Mustafa Kemal'in Aa'nın Kuruluşuna İşaret Ettiği Telgraf

ÇİĞDEM ALYANAK/ MÜCAHİT TÜRETKEN - Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün, Kurtuluş Savaşı'nın ilk yıllarında "Anadolu'nun sesini dünyaya duyurmak" amacıyla Anadolu Ajansının (AA) kuruluşuna işaret ettiği telgrafı gün yüzüne çıktı.

Mustafa Kemal'in 20 Mart 1920 tarihinde Edirne'de Birinci Kolordu Kumandanlığı'na gönderdiği telgraf, kaleme alındıktan 99 yıl sonra Ata Müzayede'nin özel koleksiyonunda yer aldı.

Telgraf, Milli Mücadele'yi tek ve güçlü bir kanaldan hem yurda hem de dünyaya duyurma hedefiyle Gazi Mustafa Kemal'in talimatıyla AA'nın kurulmasından 17 gün öncesine ait.

Mustafa Kemal Atatürk telgrafında, halkın, Kurtuluş Savaşı mücadelesi ile ilgili bilgilendirilmesi için haberlerin yaygın şekilde ulaşmasını sağlayacak bir yayın organına ihtiyaç olduğuna dikkati çekiyor.

"Bilgi alma ihtiyacı bulunduğuna da vurgu yapıyor"

Sakarya Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Enis Şahin, telgrafın çekildiği tarihten hemen önce İstanbul'un işgal edildiğini, Meclisi Mebusan'ın dağıldığını ve yeni bir meclisin toplanması için çağrı yapıldığını hatırlattı.

Mustafa Kemal'in Miralay Cafer Tayyar'ın başında olduğu kolordu kumandanlığına çektiği telgrafta bundan sonra kendilerini muhatap almaları gerektiğine işaret ettiğini dile getiren Şahin, şöyle konuştu:

"Mustafa Kemal telgrafı Heyet-i Temsiliye adına gönderiyor. Burada Sivas Kongresi'nin tüm millet adına söz söyleme hakkına sahip bir kongre olduğunu vurguluyor. Bu telgrafta doğrudan bir teşkilatın kurulmasından ziyade 'Bizi esas alın' diyor. Ancak burada bilgi alma ihtiyacı bulunduğuna da vurgu yapıyor. Birçok yerden kendilerine durumun ne olacağına dair telgraflar geldiğini ve halkın ihtiyacını karşılamak, aydınlatmak için telgrafın yayılmasını talep ediyor."

Telgrafın Anadolu Ajansının kurulmasından kısa bir süre önce gönderilmesinin de ajansın kuruluşuna işaret olabileceğini ifade eden Şahin, Mustafa Kemal'in kafasında, Kurtuluş Savaşı'nın haklılığını duyurmak, halkı bilgilendirmek ve örgütlemek için böyle bir düşünce olduğunu kaydetti.

- "Kamuoyuyla hızlı bir şekilde iletişim kurulmasıyla ilgili bilinç var Mustafa Kemal'de"

İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Mustafa Budak ise Mustafa Kemal'in telgraf ve beyannamelerle Milli Mücadele'nin sesini duyurmaya çalıştığını ifade etti.

O tarihlerde Mustafa Kemal'in tüm kolordulara, vilayetlere Kurtuluş Savaşı'na hazırlık için telgraf ve bildirilerinin olduğunu belirten Budak, genelgelerin halka duyurulması konusuna dikkat çektiğini dile getirdi.

Telgrafın çekilmesinden iki hafta kadar sonra ajansın kurulduğuna işaret eden Budak, şunları aktardı:

"Kamuoyuyla hızlı bir şekilde iletişim kurulmasıyla ilgili bilinç var Mustafa Kemal'de. İstanbul işgal edilmiş. Meclis-i Mebusan feshedilmiş. Yeni meclis seçimleri yapılıyor. Kuvay-ı Milliye karşıtı bildiriler dağıtılıyor. Mustafa Kemal ve arkadaşları hakkında İstanbul hükümeti idam fermanı yayımlıyor. Paşa başından beri tamim, telgraf ve beyannameleri önemsiyor. Böylesi bir ortamda Mustafa Kemal'de haberleşme ve propaganda için bir müessese oluşturma fikri olduğu anlaşılıyor. Kamuoyunun Milli Mücadele'ye hazırlanması ve hızlı bir şekilde bilgilendirilmesi zarureti olduğunu düşünüyor. Bu telgrafta da doğrudan Anadolu Ajansına işaret etmiyor ama genel olarak bu ihtiyaca dikkat çektiğini söyleyebiliriz. Yakın bir zamanda da ajansın kurulması da bunu gösteriyor."

"AA'nın tohumlarının atıldığının bir resmi kanıtı olabilir"

Kurtuluş mücadelesinin verildiği dönemde üstlendiği kritik görevle Cumhuriyet tarihi içinde özel bir yere sahip olan AA'nın kuruluşuna ışık tutan tarihi telgrafı özel koleksiyonunda bulunduran Ata Müzayede'nin sahibi Murat Ketenci, yaptığı açıklamada, telgrafnameyi AA'nın kuruluşunun 99. yılı dolayısıyla koleksiyondan özel olarak çıkardıklarını söyledi.

Ketenci, Atatürk'ün, Edirne'de Yedinci Kolordu Kumandanlığı'na "Heyet-i Temsiliye namına Mustafa Kemal" imzasıyla gönderdiği telgrafında, "İçinde yaşadığımız bu buhranlı zamanlar esnasında her tarafın havadise ihtiyacı vardır. Birçok mahallerden buraya vaziyet hakkında malumat talebini havi telgraf çekiliyor. Hem halkın bu umumi ihtiyacını temin ve hem hakkın icabatı hakkında umum milleti tenvir için buradan vuku bulacak tebligatın suret-i münasibe ile neşr ü taammümüne himmet buyurulmasını rica eylerim." ifadelerinin yer aldığını aktardı.

AA'nın bu telgrafnameden 17 gün sonra 6 Nisan 1920'de Atatürk'ün talimatıyla Yunus Nadi ve Halide Edip tarafından kurulduğunu hatırlatan Ketenci, "Bu telgraftan da anlaşıldığı üzere AA, her yerden bilgi sağlama gereksinimi için kurulan bir ajanstır. Kurtuluş Savaşı sırasında cepheden çekilen bir telgraftır. Bir nevi AA'nın tohumlarının atıldığının bir resmi kanıtı olabilir bu belge. Saman kağıda yazılmıştır. Dokunmak dahi istemiyorum çünkü zor şartlarda bu döneme kadar intikal etmiş. Hafif bile dokunsanız, kopacak vaziyette ama çok ciddi bir envanterdir." diye konuştu.

Telgrafın özel koleksiyonuna gelişinin hikayesini anlatan Ketenci, "Bu belgeyi, kütüphane tasfiyelerinden alınan Osmanlıca hukuk tarihi ile ilgili bir kitabın sayfalarını karıştırırken bulduk. Daha fazla yıpranmaması için özel bir dosya içine yerleştirerek koruma altına aldık." dedi.

Özel koleksiyonunda ayrıca AA'nın kuruluşundan bir yıl sonrasına ait bir makbuzun yer aldığını belirten Ketenci, üzerinde AA'nın kaşesinin yer aldığı makbuzda kurumun o tarihte Bab-ı Ali'deki adresinin yazılı olduğunu söyledi.

Ketenci, makbuzun üzerinde ise "Anadolu Ajansı İlanat Şubesi Bab-ı Ali Caddesi Orhan Bey Han Telefon: İstanbul-2735 Yalnız 350 guruştur. Üsküdar Mahkeme-i Asıla-i Hukuk Dairesi'nden verilen iki kıta ilanın Millet Vilayet gazetelerinden birer defa derci ücreti olan bervech-i bala yalnız 350 guruş ahz olunmuştur. 7 Nisan 1921" ifadelerinin yer aldığını aktardı.