TMMOB'un Uluslararası Kongreler İçin Bakanlıktan İzin Şartına İptal

Anayasa Mahkemesi, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) veya odaları temsil etmek üzere uluslararası toplantı ve kongrelere katılmak için Çevre ve Şehircilik Bakanlığından izin alınmasını öngören kanun hükmünü iptal etti.

Anayasa Mahkemesinin konuya ilişkin kararı, Resmi Gazete'de yayımlandı.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 19 Nisan 1983 tarihli 66 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 6235 sayılı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu'na eklenen, meslek odası temsilcilerine uluslararası toplantı ve kongrelere katılabilmek için bakanlıktan izin alma koşuluna ilişkin düzenleme gereği, TMMOB'un bu toplantılara katılmadan önce izin alması gerektiğine ilişkin yazı gönderdi.

TMMOB, 1983'te çıkarılan Kanun'un yıllardır uygulanmadığını ancak 30 yıl sonra 21 Ağustos 2014'te Çevre ve Şehircilik Bakanlığının bu maddeyi uygulamaya başladığını ifade ederek, işlemin iptali ve yürütmesinin durdurulması istemiyle Danıştayda dava açtı.

Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, işlemin dayanağı kanun maddesinin iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurdu. Kurulun başvuru gerekçesinde merkezi idarenin kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerindeki vesayet yetkisinin idari ve mali denetimle sınırlı olması gerektiği, itiraz konusu kuralla TMMOB'u veya odaları temsil etmek üzere uluslararası toplantı ve kongrelere katılmak için Bakanlıktan izin alınması şartı getirilmesinin, bu kuruluşlar üzerinde Bakanlığa idari ve mali denetimin ötesinde hiyerarşik yetki verilmesi anlamına geldiği belirtildi.

Oy çokluğuyla iptal

Başvuruyu esastan inceleyen Anayasa Mahkemesi, kanun hükmünü oy çokluğuyla iptal etti.

Yüksek Mahkemenin gerekçesinde, Anayasa'nın 135. maddesinde, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerinde devletin "idari ve mali" denetiminden söz edildiği, merkezi idarenin, meslek kuruluşları üzerindeki denetiminin bunun ötesine geçmemesi gerektiği kaydedildi.

6235 sayılı Kanun ile TMMOB ve odaların, tüzel kişiliğe sahip kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları olduklarının kabul edildiği belirtilen gerekçede, mühendislik ve mimarlık mesleği mensuplarının müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin gelişmesini sağlamak gibi faaliyetlerin de TMMOB'un görevleri arasında sayıldığı hatırlatıldı.

Gerekçede, mesleğin gelişimine katkı sağlayan unsurlardan birinin de meslek kurallarının uluslararası standartlara kavuşturulması olduğu vurgulanarak, bu bağlamda, TMMOB ile odaların uluslararası kuruluşlara üye olması, toplantı ve kongrelere katılarak, bilgi alışverişinde bulunmasının, mesleğin gelişimi ve uluslararası standartlara kavuşturulması açısından büyük önem taşıdığı kaydedildi.

Küreselleşme ile gelişen uluslararası ilişkilerin, meslek kuruluşlarını da kaçınılmaz olarak etkilediği, bu kuruluşların uluslararası kuruluşlara üye olması, uluslararası kongre ve toplantılara temsilci göndermek suretiyle katılmasının mesleki faaliyetlerinin önemli bir kısmı haline geldiği vurgulandı.

Gerekçede, şu tespitler yapıldı:

"Bu nedenle organları kendi üyeleri tarafından seçilen, kamu tüzel kişiliğine sahip ve meslek mensuplarının ortak çıkarlarını karşılama, mesleğin genel menfaatlere uygun gelişmesini sağlama gibi görevleri bulunan kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, mesleğin gelişimi amacıyla uluslararası toplantı ve kongrelere, herhangi bir mercinin iznine bağlı olmadan kendi iradesi ile temsilci gönderme yetkisine sahip olması Anayasa'nın 135. maddesi ile öngörülen özerk yapının gereğidir.

TMMOB ile odaların, tüzel kişiliğe sahip kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları olduğu ve Anayasa'nın 135. maddesi gereğince, merkezi idarenin bu birlikler üzerindeki denetiminin idari ve mali denetimle sınırlandırıldığı göz önünde bulundurulduğunda, uluslararası organizasyonlara temsilci gönderebilmelerinin Bakanlığın iznine tabi kılınması, bu kuruluşların mesleki faaliyetlerine idari ve mali denetimin ötesinde müdahale niteliği taşımaktadır.

Adı geçen meslek kuruluşlarının mesleki faaliyet niteliğinde olan uluslararası toplantı ve kongrelere katılabilmesi için Bakanlıktan izin alma şartı getirilerek, bu faaliyetlerinde merkezi idareye bağımlı hale getirilmesi, Anayasa'nın 135. maddesinde kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları için öngörülen idari ve mali denetim yetkisiyle bağdaşmamaktadır. Bu nedenlerle TMMOB veya odaların uluslararası toplantı ve kongrelere temsilci gönderebilmesini idari ve mali denetim yetkisini aşacak biçimde Bakanlığın iznine tabi kılan kural, Anayasa'nın 135. maddesine aykırıdır."

Karşı oy gerekçeleri

Anayasa Mahkemesi Üyeleri Rıdvan Güleç, Emin Kuz ve Kadir Özkaya ise çoğunluğun görüşüne katılmadı.

Üç üyenin karşı oy gerekçesinde uluslararası toplantı ve kongrelere katılmanın ilgili Bakanlığın iznine tabi kılınmasının, Anayasa'nın 135. maddesinin üçüncü fıkrasında öngörülen "bu meslek kuruluşlarının kuruluş amaçları dışında faaliyette bulunamayacakları" yönündeki ilkeye uyulup uyulmadığının belirlenmesi bakımından gerekli olduğu belirtildi.

Karşı oy gerekçesinde izin konusunun, 135. maddede belirtilen "idari ve mali denetim"in kapsamını aştığının da söylenemeyeceği ifade edildi.

Katılımı düşünülen uluslararası toplantı veya kongrenin, meslek kuruluşunun kuruluş amacı ile ilgisi bulunup bulunmadığının ilgili bakanlıkça incelenerek değerlendirilmesinin, 135. maddenin üçüncü fıkrasının gereği olduğu kaydedilen gerekçede, bu toplantılara katılma faaliyetinin idari ve mali denetimi gerekli kılan yönleri bulunduğu bildirildi.

Karşı oy gerekçesinde, "Anayasa'dan kaynaklanan söz konusu yetkinin, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının idari özerkliklerini zedeleyeceğinin ve bunları merkezi idareye bağımlı hale getireceğinin kabulü, Anayasa'da açıkça öngörülen mezkur denetim yetkisini kullanılamaz hale getirir." denildi.