Munzur Dağları'nda 2 bin 648 böcek ile 955 bitki türü kayıt altına alındı

Munzur Dağları'ndaki bitkilerin tozlaştırıcı böceklerle arasındaki ilişkisini araştıran Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesindeki (EBYÜ) bir grup akademisyen, geçen yıldan bu yana 2 bin 648 böcek ile 955 bitki türünü kayıt altına aldı.

EBYÜ Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Botanik Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Ali Kandemir'in başkanlığındaki 6 akademisyen, 2 araştırmacı ve 2 bursiyer öğrenci, Munzur Dağları'ndaki bitki topluluklarında "Polinatör (tozlaştırıcı) böcekler ve bitkiler arasındaki ilişkiyi" tespit etmek amacıyla Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) desteğiyle Nisan 2021'de çalışma başlattı.

Kandemir'in de yer aldığı 11 kişiden oluşan ekip, bu tarihten itibaren Munzur Dağları'nın uzantısı olan Ergan Dağı'ndaki 4 farklı yükseklik seviyesinde kurulan istasyonlar sayesinde 35 farklı alanda saha araştırması yaptı.

Gazi Üniversitesi ile Nezahat Gökyiğit Bahçesi'nden de birer araştırmacının destek verdiği ekip, 2 bin 648 böcek ile 955 bitki türünü kayıt altına aldı. Yıl sonunda tamamlanacak çalışmalarda yaklaşık 4 bin böcek türü ile bine yakın bitkinin kayıt altına alınması hedefleniyor.

Bitkiler ile tozlaştırıcı böcekler hakkında elde edilen bilimsel veriler, rapor haline getirilerek TÜBİTAK'a sunulacak.

Prof. Dr. Ali Kandemir, AA muhabirine, dünyadaki çiçekli bitkilerin yüzde 90'nın nesillerini devam ettirmek ve meyve verebilmek için böceklere ihtiyaç duyduğunu söyledi.

Türkiye'de ilk kez bir dağda bulunan bitkilerin tozlaştırıcı böceklerle ilişkilerinin araştırıldığını anlatan Kandemir, şu bilgileri verdi:

"Türkiye'nin endemik bitki merkezlerinden olan Ergan Dağı'nda TÜBİTAK destekli proje yürütüyoruz. Ergan Dağı'nda 1500 metreden başlayıp yaklaşık 3 bin rakıma kadar 500'er metre rakım aralığındaki 4 istasyonda bulunan 35 farklı alanda çalışma yürütüyoruz. Bugüne kadar yaptığımız çalışmalara göre bitkilerin tozlaşmasında ya da üremesinde etkili olduğunu düşündüğümüz 2 bin 648 böcek ile 955 bitki türünü tespit edip kayıt altına aldık. Hedefimiz, 4 bin böcek ve bine yakın bitkiyi kayıt altına almak."

Kandemir, araştırmalarda ilginç bulgulara rastladıklarını belirterek, "Munzur ve Ergan'da, yaygın tozlaşmayı sağlayan böcekler var. Bunlardan birisi bal arıları. Dağın üst kesimlerine doğru yükseldikçe endemik bitki sayısında artış var. Gerek bizim tanımladığımız gerekse daha önce literatürlere geçmiş bazı endemik bitkilerin bir veya birkaç polinatörle uyum içerisinde olduğunu gördük. Yani oldukça özel olan çiçeklerin aynı zamanda özel polinatör böceklere sahip olduklarını keşfettik." diye konuştu.

Çiçekler endemik olunca tozlaştırıcı böcek de özel oluyor

Verilerin kayıt altına alındığını belirten Kandemir, konuşmasını şöyle sürdürdü:

"Arkadaşlarla saha çalışmamızda topladığımız bitki ve böcekleri üniversitemizde tasnif ediyoruz. Tasnif işleminde hangi bitki türüne hangi tozlaştırıcı böceklerin geldiğinin de kaydını tutuyoruz. Yaklaşık 1,5 yıllık gözlem ve araştırmamızda, bitki türlerinin çiçekleri özelleştiğinde onları tozlaştıran böcek sayılarının gittikçe azaldığını görüyoruz. Özellikle dağa özgü endemik bitkilerin bazılarına tozlaştırmak için tek bir böcek çeşidinin geldiğini fark ettik. Ergan Dağı'na özgü endemik dağ güzeli (scrophularia fatmae) bitkisini sadece bombus niveatus olarak bilinen bombus arısının, endemik tavşangözü (Onosma nana) bitkisinin bir başka bombus arısının, endemik kırbaşbatalağı bitkisinin (hedysarum erythroleucum) de sadece bal arısı olan apis melifera ile tozlaşması bu duruma örnektir."

Kandemir, Ergan Dağı'nda bitkileri tozlaştırıcı böcek gruplarının sinekler, arılar, kelebekler, güveler ve uğur böceğinin de aralarında bulunduğu kın kanatlılardan oluştuğuna işaret etti.

Bitkilerin tozlaştırıcı böceklere karşı reaksiyon içerisinde olduğunu dile getiren Kandemir, "Çiçeklerin böcek vücuduyla uyumlu fiziksel yapıları, görünümleri, büyüklükleri, böcekler için oluşturdukları polen ve nektar gibi ödüller ve salgıladıkları kokuların kimyasal içerikleri hangi böceklerin hangi bitkiyi ziyaret edeceğini veya onlardan uzak tutacağını belirleyen temel faktörlerdir. Bu yüzden her böcek her bitki çiçeğini ziyaret edemez. Tozlaşmada ilişkiyi belirleyen taraf bitkidir." ifadelerini kullandı.

"Ergan Dağı'nın en etkili tozlayıcı böcekleri bal arıları"

Yükseklere çıkıldıkça bombus arıları ve sineklerin daha etkili tozlayıcılar olduğunun görüldüğünü anlatan Kandemir, şunları kaydetti:

"Araştırmalarımızda Ergan Dağı'nın en etkili tozlayıcı böceklerinin bal arıları olduğu anlaşılmıştır. İlkbahar başlangıcında düşük rakımlarda mavi-mor renkli çiçeklerin baskın olduğu, zamanla mavi-mor renkli çiçeklerin yerini sarı çiçekli bitki çeşitlerinin aldığı belirlenmiştir. Haziran ayı itibarıyla mavi-mor renkli çiçeklerin dağın zirvesine yakın yerlerde baskın olduğu tespit edilmiştir. Diğer çiçek karakterleri yanında, dağın alt seviyelerinden üstlere doğru mevsime bağlı çiçek renklerindeki bu değişimin böcek çeşitliliğini de değiştirdiği görülmüştür."

Prof. Dr. Ali Kandemir, gelecekte nadir ve yok olmaya yüz tutmuş endemik bitkilerin yeniden çoğaltılması için çalışmalarının önemli olduğunu vurguladı.