'Sokak dili hep var, önemli olan dilimizi doğru öğretmek'

Öncelikle, görseldeki kelimeleri görür görmez bize 'atar yapmayın' sakın sevgili okur, sözümüz meclisten dışarı! Orada gördükleriniz, genellikle gençlerin kullandığı sokak dili... Günümüzde tek başına kanka kelimesinin bile kanki, kankito, pampa, kanks gibi versiyonları türedi.

Bugün, Türk Dil Bayramı. Peki dilimize neler oluyor, nereye evriliyor? Sokak dili nasıl oluşuyor? Özellikle gençlerin diline pelesenk olan bu kelimeler Türkçeye zarar veriyor mu? Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Fatih Bakırcı'yla dilimiz üzerine biraz dertleştik...

Öncelikle şu kanka sözünü sormak isterim size. Envai çeşidi türedi... Kan kardeş tabirinin kısaltması mı?

Hayır, alakası yok, ses benzerliğinden öyle sanılıyor. Kökeni Çingene dilinden geliyor. Çingene dilinden çok kelime geçmiştir sokak jargonuna.

Başka neler var?

Denyo kelimesi çok kullanılır mesela, amiyane olarak. 'Git' anlamında naş kelimesi kullanılır. Burada antipati duyulan başka bir kültürü küçümseme, ötekileştirme, dalga geçme durumu da var tabii. Mesela moruk kelimesi, Ermenice 'ihtiyar, sakallı adam' demek. Yine 'devamke'de olduğu gibi bazı kelimelerin sonuna Kürtçedeki -ke yapısını kullanmak da bir örnek.

Pek çok insan ne anlama geldiğini bilmeden de kullanıyor...

Evet, kökenini bilmeden kullanıyorlar genelde. Birileri kullanıyor, sonra bugünkü tabirle 'viral' oluyor.

Bunun dışında neden, nasıl oluşuyor sokak dili?

Argoda biraz gizlilik, deşifre etmeme refleksi de vardır. Daha özel, gizli bir dil oluşturup kullanma isteği yani. Bunun dışında hayranlık, taklit etme gibi nedenler de var. Hayran olunan bir müzik grubunun, bir oyuncunun, popüler kültürde öne çıkan birinin tavırlarını ve dilini taklit etme ve bununla toplum içinde prestij kazanma gibi... Ama son dönemde en çok sosyal medya, teknolojik aletlerin çok sık kullanılması, tüketim toplumunda 'hızlanma' meselesi, yazı iletişimdeki kısaltmalar gibi etkenler de var.

Ne zarar veriyor bunlar dilimize?

12 yıllık eğitimciyim. Gelen sınav kağıtlarının ya da mail'lerin felaket olduğunu söyleyebilirim. Yazı dilleri çok kötü. Ciddi ifade sorunları var. Ama burada sorun sadece sokak dili değil. İlk ve ortaöğrenimde verilen dil eğitimi çok önemli. Çok temel ve önemli dilbilgisi kuralları vardır ve ne yazık ki pek çok öğrenci, zorunlu eğitim döneminde bunları doğru dürüst öğrenmeden mezun oluyor. Bu temel kazanımların ortaöğretime kadar halledilmiş olması gerek. Ama bir yandan sokak dilinin bazı avantajları da olabiliyor. Örneğin iletişim konusunda yeni nesil bize göre daha pratik. Birbirlerine göre bir dil oluşturuyorlar, bu gayet normal, birçok kuşak için de geçerlidir bu. Örneğin bir kafede otururken bir şeye ihtiyaç mı var, bir tuzluk mesela, direkt iletişime geçiyorlar "Kanka tuzluğu verir misin" diye. Doğrudan konuya girip sıcak bir iletişim kurabiliyorlar.

Şu anki sokak dilinin geçmişten en büyük farkı, iletişim araçlarının çokluğuyla yayılma hızı sanırım...

Evet, tabii. Bir sosyal medya fenomeni bir lafını bir anda milyonlara ulaştırabiliyor. Ayrıca evet, her dönemin kendine ait bir sokak dili oluşuyor. Bu dil sürekli değişiyor da... Önemli olan dilimizi okullarda çocuklara doğru öğretmemiz, farkındalık kazandırmamız. Hepimiz sokakta, yazışırken farklı bir jargonla konuşabiliriz ama doğrusunu bildiğimiz sürece bu, dilimiz açısından büyük bir tehdit oluşturmaz.

GÜNCEL KELİME VE TABİRLER

Aga be: Hayata dair iç burkan detaylarla karşılaştıktan sonra verilen bir tepki, nida şeklinde bir hitap.

Aktım resmen: Birinden çok hoşlandığını göstermek için söylenen söz.

Aşko: Arkadaşlar arasında kullanılan sevgi sözcüğü.

Atar yapmak: Birine kızdığını göstermek.

Ateş ediyooo!: Çekici kadın ve erkekler için kullanılıyor.

Ayyynen: Bir fikre katılmak, onaylamak için kullanılıyor.

Babuş: Samimiyet için kullanılan bir hitap şekli.

Başkan: Birini onore etmek, samimiyet göstermek için kullanılan hitap şekli.

Bro: İngilizce erkek kardeş kelimesinin kısaltılarak kullanılması.

Boş yapmak: Saçmalamak, boş konuşmak.

-ce: Her kelimenin sonuna bir çeşit sempatiklik ifadesi olarak konan ek. Gitmece, çalışmaca gibi…

Çılgın atmak: Çılgınca eğlenmek.

Denyo: Aptal olduğu düşünülen ya da saçma hareket eden kişiye söyleniyor.

Devamke: Bazı kelimeler, Kürtçedeki -ke eki getirilerek kullanılıyor. Devamke en yaygın olanı.

Dibine vurmak: Abartmak.

Duyar kasmak: Duyarlı davranmak için gereksiz çaba harcamak.

Eziklemek: Birini hor görmek, aşağılamak.

Fake: İngilizce sahte kelimesi, yazıldığı gibi okunuyor.

Gider yapmak: Karşı çıkmak.

Kaarşim: Kardeşim yerine kullanılıyor.

Kanks: Kanka kelimesinin farklı bir versiyonu.

Kavuştay: Sosyal medyada, uzun süre görüşmeyen kişilerin buluşma fotoğrafının altına yazılıyor.

Kral: Çok başarılı, beğenilen kişiye söyleniyor.

Lovelanmak: Aşık olmak.

Mal mısın?: Karşısındaki kişinin saçma bulunan bir hareketi ya da sözü üzerine söyleniyor.

Mük: Mükemmel kelimesinin kısaltılmış hali.

Naapiim!: Ne denirse densin bu cevabı vermek.

Nabion?: Hal hatır sormanın kısa versiyonu.

Ok boomer: 'Aynen moruk, aynen' gibi de kullanılan onaylama tabiri.

Olaaayy: Bir şey çok beğenildiğinde kullanılıyor.

Ortaaam: Yakınlık duyulan kişilere söylenen kelimelerden biri.

Öpkib: 'Öptüm, kendine iyi bak' cümlesinin kısaltılmış hali.

Pampa: Kanka kelimesinin farklı bir versiyonu.

Pick me: Sürekli öne çıkmak isteyenlere deniyor.

Sal abi: Boş ver tavsiyesi vermek için kullanılan söz.

Sista: İngilizce kız kardeş kelimesinin kısaltması.

Süp: Süper anlamında kullanılıyor.

Topraaam: Hemşerim gibi kullanılan samimiyet kelimesi.

Yav he he: Birini küçümseyerek başından savmak için kullanılıyor.

Yıkılıyo: Çok beğenmek anlamında kullanılıyor.

Yürümek: Biriyle flört etmek.

GEÇMİŞTEN ÖRNEKLER...

Afi kesmek: Gösteriş yapmak.

Aynalı: Alımlı, çekici.

Azarot: Rakı.

Cızdamı çekmek: Kaçmak, ortadan kaybolmak.

Herıld yani: Herhalde, tabii ki.

Geçmişi tenekeli: Birini küfretmeden aşağılamak için kullanılan tabir.

İmanım: Azizim, arkadaşım.

Kerizci: Şarkıcı.

Klark çekmek: Clark Gable'ın etkileyici bakışlarına gönderme yapılan tabir.

Mantarcı: Yalancı, hileci

Moruk: Hocam, hacı gibi kelimelere benzer, samimiyet ifade eden hitap kelimesi.

Salça olmak: Sataşmak, rahatsızlık vermek, bir işe burnunu sokmak.

Salmak: Boş vermek, uğraşmamak.

Papel: Para

Zulacılık etmek: Çalmak, aşırmak.