Türkiye 30 Yıldır Onu Konuşuyor

Ülkemizin büyüt umutlar bağladığı, Cumhuriyet'in kuruluşundan bu yana milyarlarca dolar para harcanan, terör sorununu bitirilecek denilen, tamamlanmasıyla birlikte Ortadoğu'dan Avrupa kıtasına kadar ülkemizin gücünü bir kez daha tescilleyecek, işsizlik sorununu büyük oranda düşürecek, yıllardır her alanda büyük umutlar bağladığımız bir rüya; GAP.

Meyvelerini vermeye başladı mı? Proje, ülkemiz için ne ifade ediyor?

GAP'ın bilineni -bilinmeyeni, yapılanı -yapılamayanı ve her yönü; Prof. Dr. Ahmet Çolak'tan Haberler.com'a özel ve çarpıcı bir dosya daha...

GAP NEDİR? GAP NE KADAR BÜYÜK?

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin sahip olduğu kaynakları değerlendirerek bu yörede yaşayan insanlarımızın gelir düzeyini ve yaşam kalitesini yükseltmeyi, bölgelerarası ekonomik ve kalkınma farklılıklarını gidermeyi ve ulusal düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar hedeflerine katkıda bulunmayı amaçlayan önemli ve kapsamlı bir projedir. Proje alanı Fırat ve Dicle havzaları ile yukarı Mezopotamya ovalarında yer alan 9 ili ( Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak) kapsamaktadır. (Anonim 2010). Güneyde Suriye, güneydoğuda ise Irak'la sınırı bulunan bu bölgenin yüzölçümü 75.358 km2 olup Türkiye'nin toplam yüzölçümünün %9.7'sini oluşturmaktadır.

Türkiye'de sulanabilir 8.5 milyon hektar arazinin %20'si GAP Bölgesi'nde yer almaktadır. Proje kapsamında 22 baraj, 19 hidroelektrik santral yapımı hedeflenmiştir. GAP'ın tamamlanmasıyla 1,822 milyon hektar alan sulamaya açılacak, yılda 27 milyar kilovat-saat hidroelektrik enerji üretimi ile ülke enerji ihtiyacının önemli bir bölümü karşılanacaktır. Proje tamamlandığında yılda 52.9 milyar m3'ten fazla su akıtan Fırat ve Dicle üzerindeki tesislerle Türkiye'deki toplam su potansiyelinin %29'u kontrol altına alınacaktır. Planlanan toplam sulama alanı; Türkiye'de ekonomik olarak sulanabilir alanın %20'sine, planlanan elektrik enerji üretimi ise toplam yıllık elektrik enerjisi üretim potansiyelinin %22'sine eşdeğerdir. Projenin tamamen hayata geçmesiyle tarım, sanayi, enerji, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal ve kentsel altyapı yatırımları ile bölgenin ekonomik ve sosyal göstergelerin ülke ortalamasına getirilmesi, bölgede toplam 3,8 milyon kişiye istihdam olanağı sağlanması, bölge halkının yaşam kalitesi ve refah düzeyinin yükseltilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla GAP Bölgesinde 3 Kalkınma Ajansı kurulmuştur. Bunlar Karacadağ Kalkınma Ajansı, Dicle Kalkınma Ajansı ve İpek Yolu Kalkınma Ajanslarıdır.

GAP ve TARIM

GAP'ın lokomotifi tarımdır ve GAP'taki değişimi tetikleyecek ve motor gücü sağlayacak olan, doğru tarımsal uygulamalardır ve sulama yapılabilmesidir. Bir tarım arazisinde doğru sulama yapılabiliyor olması verimin en az ikiye katlanması demektir. GAP alanında 3.2 milyon ha ekilebilir arazi bulunmaktadır. İşlemeli tarıma elverişli I., II. ve III. sınıf arazi miktarı 2.467,5 bin ha olup, toplam arazinin %33'ü kadardır. Kısıtlı işlemeye uygun arazi 649,3 bin ha (IV. sınıf) hesaba katıldığında, Bölge topraklarının %42.2'si tarıma elverişli görünmektedir (Anonim 2010). Sulama alanları dışında kalan sahalarda en önemli geçim kaynağı olarak ön plana çıkan tarımsal alt sektör hayvancılıktır.

GAP'IN FİNANSMANI ve GELİNEN NOKTA

GAP yatırımları, yaklaşık 40 kamu kurum ve kuruluşunun ekonomik ve sosyal sektörlerdeki proje ve faaliyetlerinin toplamından oluşmaktadır. Farklı sektörlerde çeşitli kuruluşlar tarafından yürütülen bu yatırımlar için tahsis edilen ödenekler, projeleri uygulayan kamu kurum ve kuruluşlarının yatırım bütçesinde yer almakta ve ilgili kurum tarafından kullanılmaktadır. GAP'ın, 1995 yılında bitmesi hedeflenmiştir, ama şu anda tamamlanması 2015'e ertelenmiş durumdadır.

GAP Master Planı'nın belirlediği hedef ve büyüklüklere ulaşabilmek için yapılması öngörülen kamu yatırımlarının finansman ihtiyacı 2011 yılı fiyatlarıyla 44,5 milyar TL'dir. GAP kapsamında 2011 yılı sonuna kadar tahmini olarak 38,6 milyar TL harcama yapılmış ve nakdi gerçekleşme yaklaşık % 86,7 düzeyine ulaşmıştır. GAP kapsamında 2011 yılı itibariyle 10 hidroelektrik santrali tamamlanmış; GAP enerji yatırımlarında % 74 oranında fiziki gerçekleşme sağlanmıştır. Hidroelektrik santrallerinin işletmeye alınışından 2011 yılı sonuna kadar 355 milyar kilovat-saat elektrik enerjisi üretilmiş ve ülkemizin elektrik enerjisi ihtiyacının önemli bir bölümü GAP'tan karşılanmıştır.

Üretilen bu enerjinin parasal değeri 21,3 milyar ABD Doları'dır (1 kWh=6 cent). GAP kapsamında 15 baraj tamamlanmış; 1 milyon ha alanı sulayacak su depolanmıştır. Harran Ovası'nda sulama 1995 mevsiminden itibaren başlamıştır. 2010 yılı sonu itibariyle toplam 365.788 ha alan sulamaya açılmıştır. Gerçekleşme, sektörler baz alındığında, enerji projeleri bakımından %74, tarım projeleri bakımından %24.5, sulama projeleri bakımından ise %20 düzeyindedir,

GAP EYLEM PLANI (2008-2012) VE YATIRIM MİKTARLARI

Bu kapsamda, 73 ana eylem ve 300'ün üzerinde proje ve faaliyet yer almaktadır. Söz konusu eylemlerin gerçekleştirilmesi için 2008-2012 döneminde, 2011 yılı fiyatlarıyla, toplam 28,9 milyar TL'lik kaynağa ihtiyaç duyulmuştur. 1990-2007 dönemi itibariyle GAP Bölgesi'ndeki bütün yatırımlara kamu kaynaklarından yılda ortalama % 7,0 düzeyinde pay ayrılmıştır. Bu rakam 2008 yılında % 12 olmuştur. Bölgedeki yatırımlara 2011 yılında ise 4,3 milyar TL kaynak ayrılmış ve kamu bütçesindeki oranı % 14 seviyesine ulaşmıştır.

GAP TÜRKİYE VE BÖLGE İÇİN NEYİ İFADE EDİYOR?

Fırat ve Dicle nehirleri ile birlikte Türkiye'nin toplam su potansiyelinin %28'ini oluşturan bölge su varlığı dikkat çekicidir. Geleceğin en kıt doğal kaynağı olan ve gıdadan daha fazla yaşamsal öneme sahip su, komşu ülkeler tarafından daha da talep edilir olacaktır. Gelecekte nüfus artışı nedeniyle mutlak su fakiri olacak olan Türkiye'nin mevsimlere ve iklim değişikliğine bağlı vahşi değişiklikleri yaptığı barajlar ile düzenli ve tehlikesiz bir hale getirmiş olması ve tamamen kendi topraklarından doğan bu kaynağı komşuları ile paylaşıyor olması üzerinde gelecekte tartışacağımız bir konudur.

Son yıllarda GAP Bölgesi'nden yapılan ihracat düzeyinde de artış olmuş; 2002 yılında 689 milyon dolar olan ihracat tutarı 2010 yılında 5,2 milyar dolara yükselmiştir. GAP Bölgesi'nden yapılan ihracatın Türkiye'nin toplam ihracatı içindeki payı da aynı dönemde % 1'den % 4,5'e çıkmıştır. 2011 yılında ise GAP Bölgesi'nden gerçekleştirilen ihracat 6,9 milyar dolar olmuş ve aynı dönemde 134,9 milyar dolar olan ülke ihracatının % 5,1'ini oluşturmuştur. GAP bölgesinden yapılan ihracatın %42'si tarıma dayalı işlenmiş ürünlerden olmuştur.Kişi başına düşen milli gelirde önemli artışlar ve bölgede toplam 3,8 milyon kişiye istihdam olanağı sağlanması, beklenmektedir.

Dileğimiz bu dev kırsal kalkınma projesinin bir an önce tamamlanarak, tüm Türkiye'nin kalkınmanın nimetlerinden adil olarak yararlandırılmasıdır. GAP, tüm Türkiye'nin gözbebeği bir proje olarak tüm ülke insanının, tüm yurttaşların kendi refahlarından feragat ederek yıllar boyu göstermiş oldukları fedakarlığın güzel bir ödülü olacaktır.