Asırlardır Yaşatılan Gelenek: Yaran Geceleri

FERHAT BARULAY - Çankırı'da 8 asırdır yaşatılan, Ahilik kültürünün parçası yaran geleneği, kış mevsiminde yakılan yaran ocaklarıyla canlılığını koruyor.

Kent merkezi ve köylerinde kış akşamları yakılan yaran ocaklarında 24 Oğuz beyini temsilen 22 yaran, bir baş ağa ve bir küçük baş ağadan oluşan yaran, yaklaşık 4 ay boyunca etkinliklerini devam ettiriyor.

Çankırı Karatekin Üniversitesi Yaran Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Yrd. Doç. Dr. Kadir Çayır, AA muhabirine yaptığı açıklamada, dostluk, kardeşlik ve arkadaşlık anlamına gelen yaranın Türk geleneklerini İslam ahlak ve faziletiyle bütünleştirdiğini söyledi.

Yaranın birlik ve beraberlik içinde yürütülen, kentin kültürel ve tarihi mirası olduğunu ifade eden Çayır, şöyle konuştu:

"Yaran, en büyük terbiye ve disiplin ocağıdır. 24 kişiden oluşur, bir baş ağa, bir küçük baş ağa ve yaranlardan ibarettir. Oğuzlardan günümüze kadar özü Ahilik'ten gelen daha sonra esnaf lonca teşkilatı haline dönüşmüş sosyal bir kurumdur. Çankırı'da her semtte, mahallede ve köyde yıllardır bu yaren ocakları kurulur. Anadolu'da sohbet gelenekleri çeşitlilik arz etmektedir. Şanlıurfa'da sıra geceleri, Balıkesir Dursunbey'de barana geceleri gibi çeşitli sohbet geceleri düzenlenmektedir. Bunlardan en aktifi yaran kültürüdür."

Yarana akademik destek

Yaran kültürünü korumak ve yaşatmak amacıyla 2012'de Yaran Araştırma ve Uygulama Merkezini üniversite bünyesinde kurduklarını anımsatan Çayır, yaran kültürünün 2010'da UNESCO'nun İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi'ne kaydedildiğini hatırlattı.

Yaran geleneğinin Çankırı başta olmak üzere Türkiye'nin çeşitli coğrafyaları ve Orta Asya'daki Türk toplumlarında halen yaşatıldığını aktaran Çayır, merkezin de bu konuda çalışmalar yaptığını vurguladı.

Halk müziğiyle ilgilendiğini ifade eden Çayır, "Yaran müziğinde çalışmalar yürütüyoruz. Çankırı yaranında geçmişte ve günümüzde yorumlanan türküler üzerinde çalışmalarımız var. Merkez olarak yaran kültürün yaşaması için elimizden geleni yapacağız" dedi.

Yaran Kültürünü Araştırma ve Dayanışma Derneği Başkanı Karcı

Yaran Kültürünü Araştırma ve Dayanışma Derneği Başkanı İsmail Karcı ise bu kültürü yaşatmak için dernekleşme yoluna gittiklerini belirtti.

Yaran geleneğinin Oğuzlardan bugünlere kadar geldiğine işaret eden Karcı, şunları aktardı:

"Dernek olarak başlattığımız yaran eğitimleri var. Yarana yeni giren esnafa müşteriler karşısında iyi hitap edebilmesi için dil becerilerini geliştiren oyunlar öğretiyoruz. Yaranda üç açık, üç kapalı destur vardır. Alın, kalp kapısı her zaman açıktır. El, dil ve bel her zaman kapalıdır. Bu düstur bilindiğinden dolayı en büyük terbiye ocağıdır. Eskiden kızına talip olunan delikanlıya kız babası sorarmış, 'Çankırı Yaran Meclisine katıldın mı?, oradaki disiplini, terbiyeyi tattın mı?' Bundan dolayıdır ki 'kız anadan öğrenir sofra düzmeyi, oğlan babadan öğrenir sohbet gezmeyi' sözü önemlidir."

Yaran geleneğini gelecek kuşaklara aktarmak için faaliyet yürüttüklerini dile getiren Karcı, "Yurt dışında özellikle Türkmenistan ve Azerbaycan gibi ülkelerde yarana benzer kültürler var. Üniversiteyle bu alanda projeler üreterek yaran kültürünü yurt dışına taşımayı düşünüyoruz. Aynı zamanda yurt dışında yaşayan Türklere yaran kültürünü tanıtmak istiyoruz" ifadesini kullandı.

Yaran kültürü

Geleneklere göre akşam namazından sonra başlayan ve sabah namazıyla sona eren yaran toplantılarına sadece erkekler katılıyor.

Gecede okunan manilerin yanı sıra misafirlerin de katılımıyla çeşitli oyunlar oynanıyor. Erkeklerin sazlı sözlü vakit geçirdikleri esnaf birlikteliği yaran gecelerinde, özellikle kış aylarında, cumartesi günleri bir araya geliniyor. Sadece eğlence değil, dayanışma biçimi görülen gecelerde katılanların birbirleriyle küs olmaması gerekiyor.

Küsler bu gecede barıştırılıyor.

Yaran müziğinde genellikle bağlama, keman, cümbüş, ut, klarnet, darbuka,  kanun, def ve zilli maşa kullanılır. Yaran çavuşu tarafından belirlenen yaranlar ortaya çıkarak Çankırı'ya has zeybek oynar. - Çankırı