Şehitler Abidesi İnşa Edilirken Tüm Türkiye Seferber Olmuş

MEHMET BAYER - Çanakkale Savaşları'nda şehit düşen binlerce Mehmetçik anısına 1954-1960 yıllarında Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı'nda 41,7 metre boyunda inşa edilen "Şehitler Abidesi"nin yapılış öyküsüne ilişkin gazeteci Murat Kıray'ın yaklaşık 8 yıl süren araştırması tamamlandı. Araştırma, Çanakkale'nin sembol yapılarından abidenin inşaatı için adeta tüm Türkiye'nin seferber olduğunu ortaya koydu.

Çanakkale'de yaklaşık 20 yıldır gazetecilikle uğraşan Kıray, bölgenin sorunlarıyla ilgilendiği sırada Şehitler Abidesi'nin yapımına başlanmasına rağmen bazı nedenlerle yarım kaldığını öğrenmesiyle bir proje başlattı.

Proje kapsamında yüzlerce devlet ve gazete arşivini inceleyen, abidenin inşasında çalışan ve hayatta olan işçilerle görüşüp röportajlar yapan Kıray, çok önemli bilgi, kupür ve fotoğraflara ulaştı. Bunları, kendisinin de abide fotoğraflarının yer aldığı bir sergiyle paylaşan Kıray, AA muhabirine, abidenin yapılış ve tamamlanması sürecini anlattı.

Kıray, abidenin mimarı Doğan Erginbaş ile görüşmesinin ardından konuyla ilgili önünde büyük bir pencere açıldığını söyledi.

Özellikle "1915 ruhu" denilen milli birlik ruhunun savaşta yaşanmış bölümünün abide yapılırken de görüldüğünü dile getiren Kıray, "Bu, çok ilgimi çekti. Konuyla ilgili Türkiye'de taşı kaldırıp da altına bakmadığımız yer kalmadı. Özellikle Milliyet gazetesinin bu süreçte çok önemli rolü var. Gazetenin arşivi bize çok kolaylık sağladı. Önümüze çok değerli malzemeler çıktı ve her değerli şey beni şevklendirdi" dedi.

Kıray, yüksekliği 41,7 metre, ayaklarının genişliği 7,5 metre olan Şehitler Abidesi'nin, 62,5 metrekarelik alanda yer aldığı bilgisini verdi.

Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk'ün, cumhurbaşkanı iken 1928'de Çanakkale'ye geldiğinde halk şehitleri için bir anıt isteğinde bulunduğunu bildiren Kıray, daha sonra onun, dönemin Türk Tarih Kurumu Başkanı Afet İnan'ı bölgeye gönderdiğini belirtti.

İnan'ın incelemesinin ardından Atatürk'ün, Gelibolu Yarımadası'na abide inşa edilmesi talimatını verdiğine ve özellikle Milli Türk Talebe Birliğinin, 1943'te inşaat için devlet yöneticilerinden talepte bulunduğuna değinen Kıray, o yıl Milli Savunma Bakanlığının düzenlediği proje yarışmasını mimarlar İsmail Utkular ve Doğan Erginbaş'ın kazandığını aktardı.

Abide için düzenlenen futbol turnuvasını Fenerbahçe kazandı

Yarışmadan sonra kampanyanın, 1950'de yine Milli Türk Talebe Birliğinin katkı ve girişimleriyle devlet tarafından başlatıldığını söyleyen Kıray, şöyle devam etti:

"Bu kampanyaya Türkiye'nin dört bir yanından yardım yağmış. İşçiler fazla mesai yapıp kazançlarını bu kampanyaya gönderiyor. Kadınlar yaptıkları oyaları satıp bunların paralarının inşaat için kullanılmasını istiyor. İstanbul sosyetesinin kadınları, özel araçlarını dolmuş yapıyor. Siirt'te kadınlar, üzerinde abide figürü olan battaniye dokuyup satıyor. Askeri okullarda yardım amacıyla yarışmalar düzenleniyor. Sanatçılar çok önemli şeyler yapıyor. Zeki Müren ve Musevi asıllı Türk gitarist, piyanist ve sinema oyuncusu Dario Moreno konser veriyor, tiyatro sahneliyor. Ressamlar resim yapıyor. Kampanyaya destek olması amacıyla o dönemin popüler futbol kulüpleri Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş ve Vefa'nın katıldığı 'Abide Kupası' adı altında turnuva düzenleniyor. Bu turnuvada 100 bin lira toplanıyor. O günkü en büyük rakamlardan biri bu. Kupayı Fenerbahçe kazanıyor ve o kupa hala Fenerbahçe'nin müzesinde."

Kıray, söz konusu bu yardımlarla abidenin ancak 10 metre yükseltilebildiğini ve daha sonra bir fırtınada inşaatın yıkıldığını bildirdi.

Bunun ardından devreye Milliyet gazetesinin girdiğini ve ikinci kampanyanın başlatıldığını anlatan Kıray, "Bu kampanya da 1954'e kadar sürüyor. Kampanyayı çok değerli bir gazeteci olan Abdi İpekçi yönetiyor. Önemli gazeteciler konuyla ilgili yazılar yazıyor ve toplumu harekete geçiriyor ve abide 1960'ta tamamlanabiliyor. Açılışı yapılıyor ama özellikle peyzaj düzenlemesi yarım kalıyor" diye konuştu.

Erginbaş'a göre, bir aslan ile abideyi bekleyen Mehmetçik heykelinin eksik olduğunu aktaran Kıray, buna rağmen abidenin ziyarete açıldığını kaydetti. Açılışta, o günün Hayat dergisinin, okuyucularına birer büyük abide posteri dağıttığı bilgisini veren Kıray, "Abidenin tamamlanmasıyla Türkiye'de çok önemli iş görülmüş oluyor" değerlendirmesinde bulundu.

Çanakkale Boğazı'nın girişinde, Gelibolu Yarımadası'ndaki Hisarlık Tepe'de tüm ihtişamıyla boğazdan gelip geçen gemileri adeta selamlayan Şehitler Abidesi, yarımadayı gezmeye gelen yerli ve yabancı turistlerin en fazla ziyaret ettiği merkezler arasında bulunuyor. - Çanakkale