Rus uçakları Türkiye'de neden korsan durumuna düştü?

Türkiye, 500 kadar Rus yolcu uçağına hava sahasını kapattı. Rusya'dan heyet bekleniyor, ancak uzmanlara göre yeniden izin verilmesi olası değil.Türkiye sivil havacılık otoritesi, 1 Kasım itibarıyla bazı Rus yolcu uçaklarına hava sahasını kapattı. Gelişme, karardan etkilenen iki Rus şirketi, Pegas Touristik ve Nordwind temsilcilerinin, zorunlu güzergah değişikliği yüzünden Mısır gibi üçüncü ülkelere uçuş sürelerinin arttığını açıklamalarıyla ortaya çıktı. Peki Rus havayolu şirketlerinin filosundaki yaklaşık 500 uçağı etkileyen bu karar neden alındı ve bundan sonra ne olacak?

Rusya'nın sivil yolcu uçağı filosunun yarıdan fazlası kiralık uçaklardan oluşuyor. Bunların çoğu Birleşik Krallık'ın denizaşırı toprağı Bermuda'ya kayıtlı. Konuya dair DW Türkçe'ye bilgi veren uzmanlar, tüm sorunun Bermuda ve Rusya arasındaki kayıt karmaşasından kaynaklandığını söyledi.

Uçaklar neden Bermuda kayıtlı?

Havacılık editörü Tolga Özbek, tıpkı gemicilikte olduğu gibi maddi kolaylık sağlayan ülkelerin havayolu şirketlerince kayıt için tercih edildiğini, Bermuda'nın bu ülkelerden biri olduğunu söyledi. Düzenlemelere göre uçakların uluslararası seferlere katılabilmesi için zorunlu olan uçuşa elverişlilik sertifikaları, kayıtlı oldukları ülke tarafından oluşturuluyor.

Tıpkı otomobillerin trafiğe çıkabilmek için plakaya ihtiyaç duyması gibi uçaklarda da kayıt mekanizmasının uçuş yapılabilmesi için hayati olduğunu anlatan Özbek, durumu "Nasıl ki otomobillerin muayene ve sigorta işlemleri için plakaları olmalı, benzer şey uçaklar için de geçerli" şeklinde anlattı.

Ancak Batılı devlet ve şirketler, Ukrayna işgali yüzünden Rusya'ya peş peşe yaptırımlar açıklayınca Bermuda, artık bu uçakların standartlara uygun şekilde denetlenemeyeceği endişesiyle Mart ayında uçuşa elverişlilik sertifikalarını iptal etti. Rusya da sivil havacılık operasyonlarına devam edebilmek için uçakları tek taraflı olarak kendi siciline kaydetmeye başladı. Ancak Bermuda'nın onayı olmadan bu, hukuki anlam ifade etmiyor. Bu arada Rusya, Ekim ayı sonunda Bermuda'yı dost olmayan ülkeler listesine de ekledi.

Türkiye geç mi adım attı?

İlk başta bu adım 700'den fazla hava taşıtını uçamaz hale getirirken o tarihten bu yana az sayıda uçağa bulundukları diğer ülke havalimanlarında el konuldu. Bazılarını da Rusya yasal olarak kendi adına tescil ettirmeyi başardı. Ancak İrlandalı AerCap gibi yabancı şirketlerden kiralanan 500 kadarı için bunu yapmak mümkün olmadı.

Çin, Rusya'nın tek taraflı olarak tescilini kendi üstüne aldığını söylediği bu uçakları Temmuz ayından beri kendi hava sahasında istemiyor.

Türkiye'nin tıpkı Rus ödeme sistemi Mir konusunda olduğu gibi Rusya aleyhine bir adım atmadan önce beklemede kaldığı, ancak sonunda Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) direktifleri uyarınca karar almak zorunda kaldığı yorumları yapılıyor. Türkiye, Rusya'ya yönelik Batı yaptırımlarına katılmasa da uluslararası sivil havacılık kurallarına uymakla yükümlü.

"Korsan uçuş" sayılıyorlar

"Havacılıkta çifte kayıt yoktur" diyen hava hukuku alanında uzman avukat Lale Kaplan, DW Türkçe'ye yaptığı açıklamada her uçağın sadece tek bir ülkeye kayıtlı olabileceğini ve uçuşa elverişlilik sertifikasının da kayıtlı olunan ülkece düzenlenebileceğini söyledi. Sertifikası olmayan uçağın sigortalanamayacağını kaydeden Kaplan, "Sigortalı değilse ülkenize de uçamaz, üstünden de geçemez" dedi.

Avukat Cesim Parlak da "Rusya'daki sivil uçakların yarıdan fazlası kiralık. Mülkiyeti, tescili Rusya'ya ait değil. Uçakların sahibi şirketler itiraz ettiği halde Rusya kira sözleşmelerini 'tek taraflı uzattım' diyor. Teknik ve hukuki sorumluluklar yerine getirilmediği için bu uçaklarla yapılan seferler korsan uçuş niteliğinde" diye konuştu.

Parlak, "Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesinin 18'inci maddesi çift tescil kabul etmiyor, sorun bu. Buna rağmen uçuşlara izin verilirse, bir kaza ya da başka bir olumsuzluk halinde her türlü sorumluluk Türkiye'de olur" değerlendirmesini yaptı.

Rusya'nın seçenekleri neler?

Sorunun aşılması için uçakların önce Bermuda sicilinden çıkarılması ardından Rusya'ya kabulü gerektiğini anlatan Kaplan, bunun kiraya veren tarafın itirazı gibi çeşitli gerekçelerle yapılamıyor olabileceğini belirtti. Rusya bu uçakların kaydını üzerine aldığını savunuyor, ancak uçaklar resmi olarak halen Bermuda sicilinde yer alıyor.

Rus basını sorunun çözümü için Rusya'dan bir heyetin ilerleyen günlerde temaslarda bulunmak üzere Türkiye'ye geleceğini aktardı. Ancak "Kural kuraldır" diyen Kaplan'a göre Rusya'dan bir heyet gelmesi yasağın kalkmasını sağlamaz. Kaplan, "Havacılıkta tüm kurallar yolcu güvenliği içindir. Türkiye kural dışı hareket edemez" görüşünde.

Uzmanlar, sorunun ancak kaydı Rusya'da olan az sayıda uçağın kullanılmasıyla aşılabileceğini değerlendiriyor. Bunun da filosunda bu nitelikte uçak bulunmayan şirketleri zorlayacağı belirtiliyor.