Lezzet ve Görüntüsüyle Özbekistan Klasiği

MÜRSEL ÇETİN - Özbekistan'da, kutsal sayılan ve "nan" olarak adlandırılan ekmeğin önemi büyük.

Her şehre özgü, tandırlarda pişirilen, adeta tabloyu andıran renkli, süslü, işlemeli ekmeklerin her birinin ortasında, ustasını tanımlayan mühürler yer alıyor. Özbekler, günlük tüketimin yanı sıra özel günler, düğünler, misafirler ve askere gidecekler için özel ekmek hazırlıyor.

Halkın yoğun olduğu yerlerde ekmek satıcılarını görmek mümkün. Taşkent ve Semerkand ekmekleri ise ayrı bir üne sahip. "Patır" ve "nan" olarak adlandırılan ekmekler, çevreye doğru kalınlığı artan, dairesel şekillerde, üzerine susam konularak süslendikten sonra hemen hemen her evde bulunan tandırlarda pişiriliyor. Her ekmeğin ortasında bulunan şekiller, çivilerden oluşan ahşap kalıplarla veriliyor.

Bozulmadan bir ay hatta daha uzun süre saklanabildiği belirtilen "nan"ların, lezzeti ve dayanıklılığı, mayasına ve yapılışına bağlanıyor.

Ekmek üzerine de ant içiliyor

Ekmek üzerine de ant içen Özbekler, "ekmek kör etsin", "nan körü olayım" cümlelerini kullanıyor ve bu antlarını Hoca Ahmet Yesevi, Bahaeddin Nakşibendi, Pehlivan Mahmud, Emir Timur'un kabirlerinin önünde yapıyor. Halk arasında ant bozmak, çok kötü kabul ediliyor. Allah ve Kur'an üzerine yapılan antlar hiç bozulmuyor ve andını bozana "seni ant vursun" deniliyor. Yine halk arasında çok ant içmek için yerli yersiz yemin etmek de doğru bulunmuyor.

Özbek kültüründe ekmeğin yeri

Özbek kültüründe yerini alan ekmek, çok kutsal bir yiyecek sayılıyor ve küçük yaşlardan itibaren saygı duyulması gerektiği öğretiliyor. Bu nedenle ekmek, her Özbek ailesinde odanın en baş köşesinde tutuluyor. Bir eve misafir geldiğinde ikram edilen özel ekmeği ev sahibi paylaştırıyor. Yine, askere gidecek kişiye bir ekmek (nan) ikram ediliyor ve ona "ak yol" dileniyor.

Gelinin baba evinin eşiğinden dışarı çıkarken, başına pamuk ve ekmek konduğu Özbekistan'da, ekmek ve pamuk, aklığı ve bereketi temsil ediyor. Bu ekmeğin ve pamuğun yere düşürülmemesi gerektiğine, düşürüldüğü takdirde, gelinin kısmetinin kesileceğine inanılıyor.

Semerkand ekmeği

Halk arasında yaygın olan inanışa göre, doğduğu Andican'ı beylikler arasında çıkan savaş yüzünden terk ederek, Hindistan topraklarını fetheden Babür Şah, Semerkand ekmeğini çok özler ve bundan dolayı Semerkand'tan "nanvayları" (ekmek ustalarını) getirtir. Babür Şah, Semerkandlı en ünlü ekmek ustaları tarafından hazırlanan Semerkand ekmeğinden memnun kalmaz ve ustaya ekmeğin hazırlanmasında hamura neyi katmadığını sorar. Semerkandlı usta da "Sultanım, sizin emriniz üzerine bu ekmeğe katılan tüm malzemeleri Semerkand'tan getirdik ancak Semerkand'ın havasını suyunu getiremedik" diye yanıt verir. - Özbekistan