Savaşları Canlandıran Bir Mekan: Çimenlik Kalesi

MEHMET BAYER - Fatih Sultan Mehmed tarafından 1462 yılında İstanbul'un savunulması amacıyla Çanakkale'nin Anadolu yakasında inşa ettirilen Çimenlik Kalesi, 453 sene sonraki Çanakkale Savaşları'nda da önemli işlev gördü. Daha sonra müzeye dönüştürülen yapı, ziyaretçilerine yıllar önceki savaşları adeta yeniden yaşatıyor.

AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Çimenlik Kalesi, 1462'de Avrupa yakasındaki Kilitbahir Kalesi ile eş zamanlı inşa edildi. Kurulduğu andan itibaren sürekli askeri üs ve merkez konumunda olan kale, yakın tarihteki Çanakkale Savaşları'nda ise Müstahkem Mevki Komutanlığının karargahıydı.

O dönem Karargah Komutanı Cevat Paşa'nın idaresinde olan kalenin işlevi, 12 Mart 1915'e kadar böyle devam etti. Karargah, 18 Mart'ta düşmanın Çanakkale Boğazı'na saldıracağı tespit edilince şimdi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Terzioğlu Yerleşkesi yakınında bulunan Hacıpaşa Çiftliği'ne nakledildi.

Denize sıfır Çimenlik Kalesi'nin saldırılarda savunmasız kalacağı tezi, İtilaf Kuvvetlerinin 18 Mart 1915'te Çanakkale Boğazı'nı geçme teşebbüsünde doğrulandı.

Boğaz girişine gelen İtilaf Donanmasına ait gemilerden atılan toplar, Çanakkale kent merkezi ile Çimenlik Kalesi'nde çok büyük tahribata yol açtı. Bu saldırılarda Queen Elizabeth adlı gemiden atılan mermiler, yangınlar çıkardı. İtilaf Kuvvetlerinin 18 Mart'tan sonra 25 Nisan'da Gelibolu Yarımadası'na karadan asker çıkarma harekatı sırasında kale, merkez tabyalar arasında yer aldı ve bu sırada çok fazla bir faaliyeti olmadı.

Gelişen süreçte, İkinci Dünya Savaşı sırasında bölgede kurulan 15'inci Kolordu Komutanlığının konuşlandığı kalenin girişine yakın bulunan büyük Fransız dağ topları ve top arabaları, bu dönemde bölgeye getirildi. İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesi ve tehlikenin ortadan kalkmasıyla 15'inci Kolordu Komutanlığı lağvedilip alaya düşürüldü. Bu kapsamda kaleye, Kumkale'deki 15'inci Çakılı Topçu Alayı konuşlandırıldı. 1950'li yıllardan sonra kara birlikleri de kaleyi tamamen terk edince bölge, Deniz Müstahkem Mevki Komutanlığına dönüştürüldü.

Kaledeki sergi alanında savaşın izlerini görmek mümkün

Kale, Çanakkale Boğaz ve Garnizon Komutanlığına bağlı olarak 1982'de birlik müzesi statüsü kazandı. O dönem sadece içinde sergi alanı bulunan kalenin bahçesinde deve güreşleri de yapıldı. İkinci sınıf askeri müze statüsü 2003'e kadar devam eden Çimenlik Kalesi, o yıl Genelkurmay Başkanlığının onayıyla birinci sınıf askeri müzeye çevrildi.

Bugün de aynı statü ve Çanakkale Deniz Müzesi adıyla hizmet vermeye devam eden kalede, Çanakkale Savaşları'nın kazanılmasında büyük önemi bulunan Nusret Mayın Gemisi'nin maketi konuşlandırıldı. Bu maket, 2011'e kadar burada bulunduruldu. Gölcük Tersanesi Komutanlığında aslına sadık kalınarak yapılan TCG Nusret Gemisi'nin o sene hizmete alınmasıyla maket Nusret gemisi devre dışı bırakıldı.

Kalenin bir bölümünde, büyük çapta 15 top, mayınlar, ağ mania çapaları, Osmanlı döneminde kullanılan, 17'nci yüzyıla ait toplarla Çanakkale Savaşları'nda kullanılan askeri malzemeler sergileniyor. Bu sergi alanında ayrıca Cumhuriyet dönemi gemilerinden Akhisar Torpido Botu'na ait torpido kovanları, 1916'da mayına çarparak batan Alman "UB-46" denizaltısının bir bölümü yer alıyor.

Çimenlik Kalesi'nin iç bölümünde ise Çanakkale Savaşları'nda kullanılan silah, mermi ve flamalar gibi farklı tarihi malzemeler, camekanlar içinde görülebiliyor. Ayrıca bu bölümde, birlikte görevli askerler, ses efektleri yardımıyla her yıl bölgeye gelen binlerce yerli ve yabancı ziyaretçiye Çanakkale Savaşları'nın bazı aşamalarını anlatıyor. - Çanakkale