Türkiye Yeni Anayasasını Hazırlıyor

Kudret Topçu - TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu'nda mutabakata varılan maddeler arasında, düşünce ve ifade hürriyeti, basın hürriyeti, başvuru ve bilgi edinme hakkı gibi düzenlemeler bulunuyor.

Anayasa Uzlaşma Komisyonu'nun raporuna göre, mutabakat sağlanan maddeler şöyle:

-Düşünce ve İfade Hürriyeti (özgürlüğü): Herkes düşünce, kanaat ve ifade hürriyetine (özgürlüğüne) sahiptir.

Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.

Herkes, düşünce ve kanaatlerini (BDP: tercih ettiği dilde) söz, yazı, resim veya başka yollarla, tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hürriyetine sahiptir. Bu hürriyet, resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir alma ya da verme serbestliğini de kapsar.

İfade Hürriyetinin Kullanılması: (CHP ve MHP: milli güvenliğin) kamu düzeninin, genel ahlakın,(CHP ve BDP kamu düzeni ve genel ahlak ifadelerine itiraz ediyor) başkalarının haklarının korunması ile şiddetin teşviki veya övülmesinin, kişiler arasında kin ve nefret duygularının oluşturulmasının önlenmesi sebepleriyle sınırlanabilir.

-Basın Özgürlüğü-

-Basın Hürriyeti (Özgürlüğü): Basın hürdür (özgürdür) ve demokrasinin vazgeçilmez unsurlarındandır, hiçbir şekilde sansür edilemez.

Süreli veya süresiz yayın yapmak ve bu amaçla basımevi kurmak, önceden izin alma ve mali teminat yatırma gibi basın hürriyetini (özgürlüğünü) engelleyen şartlara bağlanamaz.

Devlet basın ve haber alma hürriyetinin (özgürlüğünün) kullanılmasını, kamuoyunun serbestçe oluşmasını ve medyada çoğulculuğu sağlayacak tedbirleri alır.

Radyo ve televizyon istasyonu ve haber ajansları kurmak ve işletmek (BDP: tercih ettiği dilde yayın yapmak) serbesttir. Radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan yayınlar izin sistemine bağlanabilir.

Basın hürriyetinin (özgürlüğünün) kullanılması;(CHP ve MHP: milli güvenliğin) (AK Parti ve MHP: kamu düzeninin, genel ahlakın) başkalarının haklarının korunması ile şiddetin teşviki veya övülmesinin, kişiler arasında kin ve nefret duygularının oluşturulmasının önlenmesi sebepleriyle sınırlanabilir.

Kanunla belirtilecek sınırlar içinde, yargılamanın amacına uygun olarak yapılabilmesi için, hakim tarafından verilen kararlar saklı kalmak üzere, yayım yasağı konulamaz.

-Yayınların toplanması-

Süreli ve Süresiz Yayınların Toplatılması: Beşinci fıkrada sayılan sınırlama sebeplerinden birinin varlığı halinde (CHP: şiddet ya da nefretin teşviki, insan haklarına dayalı, demokratik ve laik anayasal düzene açık saldırı veya çocukların cinsel istismarının önlenmesine yönelik olarak kanunun açıkça gösterdiği suçlarda) ancak hakim kararıyla yapılır. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin (CHP ve BDP: Cumhuriyet savcısının) kararıyla toplatılır. Bu karar, alınmasından itibaren en geç yirmi dört saat içinde yetkili hakime sunulur. Hakim bu kararı, alınmasından itibaren en geç kırk sekiz saat içinde onaylamazsa toplatma kararı kendiliğinden kalkar.

Yayınların dağıtımı ancak hakim kararıyla; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunun yetkili kıldığı merciin kararıyla önlenebilir. Bu karar, alınmasından itibaren en geç yirmi dört saat içinde yetkili hakime sunulur. Hakim bu kararı, alınmasından itibaren en geç kırk sekiz saat içinde onaylamazsa, dağıtımı önleme kararı kendiliğinden kalkar.

Süreli veya süresiz yayınlara el koyma, özel hayatı açıkça ihlal eden ya da suç delili olarak gösterilen yayınlar dışında yasaktır.

Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklentileri ile basın araçlarına suç aleti olduğu gerekçesiyle el konulamaz ve bunlar müsadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz.

Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayım araçlarından eşitlik ve adalet ilkelerine uygun olarak yararlanma hakkına sahiptir. Bunun şartları ve usulleri haber veya fikir alma hakkı ve kamuoyunun serbestçe oluşumu esas alınarak kanunla düzenlenir.

Gazetecilik mesleği ile ilgili düzenlemeler, sendikal hak ve özgürlüklerin serbestçe kullanılması, basın özgürlüğünün etkili biçimde gerçekleşmesi ve kamuoyunun serbestçe oluşumu esas alınarak kanunda gösterilir.

-Düzeltme ve cevap hakkı-

-Düzeltme ve Cevap Hakkı: Şeref ve haysiyetlerine dokunulan veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılan herkes düzeltme ve cevap hakkına sahiptir.

Düzeltme ve cevap yayımlanmazsa, yayımlanmasının gerekip gerekmediğine hakim, ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç kırk sekiz saat içerisinde karar verir.

-Kamu Hizmetine Girme Hakkı : Her vatandaş (MHP: Türk vatandaşı) kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir.

Hizmete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım yapılamaz; görevin gerektirdiği nitelikler saklı kalmak kaydıyla cinsiyetler arası eşitlik ilkesi gözetilir.

-Başvuru ve bilgi edinme hakkı-

-Başvuru ve Bilgi Edinme Hakkı: Herkes kendisiyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne bireysel ya da topluca başvuruda bulunma hakkına sahiptir. Başvurulara yetkili makamlar gecikmeksizin cevap verir.

Herkes kendisiyle veya kamu ile ilgili eylem ve işlemler hakkında bilgi edinme hakkına sahiptir. Bu hakkın kullanımına ilişkin usul ve esaslar eşitlik, tarafsızlık ve şeffaflık ilkelerine uygun olarak kanunla düzenlenir.

Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin başvuracağı kanun yollarını, mercilerini ve sürelerini belirtir.

Yabancıların bilgi edinme hakkından yararlanması karşılıklılık esasına göre kanunla düzenlenir.

-Yabancıların Durumu: Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir. İltica hakkı, Türkiye'nin uluslararası antlaşmalardan doğan yükümlülükleri dikkate alınarak kanunla düzenlenir. Ölüm cezasına veya insan onuruyla bağdaşmayan bir muamele ya da cezaya maruz kalma ihtimali kuvvetli olan kişiler iade edilemez.

-Hürriyet esas, sınırlama istisna-

-Temel Hak ve Hürriyetlerin (Özgürlüklerin) Sınırlanması: Hürriyet esas, sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır.

Temel hak ve hürriyetler, sadece Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplerle ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, öngörülen amaca, demokratik toplum düzeninin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz; temel hak ve hürriyetlerin özüne dokunamaz.

-Sağlık Hakkı: Herkes sağlık hakkına sahiptir. Hiç kimse temel sağlık hizmetlerinden yoksun bırakılamaz. Hasta hakları dahil sağlık hakkının esasları, yaşam hakkı ile sağlığın korunması da gözetilerek, kanunla düzenlenir. Her kadın üreme sağlığı ve doğurganlık hakları konusunda ücretsiz hizmet alma hakkına sahiptir. Devlet sağlık hakkının gerçekleşmesi için gerekli her türlü tedbiri almakla yükümlüdür. Devlet, sağlık alanındaki görevini, kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kuruluşlardan yararlanmak suretiyle etkili bir sağlık hizmeti ağı kurarak, onları denetleyerek yerine getirir.

-Sosyal Güvenlik Hakkı: Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Hiç kimse sosyal güvenlik sistemiyle bağlantısı olmaksızın çalıştırılamaz. Devlet, sosyal güvenlik hakkının kullanılmasını sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve buna uygun sosyal güvenlik sistemini kurar. Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimlerinin, malül ve gazilerin, engellilerin, yaşlıların, korunmaya muhtaç çocuklar gibi toplumsal anlamda güçsüz kesimlerin sosyal güvenlik hakkından yararlanmaları için gerekli özel önlemleri alır.

-Çevre hakkı-

-Çevre Hakkı: Herkes çevre hakkına sahiptir. Bu hak, insani gelişimi mümkün kılan,sağlıklı, (BDP: ekolojik açıdan) dengeli bir çevrede yaşama, çevrenin etkili biçimde korunmasını isteme haklarını da kapsar. Gelecek kuşaklara yönelik sorumlulukları da gözeterek çevreyi geliştirmek, çevre değerlerini korumak, çevre kirliliğini önlemek, çevre kalitesini yükseltmek ve gıdaların doğallığını sağlamak herkesin ve devletin görevidir.

Çevre hakkının yaptırımlar dahil bütün esasları (CHP ve BDP: doğayı ve çevreyi olumsuz biçimde etkileyebilecek olan tüm plan ve uygulamalarda halkın karar mekanizmalarına katılma hakkının usul ve esasları) kanunla düzenlenir. Devlet doğal hayatı ve hayvanları korur. Hayvanlara yönelik eziyet ve kötü muamele yapılmaması amacıyla gerekli tedbirleri alır.

-Konut ve Barınma Hakkı: Herkes temel insani gereksinimlerini karşılayabilecek, insan haysiyetine yakışır biçimde konut ve barınma hakkına sahiptir. Devlet bu hakların gerçekleşmesi için şehirlerin ve diğer yerleşim birimlerinin tarihi ve kültürel nitelikleri ile çevre değerlerini de esas alan bir plan çerçevesinde gerekli tedbirleri alır.

-Adil ücret hakkı-

-Çalışma, İş Güvenliği ve Adil Ücret Hakkı: Herkes, çalışma, iş güvenliği, insan onur ve haysiyetine uygun bir hayat sürmesini sağlayacak ölçüde adil ücret hakkına sahiptir. Hiç kimse, yaşına ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Devlet, çalışanların işlerine uygun adil bir ücret elde etmelerini, sosyal yardımlardan yararlanmalarını, hayat seviyelerinin yükseltilmesini, istihdamın artırılmasını, çalışanların ve işsizlerin korunmasını, çalışmanın desteklenmesini, işsizliğin önlenmesine elverişli ekonomik bir ortam yaratılmasını, iş güvenliğini ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır. Çalışan kadın ve erkekler için eşit işe eşit ücret ilkesi esastır. Asgari ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları göz önünde bulundurulur, asgari ücretten vergi alınmaz. Çalışanlar dinlenme, yıllık izin, hafta ve bayram tatili hakları ile iş koşullarının ve çalışma ortamlarının düzenlenmesi ve iyileştirilmesi sürecine katılma hakkına sahiptir. (CHP-BDP: Devlet, istihdam konusunda cinsiyet farkı gözetmeksizin fırsat eşitliği ve eşit muamele görme hakkını güvence altına alarak, kadınların çalışma hayatına katılmasının önündeki engelleri ve çalışma yaşamında toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikleri kaldırmakla yükümlüdür.)

Hamileler, yeni doğum yapmış kadınlar ile küçükler, bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Bu tür koruyucu kanunlar, kadınlar ve engellilerin ekonomik ve toplumsal hayata katılımını zorlaştırıcı ya da geciktirici hükümler içeremezler. İşveren iş kazası ve meslek hastalıklarından doğan tazminatlar için primi kendisi tarafından ödenen sorumluluk sigortasını yaptırmak zorundadır. Bu sigortanın usul ve esasları kanunla düzenlenir. Devlet, işverenlerin çocuk bakım hizmetleri sağlamasını teşvik eder.

(Sürecek)

Yayıncı: Sefa Salantur - TBMM