Orta Asya'dan Anadolu'ya Taşınan Renkli Miras; Deve Güreşleri

MEHMET BAYER - Türklerin, Orta Asya'dan Anadolu'ya getirdiği geleneksel miraslardan "deve güreşleri", her yıl kasım ayından mart ayına kadar özellikle batıdaki pek çok ilde vazgeçilmez unsurlar arasında yer alıyor.

Anadolu'nun kültürel miraslarından deve güreşleri, özellikle Batı Anadolu'da yaşatılan geleneksel bir şenlik olarak tüm kesimlerce biliniyor.

Türk kültürünün, Orta Asya'dan Anadolu'ya taşındığı yüz yıllar öncesinden günümüze ulaşan ve renkli bir miras olarak dikkati çeken güreşler, günümüzde sadece Türkiye'de yaygın ve düzenli olarak sürdürülüyor.

Afganistan ve Pakistan'da, Anadolu'dakilerden farklı olarak düzenlenen ve az sayıda örneği bulunan bu organizasyon, Türkiye'de yaklaşık 100 yerleşim yerinde her yıl tekrar ediliyor. Kasım ile mart ayları arasındaki bir sezon boyunca deve güreşlerinin toplam izleyici sayısı ortalama 500 bin kişiyi buluyor.

Organize edilen yerlerin dağılış özellikleri, deve güreşlerinin yaşatıldığı belirli bir kültürel bölgenin varlığını da ortaya koyuyor. Bu özel kültür alanının temelinde devecilik ve Yörük kültürü bulunuyor.

"Bu kültür, sadece deve güreşlerinden ibaret değil"

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Eğitim Fakültesi Coğrafya Eğitimi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Vedat Çalışkan, AA muhabirine yaptığı açıklamada, deve güreşlerinin, sadece düzenlendiği çevrelerde çok iyi bilinip ilgi gördüğünü, bunun dışında ya bilinmediğini veya bazı ön yargılarla yanlış tanındığını söyledi.

Güreş sezonunun sona ermesiyle bu kültürün mekana yansımasının da kabuğuna çekildiğini belirten Çalışkan, "Yılın geri kalan kısmında güney sahillerinde turist gezdiren develer dışında bu kültürü anımsatacak herhangi bir objeye rastlanmaz. Bundan dolayı devecilik kültürü ve deve güreşlerini, Anadolu'nun saklı kalmış kültürel mirası olarak nitelemek herhalde yanlış olmayacaktır" dedi.

Çalışkan, şenliklerde sadece güreştirilen develer noktasına odaklanmanın, konuyu kültürel miras bağlamından koparan bir algılama ve değerlendirme hatasına yol açtığını savundu.

Anadolu devecilik kültürünün, küçük bir kabilenin, basit bir geleneksel kültürel değeri olmadığını vurgulayan Çalışkan, şöyle devam etti:

"Deve güreşleri, Türk halk kültürünün bazı geleneksel değerlerini temsil eden önemli bir parçası, tarihsel ve coğrafi bağlantılarıyla tarihsel ve mekansal süreçlerin etkileşiminin binlerce yıllık ürünüdür. Deve güreşleri, bağlayıcı bir kültür elemanı olarak Yörüklerin grup kimliği kazanmasına, ortak geleneklerin yaşatılmasına yardımcı olmaktadır. Deve güreşi geleneği bu kültürü taşıyanlar için kültürel açıdan varoluşlarını kanıtlama fırsatı sağladığı gibi kendilerini ifade edebilmeleri bakımından önemli işlevler üstlenmekte, günlük yaşamlarını zenginleştirmektedir. Deve güreşi kültürü, sadece develerin güreşinden ibaret değildir, çok çeşitli geleneksel unsurun iç içe geçmesiyle var olan bir kültürdür."

Güreşlerin, UNESCO'nun Kültürel Miras Listesine dahil edilmesi talebi

Deve güreşlerinin, Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütünün (UNESCO) Kültürel Miras Listesine dahil edilmesi gerektiğini dile getiren Çalışkan, bu kültürel değerin desteklenmesinin, bazı aşamalarla sağlanabileceğini anlattı.

Öncelikle Kültür ve Turizm Bakanlığının, bu kültürü koruma altına alması gerektiğini bildiren Çalışkan, şunları kaydetti:

"Maddi kültür unsurlarının toplanarak sergilendiği, devecilik kültürü ve deve güreşleri müzesi kurulması için çalışmalar başlatılmalıdır. Devecilik kültürünü yaşatan kişi, grup ve kuruluşlar belirlenerek çeşitli destek ve teşvik türleri hayata geçirilmelidir. Desteklenecek unsurların başlıcaları deve yetiştiricileri, deve sahipleri, Türkiye Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Federasyonu, organizasyon komiteleri ve el sanatları ustalarıdır. Son olarak yerel ve geleneksel bilgilerin kaybolma tehlikesine karşı kapsamlı bir envanter ve derleme çalışmasına geçilmelidir." - Çanakkale