanın üstü konumundaki asker kişilerden biri veya birkaçına da yaptırabilecek. Ön incelemeyle görevlendirilen kişiler birden fazlaysa, içlerinden en kıdemlisi başkan olarak görev yapacak.

Yetkili merci, soruşturma izni konusundaki kararını suçun işlenildiğinin öğrenilmesinden itibaren ön inceleme dahil en geç 30 gün içinde verecek. Bu süre, zorunlu hallerde 30 günü geçmemek üzere bir defa uzatılabilecek.

Yetkili merci, belirtilen süreler içinde soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi konusunda karar verecek.

Bu kararlara, 10 gün içinde itiraz edilebilecek. İtiraz, general ve amiraller için Danıştay Birinci Dairesine, diğer asker kişiler için ise yetkili merciin yargı çevresinde bulunduğu bölge idare mahkemesine yapılacak. İtirazlar, öncelikle incelenecek ve en geç 3 ay içinde karara bağlanacak. Verilen kararlar kesin olacak.

General ve amiraller hakkındaki soruşturma, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı veya Başsavcıvekili tarafından yapılacak.

Hakim kararı gerektiren işlemlere dair Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının talepleri ile kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlara yapılan itirazlar hakkında, soruşturma konusu suçların en ağırına bakmakla görevli Yargıtay ceza dairesini numara itibarı ile izleyen ceza dairesi başkanı tarafından karar verilecek.

İrtikap, rüşvet, basit ve nitelikli zimmet, görev sırasında veya görevinden dolayı kaçakçılık, resmi ihale, alım ve satımlara fesat karıştırma, devlet sırlarının açıklanması veya açıklanmasına sebebiyet verme suçlarını işleyen generaller ve amiraller hariç, asker kişiler hakkında soruşturma ve kovuşturma genel hükümlere göre yapılacak.

Yüce Divanda yargılama

Tasarı, Yüce Divanda yargılanacak askerle ilgili soruşturma usulünü de düzenliyor.

Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlarının işlediği askeri suçların soruşturulması izne tabi olacak. Ancak, ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü hallerinde soruşturma genel hükümlere göre yürütülecek.

Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanları hakkında soruşturma yapılması, Cumhurbaşkanının iznine bağlı olacak.

İzin vermeye yetkili merci, bir ön inceleme başlatacak, ön incelemeyi bizzat yapabileceği gibi, hakkında inceleme yapılanın üstü konumundaki asker kişilerden biri veya birkaçına da yaptırabilecek. Ön inceleme ile görevlendirilen kişiler birden fazla ise içlerinden en kıdemlisi başkan olacak.

Yetkili merci, soruşturma izni konusundaki kararını suçun işlenildiğinin öğrenilmesinden itibaren ön inceleme dahil en geç 30 gün içinde verecek. Bu süre, zorunlu hallerde 30 günü geçmemek üzere bir defa uzatılabilecek.

Yetkili merci, belirtilen süreler içinde soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi konusunda karar verecek. Bu kararlar, 10 gün içinde Danıştay Birinci Dairesine itiraz edilebilecek. İtirazlar, öncelikle incelenecek, en geç 3 ay içinde karara bağlanacak. Verilen kararlar kesin olacak.

Soruşturma Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından yapılacak.

İddianame düzenlenmesi halinde kovuşturma Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesinde yapılacak.

Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunununda sıralanan suçlar bakımından da bu madde hükümleri uygulanacak. Bu maddede hüküm bulunmayan hallerde Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun hükümleri uygulanacak.

Asliye ve ağır ceza mahkemeleri kurulabilecek

Askeri suçlara ilişkin dava ve işlere bakmak üzere, askeri birliklerin konuşlu oldukları yerde Adalet Bakanlığınca asliye veya ağır ceza mahkemeleri kurulabilecek. Mahkemeler için coğrafi durum, iş yoğunluğu göz önüne alınacak, belirlenen il merkezi ve ilçelerde, Milli Savunma Bakanlığı ile Hakimler ve Savcılar Kurulunun görüşü alınacak.

Bu mahkemelerin kurulmadığı yerlerde ise askeri suçlara ilişkin dava ve işler, Hakimler ve Savcılar Kurulunca belirlenen asliye ve ağır ceza mahkemelerinde görülecek.

Askerlerin, yurtdışında işlediği askeri suçlara ait dava ve işlerde yeni kurulan veya belirlenen Ankara mahkemeleri yetkili olacak.

Askeri suçların soruşturmalarını yapmak üzere ihtiyaç duyulan Cumhuriyet başsavcılıklarında askeri suçlar bürosu kurulabilecek, yeteri kadar Cumhuriyet savcısı görevlendirilecek.

Tasarı, anayasa değişikliğiyle askeri yargının kaldırılması nedeniyle kanunlarda yer alan askeri yargı mercilerinin adli yargıdaki karşılıklarına da yer veriyor.

Tasarı kapsamında kurulacak veya belirlenecek mahkemeler, düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 1 ay içinde kurulacak veya belirlenecek. Bu mahkemelerin görevine giren dava dosyaları,15 gün içinde bu mahkemelere devredilecek. Askeri suçlara ilişkin kesinleşen dosyalara ait arşiv, emanetler, diğer evrak ve dokümanlar da bu mahkemelere devredilecek, talepler bu mahkemelerce yerine getirilecek veya karara bağlanacak.

Birlikte yapılacak ilk TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucunda Cumhurbaşkanının göreve başlayacağı tarihe kadar Askeri Ceza Kanunundaki soruşturma izinleri Başbakan tarafından verilecek.

Milli Savunma Bakanlığı tarafından Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı emrine görevlendirilen erbaş ve erler ile askerlik yükümlüleri, bu görevlendirme süresince asker kişi sayılacak. Bu kişilerin Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığında görevli rütbelilere karşı işledikleri askeri suçlar, asker kişilere karşı işlenmiş sayılacak.

Soruşturma izni, Jandarma Genel Komutanlığında asgari alay komutanı, Sahil Güvenlik Komutanlığında ise asgari grup komutanı olmak üzere, asker kişinin fiilen görev yaptığı sıralı birlik komutanı, bu kişilerin yokluklarında ise vekilleri tarafından verilecek.

Önleme araması

Tehlikenin veya suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usulüne göre verilmiş sulh ceza hakimi kararı veya bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde askeri birlik komutanının veya askeri kurum amirinin ya da adli müşavirin yazılı emri üzerine, askeri mahallerde, kişilerin üstü, araçları, özel kağıtları ve eşyası aranacak, gerekli tedbirler alınacak, suç delilleri koruma altına alınarak Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre gerekli işlemler yapılacak.

Arama talep yazısında, arama için makul sebeplerin oluştuğu, gerekçeleriyle birlikte gösterilecek. Konutta ve yerleşim yerinde ve eklentilerinde önleme araması yapılamayacak.

Askeri mahallerde kontrol

Özel kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla asker kişiler dahil askeri mahallere girmek veya çıkmak isteyenler duyarlı kapıdan geçecek. Bu kişilerin üstleri, duyarlı kapının ikaz vermesi halinde, metal dedektörle kontrol edilecek; eşyaları teknik cihazlardan ve güvenlik sistemlerinden geçirilecek; aracı, teknik cihazlarla, gerektiğinde el ile kontrol edilecek.

Şüphe halinde veya bu cihazların bulunmadığı yerlerde, herhangi bir emir veya karar olmadan, kontrol elle yapılabilecek. Teknik cihazların ikazının sürmesi halinde, bu kişiler ancak elle kontrolü kabul ettikleri takdirde askeri mahallere girebilecek.

(Sürecek)