Türkiye Yeni Anayasasını Hazırlıyor

Kudret Topçu - TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu'nda 16'sında partilerin notları olmak üzere toplam 31 maddede mutabakat sağlandı.

Anayasa Uzlaşma Komisyonu'nun raporuna göre, mutabakat sağlanan maddeler şöyle:

-İnsan Onur ve Haysiyeti: İnsan onur ve haysiyeti dokunulmaz ve insan haklarının ve anayasal düzenin temelidir. Devlet, insan onur ve haysiyetiyle insanın maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkına saygı duyar, bu değerleri korur ve bunların önündeki tüm engelleri kaldırır.

-Temel Hak ve Hürriyetlerin (özgürlüklerin) Niteliği ve Bütünlüğü: Herkes, kişiliğine bağlı dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere/özgürlüklere sahiptir. Temel hak ve hürriyetler/özgürlükler bir bütün olacak ve birbirini tamamlar.

-Hayat (yaşam) Hakkı: Herkes hayat (yaşama) hakkına sahiptir. Meşru müdafaa ve suçla mücadele esnasında kanunun cevaz verdiği durumlarda, hayat (yaşam) hakkını ortadan kaldıracak ya da tehlikeye düşürecek ölçüde güç kullanımının kesinlikle zorunlu olması hali istisnadır.

-İnsanın Maddi ve Manevi Varlığı, Bütünlüğü ve Korunması: Herkes, maddi ve manevi varlığını koruma, geliştirme ve buna saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ya da kişinin aydınlatılarak rızası alınmak şartıyla (koşuluyla), kanunda açıkça belirtilen haller dışında, bilimsel ve tıbbi deneyler dahil, vücut bütünlüğüne dokunulamaz. İnsan bedeni (vücut bütünlüğü), organları (ve uzuvları) (doku), onur (şeref) ve haysiyetine aykırı bir şekilde metalaştırılamaz.

-İşkence, İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Muamele Yasağı: İşkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yasaktır. Hürriyetlerin (özgürlüklerin) kısıtlanması ve cezaların infazı halleri dahil olmak üzere hiç kimseye insan onur (şeref) ve haysiyetiyle bağdaşmayan bir ceza verilemez ve muamele yapılamaz.

-Zorla Çalıştırma ve Angarya Yasağı: Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. İnsan ticareti ve angarya yasaktır.

-Kişi özgürlüğü güvenliği-

-Kişi Hürriyeti (özgürlüğü) ve Güvenliği: Herkes kişi hürriyeti (özgürlüğü) ve güvenliğine sahiptir. Kişi hürriyetinden mahrum bırakılacak durumlar ise şöyle sıralandı:

-Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi,

-Mahkemelerce verilmiş yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi,

-Kişinin kendisinin veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin

(özgürlüklerinin) korunması amacıyla verilmiş mahkeme kararının veya kanunda öngörülen idari tedbirlerin yerine getirilmesi,

-Usulüne aykırı şekilde ülkeye giren veya hakkında sınır dışı etme ya da iade kararı verilen kişinin yakalanması, gözaltına alınması veya tutuklanması,

-Yakalama ve tutuklama hakim kararı ile olur. Tutuklama kararı, hakkında kuvvetli suç şüphesi bulunan kişilerin, ancak kaçmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek amacıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde verilebilir. Kuvvetli suç şüphesinin varlığı veya isnat edilen suçun ağırlığı tek başına tutuklama nedeni sayılamaz. Tutuklama nedenlerinin varlığı somut olgulara (müşahhas hadise) dayandırılarak gerekçeli olarak belirtilmedikçe ve adli kontrol önlemlerinin yetersizliği açıklanmadıkça tutuklamanın devamı kararı verilemez. Hakim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, suçluluğu hakkında kuvvetli suç şüphesi bulunan kişilerle ilgili olarak yapılabilir.

-Yakalanan veya tutuklanan kişiye, yakalama veya tutuklama sebepleri ile hakkındaki iddialar ve kanunen kendisine tanınan haklar her halde yazılı, bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal; toplu suçlarda ise en geç hakim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir. Kişi gözaltına alınır alınmaz derhal müdafii ile görüştürülür. Soruşturma evresinde müdafiin dosyayı inceleme yetkisi savunma hakkını ortadan kaldıracak biçimde sınırlanamaz. Müdafii olmayan kişiye baro tarafından bir müdafii görevlendirilir. Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı yakınlarına derhal bildirilir.

-Yakalanan veya gözaltına alınan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç, en geç yirmi dört saat; toplu olarak işlenen suçlarda ise en çok doksan altı saat içinde hakim önüne çıkarılır. Hiç kimse, bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden mahrum bırakılamaz.

-Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma, ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasına veya hükmün infazını sağlamak için bir güvenceye veya başka yükümlülüklerin yerine getirilmesine bağlanabilir.

-Her ne sebeple olursa olsun, hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir. Yargı mercii kararını vermeden önce hürriyeti kısıtlanan kişiyi dinler. Soruşturma ve kovuşturma aşamalarındaki tutukluluğa ilişkin azami süreler kanunla belirlenir. Tutuklama hiçbir surette cezalandırma şekline dönüştürülemez.

-Özel hayatın gizliliği-

-Özel Hayatın (yaşamın) ve Aile Hayatının (yaşamının) Gizliliği ve Korunması: Özel hayatın (yaşamın) ve aile hayatının (yaşamının) gizliliğine dokunulamayacak. Herkes, özel hayatına (yaşamına) ve aile hayatına (yaşamına) saygı gösterilmesi ve korunması hakkına sahiptir. Milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel sağlığın, genel ahlakın (BDP ve CHP Önerisi: bu kavram metinde yer almasın) veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması veya kuvvetli şüphenin varlığı halinde suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; ayrıca bu sebeplere ve adli soruşturma gereklerine bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça, kimsenin üstü, özel kağıtları ve hiçbir eşyası aranamayacak, bunlara el konulamayacak. Yetkili merciin kararı yirmi dört saat içinde görevli hakimin onayına sunulacak. Hakim, kararını el koymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi halde el koyma kararı kendiliğinden kalkar.

BDP milli güvenliğin ve kamu düzeninin metinden çıkartılmasını, CHP ise yetkili merciin yerine cumhuriyet savcısı ibaresinin konulmasını istiyor.

-Kişisel Bilgi ve Verilerin Korunması: Kişisel bilgi ve verilerin gizliliği esas olacak. Herkes, kişisel bilgi ve verilerinin korunması hakkına sahip bulunacak. Bu hak; kişisel bilgi ve verileri konusunda bilgilendirilme, bunlara erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsayacak. Kişisel bilgi ve veriler, ancak kişinin açık rızasına veya kanunla öngörülen meşru bir sebebe dayalı olarak, ayrımcılığa yol açmayacak şekilde toplanabilecek, işlenebilecek ve kullanılabilecek. Kişisel bilgi ve veriler otomatik olarak toplanamayacak veya işlenemeyecek. Kişisel bilgi ve verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller, bu hakkın etkili olarak kullanılmasını sağlayacak şekilde kanunla düzenlenecek.

-Konut dokunulmazlığı-

-Konut Dokunulmazlığı: Hiç kimsenin konutuna ve kamuya açık olmayan özel işyerine dokunulamayacak. Herkes, konutuna ve işyerine yönelik hukuk dışı müdahale ve saldırılara karşı korunma hakkına sahip olacak. Milli güvenliğin, kamu düzeninin, (BDP: bu iki kavram metinde yer almasın. CHP: kamu düzeni kavramı metinde yer almasın) genel sağlığın, genel ahlakın(BDP ve CHP: bu kavram metinde yer almasın) veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması veya kuvvetli şüphenin varlığı halinde suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; ayrıca bu sebeplere ve adli soruşturma gereklerine bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış merciin (CHP ve BDP: cumhuriyet savcısının) yazılı emri bulunmadıkça, kimsenin konutuna girilemez. Konutunda arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmi dört saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını el koymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklar, aksi halde, el koyma kararı kendiliğinden kalkar. İdari kolluğun genel sağlığın korunmasına ilişkin yetkileri saklı kalmak kaydıyla, kimsenin konutunda ve kamuya açık olmayan özel işyerlerinde önleme araması yapılamayacak.

Bu maddede BDP'nin itirazı bulunuyor.

-Haberleşme hürriyeti-

-Haberleşme Hürriyeti (özgürlüğü): Herkes haberleşme hürriyetine

(özgürlüğüne) sahiptir. Haberleşmenin (haberleşmede kullanılan gönderilerin) gizliliği ve dokunulmazlığı esastır. Milli güvenliğin, kamu düzeninin (BDP: bu iki kavram metinde yer almasın) genel ahlakın (BDP ve CHP: bu kavram metinde yer almasın) veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması veya kuvvetli şüphenin varlığı halinde suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; ayrıca bu sebeplere ve adli soruşturma gereklerine bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış merciin (CHP ve BDP: cumhuriyet savcısının) yazılı emri bulunmadıkça haberleşme engellenemez ve haberleşmenin gizliliğine dokunulamaz. Yetkili merciin kararı yirmi dört saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, müdahaleyi izleyen en geç kırk sekiz saat içinde kararını verir; aksi halde karar kendiliğinden ortadan kalkar. İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir. (CHP ve BDP: Haberleşmenin denetiminin zorunlu olduğu kurum ve kuruluşlarda uygulanacak usul ve esaslar kanunla düzenlenir)

-Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti (özgürlüğü): Herkes yerleşme ve seyahat hürriyetine (özgürlüğüne) sahiptir. Yerleşme hürriyeti,sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek, çevreyi ve kültürel varlıkları korumak; seyahat hürriyeti ise genel sağlığın korunması (suç işlenmesini önlemek, kamu düzeni) ve suç soruşturması veya kovuşturması sebepleri ile sınırlanabilir. Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından mahrum bırakılamaz. Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hakim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.

-Bilim ve sanat hürriyeti-

-Bilim ve Sanat Hürriyeti (özgürlüğü): Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, icra etme, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hak ve hürriyetine (özgürlüğüne) sahiptir. Devlet, bu hak ve hürriyetin

(özgürlüğün) önündeki engelleri kaldırmak ve etkili biçimde kullanılmasını sağlamakla yükümlüdür.

-Mülkiyet ve Miras Hakkı: Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Miras hakkı, kamu yararı; mülkiyet hakkı ise kamu yararı ve yabancılar için milli güvenlik sebebiyle sınırlanabilir. (CHP ve BDP: Doğal, kültürel ve tarihsel ortak zenginlik ve mal varlığı üzerinde bu varlık ve değerlerin özgünlüklerini yitirmelerinde ve başkalarının kültürel amaçlarla yararlanmasına engel olabilecek şekilde mülkiyet hakkı talep edilemez. BDP: Su, hava, gen, tohum ve doğanın diğer unsurları gibi diğer doğal varlıklar bütün canlılara aittir, mülkiyete tabi olamaz. Kendileri veya genetik bilgileri patentlenemez)

-Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti (özgürlüğü): Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal devlet ilkesine uygun yürümesini, güvenlik ve istikrar içinde çalışmasını sağlayacak, tekeller oluşmasını engelleyecek tedbirleri alır. Her türden teşebbüslerin, doğal kaynakların tüketilmesi, çevre kirliliği, çalışanların iş güvenliği ve iş sağlığı açısından gerekli önlemleri almalarını sağlamak ve denetlemek devletin yükümlüğündedir.

-Dernek kurma hürriyeti-

-Dernek Kurma Hürriyeti (Özgürlüğü): Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma, derneğe üye olma ve üyelikten ayrılma hakkına sahiptir. Hiç kimse bir derneğe üye olmaya veya dernekte üye kalmaya zorlanamaz.

Dernekler, kanunun öngördüğü zorunlu hallerde hakim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak, milli güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla yetkili kılınan merci, dernek faaliyetini men edebilir. Bu merciin kararı, yirmidört saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idari karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.

AK Parti ve MHP'nin "genel ahlak ve milli güvenlik" ifadelerinin metne konulması önerisine BDP itiraz ediyor.

-Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme-

-Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı: Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme ve bunlara katılma hakkına sahiptir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı (AK Parti ve MHP: milli güvenliğin), kamu düzeninin (BDP: itirazı var), genel sağlığın, (AK Parti ve MHP: genel ahlakın), başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması veya suç işlenmesinin önlenmesi (BDP: itiraz var) amaçlarıyla sınırlanabilir.

-Hak Arama Hürriyeti (özgürlüğü) ve Adil Yargılanma Hakkı: Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle hakkını arama, yargıya erişme ve yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma hakkına sahiptir. Kanun yollarına ve alternatif uyuşmazlık çözümlerine ilişkin düzenlemeler yargıya erişim hakkına aykırı sayılamaz.

Herkes, yetkili, bağımsız ve tarafsız mahkeme önünde, makul bir süre içinde adil yargılanma hakkına sahiptir.(CHP ve BDP: Ancak yargıya erişmeyi etkisiz hale getiren veya güçleştiren mali ve idari kayıtlar konulamaz.)

Davalar aleni olarak görülür. Ancak, davalar, milli güvenliğin, kamu düzeninin (BDP: kamu düzeni kavramına itiraz ediyor) genel ahlakın, küçüklerin korunmasının veya davaya taraf olanların özel hayatlarının, hak ve özgürlüklerinin korunması için zorunlu olan durumlarda kısmen ya da tamamen kapalı olarak yapılabilir.

Kendisine suç isnad edilen herkes yöneltilen suçlamaların niteliği ve sebepleri hakkında en kısa zamanda, (AK Parti ve CHP: anladığı bir dilde) (BDP: tercih ettiği dilde) ve ayrıntılı olarak haberdar edilme; savunmasını hazırlamak için gerekli zamana ve suçlamayla ilgili belgelerin tamamına ulaşma da dahil olmak üzere her türlü olanağa sahip olma; davada hazır bulunma; kendisini bizzat ya da bir müdafi aracılığıyla savunma;iddia ve savunmanın eşitliği ilkesi çerçevesinde tanık gösterme ve tanıkları sorguya çekme; mahkeme dilini anlayamadığı ya da konuşamadığı durumlarda bir çevirmenden yararlanma hakkına sahiptir.(MHP bu fıkranın metinde yer almamasını öneriyor.)

Hiç kimse tabii hakiminden başka bir merci önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi tabii hakiminden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz. Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz. Hukuka aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez. Mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır. Çocukların yargılanması kanunla düzenlenecek özel hükümlere tabidir.

-Suç ve cezalara dair esaslar-

-Suç ve Cezalara Dair Esaslar: Suçlar, cezalar ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur. Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiili işlemesinden dolayı cezalandırılamaz ve kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez. Suç ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkumiyetinin sonuçları konusunda da yukarıdaki fıkra uygulanır. Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. Hiç kimse, kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz. Ceza sorumluluğu şahsidir. Hiç kimseye aynı suçtan dolayı birden fazla ceza verilemez. Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz. Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez.

BDP suç ve cezalara ilişkin 5 maddenin eklenmesi yönünde öneride bulundu.

İdare, kişi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir. (BDP son cümlenin metinden çıkarılmasını önerdi)

Vatandaş, Türkiye'nin uluslararası hukuktan doğan yükümlülükleri dışında, işlediği iddia edilen bir suç sebebiyle geri verilemez.

Hiç kimse uluslararası hukuktan doğan yükümlülükler dışında siyasi suçlar nedeniyle geri verilemez.

(Sürecek)

Yayıncı: Sefa Salantur - TBMM