Kusursuz güzelliği pazarlayan Elsa'ları bırakıp Heidi'lere dönmeliyiz

Çocuk ve gençler birbirlerinin özel görüntülerini ele geçirip sosyal medyada paylaşarak birbirlerini deşifre ediyorlar. Konuyu SODİGEM (Anadolu Üniversitesi ve Dijital Güvenlik Eğitim, Uygulama ve Araştırma Merkezi) Müdürü Prof. Levent Eraslan ve iletişim antropoloğu Doç. Ebru Güzel'e sorduk.

İfşa video ve fotoğrafları nasıl yaygınlaştı?

LEVENT ERASLAN: Bunu kendisi yapanların bir kısmı beğeni ve takipçi kazanma peşinde. Kullanıcılar çoğunlukla kendi kendini yok eden mesaj özelliği olan Snapchat veya Instagram gibi sosyal ağlarda, karşı tarafla görüntülerinin ortadan kaybolacağı düşüncesiyle paylaşıyor. Oysaki dijital izler asla kaybolmuyor. Görüntüler çeşitli yöntemlerle kaydediliyor.

Çocuk ve gençler 'ifşa etmeyi' nereden öğrendi, bunu neden yapıyorlar?

EBRU GÜZEL: Artık güzelliği, bedensel ölçüleri, giyimi, dekorasyonu, yemeği ya da sporu sosyal medya normlarına göre yaşayan toplumlar olarak ifşayı da bu platformlarda üretiyor, öğreniyor ve yayıyoruz. ABD'de 9-13 yaş grubu çocuklara 'çocuk' değil 'tween' deniyor. Yani yetişkinleştirilen, cinsiyetleştirilen ve metalaştırılan çocuklar. Ben bunu Türkçede 'eşikergen' olarak adlandırıyorum.

Bir de özel jargon oluştu...

EBRU GÜZEL: Bugün nude (çıplaklık) akımı, siber zorbalık gibi tartışılan konular, çocukların diline kodlanmış durumda. 'Ailem odada' anlamında 'PIR' vb. kısaltmalar var.

İfşa videoları içinde en çok ne tür içerikler var?

LEVENT ERASLAN: Çoğunlukla nude (çıplak) fotoğraf ve videolar var. Ayrıca gizli kamerayla kaydedilen pornografik görüntüler ve çocuk pornografisi. Bu gibi içeriklere sahip internet sayfalarının binlerce üyesi var.

Çocuklar böyle bir konuda nasıl 'sınırsız özgür' olduklarını düşünebiliyorlar?

EBRU GÜZEL: Instagram'da #tween etiketine bakın lütfen. Zaten çocuk henüz 8 yaşındayken kendini kitlelere açma cesareti kazanmış! Dolayısıyla bir arkadaşına fotoğrafını yollaması o kadar doğal geliyor ki! Bu algıyı küçük yaşta ediniyor, kendi yapmasa bile takip ettikleri üzerinden davranışı içselleştiriyor. Aileler yasaklarla avunuyor ama çocuk ekranda yapmadığını bu kez de okulda yapıyor.

LEVENT ERASLAN: Sosyal medyada bu davranışlar normalleştiriliyor. Diğer yandan ergen motivasyonu da oldukça önemli. Gençlerin "Bu davranışı herkes yapıyor" düşüncesiyle hareket etmesi kötü sonuçları da beraberinde getiriyor.

Aileler dikkat! İşte kontrol etmeniz gerekenler

Ailelere neler önerirsiniz?

LEVENT ERASLAN: Özellikle kriminal saat dilimi olarak adlandırılan 2.00-5.00 arasında dikkatli olsunlar. Pandemi süresince yaptığımız araştırmalarda gençlerin yasadışı bahis ve pornografik sitelere girişlerinin arttığını gördük. Çocukların VPN, DNS gibi aracı yazılımlara sahip olup olmadığını kontrol edin. Birçok sosyal medya platformunda yaş sınırlaması var ama çocuğunuz yaşını büyük göstermiş olabilir. Ebeveynin çocuğuyla iletişim kurabilmesi alınabilecek en basit ve etkili yöntem. Çocuklarla başkasının mahremiyetini ifşa etmenin yanlış bir davranış olduğu konuşulup sosyal medya etiği ve hukuku anlatılmalı.

Kusurlar ayrıntılarda

EBRU GÜZEL: Sosyal medya düşmanı olmak ve sert kurallar koymak işe yaramaz. Çocuklar takıntılı, kusurlu ve özdeğer eksikliğiyle büyüyor. Kusurlar artık kilo vs. değil, göbek deliği, tırnak şekli ya da kaşlar gibi ayrıntılarda... Bu hiçbir zaman kendini tamamlayamayan, okuldaki becerisi erkeklerden fazla dahi olsa ('alfa kızlar' deniyor bunlara) aşırı takıntılı, aklından ve kişiliğinden çok bedeniyle uğraşan kadın imgesini güçlendiriyor. Yapacağımız şey, bunun tam tersi rol modelleri bulup onları olumlamak. Heidi'lere, Alice ve Pepe'lere geri dönmek. Şöhret, lüks tüketim ve kusursuz güzelliği pazarlayan Elsa'larla bu iş olmaz. Okuyan, sorgulayan, üreten, aklı, ruhu ve fiziğiyle bütün olan kız çocuklarını görünür kılmalıyız. Burada herkese çok iş düşüyor.