İran'la Nükleer Anlaşma

Beyaz Saray, ABD yönetiminin P5+1 ülkeleriyle İran arasında varılan anlaşmanın neleri içerdiği konusunda daha şeffaf olması gerektiği yönünde Kongre ve bazı gruplardan gelen çağrılara yanıt olarak, anlaşmadaki teknik detayların bir özetini yayımladı.

Kongre'yle metnin tamamını paylaşan Beyaz Saray, kamuoyuyla ise 4 sayfalık bir özetini paylaştı.

Beyaz Saray Sözcüsü Jay Carney, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun (UAEK) anlaşmadaki teknik detayların belli unsurlarının gizli kalması yönünde ricada bulunduğunu belirtti.

-Anlaşma özetindeki detaylar-

Özete göre, İran, anlaşmanın uygulanmaya başlayacağı 20 Ocak'a kadar ya da o tarihte yüzde 20 oranında zenginleştirilmiş uranyum üretmeyi durdurmayı ve yüzde 20 oranında zenginleştirilmiş uranyum stoğunun yarısını seyreltmeye başlamayı kabul etti.

UAEK sonraki 6 ay içerisinde de İran'ın uranyum zenginleştirmesi ve santrifüj kullanımına dair diğer kısıtlama ve azaltmaları tetkik edecek. İran'a, yeni zenginleştirme tesisleri inşa etme, Arak reaktörünü işletme ya da reaktöre yakıt sağlama, Arak'ta yeni herhangi bir reaktör unsuru tesis etme, Arak reaktör tesisine yakıt ve ağır su transfer etme, yeniden işleme kapasitesine sahip bir tesis inşa etme müsaadesi verilmeyecek. Metin, İran'ın Arak reaktörü için yakıt üretme ve test etmesine de yasak getiriyor.

Özette, İran'ın 6 aylık dönemde atması gereken belli adımları içeren bir program üzerinde taahhüt ortaya koyduğu belirtilerek, bu adımlar, "yüzde 20 oranında zenginleştirilmiş uranyum stoğunun yarısını seyreltmenin 3 ayda tamamlanması ve kalanının da 6 ay içerisinde okside dönüştürülmesi" ve "İran'ın yüzde 5'e kadar zenginleştirilmiş uranyum stoğunun izin verilen boyutuna bir üst limit koyması" şeklinde sıralandı.

-Ortak komisyon kurulacak-

AB, P5+1 ve İran'ın, Ortak Eylem Planı'nın uygulamaya geçirilmesini gözlemlemek için UAEK ile birlikte çalışmak üzere bir ortak komisyon kuracağının anlatıldığı özette, bu ortak komisyonun AB, P5+1 ve İran'ın uzmanlarından oluşacağı ve Ortak Eylem Planı'nın hayata geçirilmesi ve gündeme gelebilecek diğer konuları ele almak üzere ayda en az bir kez toplanacağı kaydedildi. Komisyonun ayrıca, İran'ın nükleer faaliyetleriyle ilgili geçmişteki ve şu andaki kaygıların giderilmesini kolaylaştırmak için UAEK ile çalışacağı belirtildi.

Özete göre, UAEK müfettişleri Natanz ve Fordo uranyum zenginleştirme tesislerini günlük bazda ziyaret edecek ve bu ziyaretlerin bir kısmı planlı bir kısmı ise önceden haber verilmeden yapılacak. Müfettişler, Arak reaktörünü de ayda en az bir kere ziyaret edecek.

Özette, İran'ın Arak reaktörüyle ilgili dizayn bilgisi ve diğer bazı tesislere erişim sunmayı kabul ettiği de belirtildi.

Bu gelişmiş izleme tedbirlerinin UAEK'e, İran'ın taahhütlerini hayata geçirmesinin durumu hakkında Ortak Komisyon'a aylık bilgilendirmeler sunma imkanı vereceği ve uluslararası topluma da yükümlülüklerden kaçışı ya da materyallerin gizli bir programa yönlendirilmesini daha hızlı biçimde tespit etme olanağı sağlayacağı kaydedildi.

-Yaptırımlara getirilecek hafiflemeler-

Bu ilk adımın bir parçası olarak, P5+1 ve AB'nin İran'a yönelik yaptırımlara sınırlı, geçici ve hedefe yönelik bazı hafiflemeler getireceğinin belirtildiği özette, bu hafiflemelerin toplam değerinin 6 ila 7 milyar dolar olduğu kaydedilirken, bu miktarın İran'ın bloke edilmeye ya da kısıtlama tabi tutulmaya devam edecek 100 milyarlık döviz stoğunun küçük bir bölümünü oluşturduğuna dikkat çekildi.

Yaptırımlara getirilecek hafiflemenin bir kısmının ilk günden hayata geçirileceği, ancak çoğunun 6 ay süresince dilimler halinde uygulanacağının kaydedildiği anlaşma özetinde, petrol, bankacılık ve finansal yaptırımlar dahil olmak üzere İran'a yönelik yaptırım rejiminin çok büyük bir kısmının yürürlükte kalmaya devam edeceği de kaydedildi.

Özette, İran'ın kısıtlama altındaki 4,2 milyar dolarlık fonlarına 6 ay boyunca dilimler halinde erişim izni verilmesi konusunda, bu dilimlere dair bir takvim de yer alıyor. Toplam 8 aşamadan oluşan dilimlerin bir kısmına erişim, İran'ın uranyum zenginleştirmesini seyreltmede sağlayacağı ilerleme ve taahhütlerini yerine getirmesine bağlı olarak tanınacak. Buna göre ilk dilim 1 Şubat'ta, son dilim ise  20 Temmuz'da serbest bırakılacak.

Anlaşma özetinde, "Bu uygulama planıyla, somut ilerleme sağladı. Şimdi, İran'ın nükleer programıyla ilgili endişelerimizi gideren kapsamlı bir çözümün takibine yönelik kritik çalışma üzerinde odaklanacağız" ifadesi kullanıldı.

-Kongre üyelerini ikna edemedi-

ABD Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Wendy Sherman, anlaşmayla ilgili olarak dün Kongre üyelerini kapalı bir toplantıda bilgilendirdi. Ancak toplantıdan çıkan bazı Kongre üyeleri, kaygılarının azalmaktan öte daha da arttığını söyledi.

Obama yönetiminin dış politikasını en çok eleştiren isimlerden biri olan Cumhuriyetçi Senatör Lindsey Graham, yaptığı açıklamada, "Brifingden sonra her zamankinden daha fazla rahatsızım" dedi.

Anlaşmayı eleştiren çevreler, Obama yönetiminin İran'a çok fazla taviz verdiğini savunuyor. - Washington DC