Grafikli - İlk Adımla Başlayan Büyük Yürüyüş 100. Yılında

DİLEK SEZEN/İLYAS GÜN - Mondros Mütarekesi'nin ülkenin üzerine karabasan gibi çöktüğü bir dönemde, 16 Mayıs'ta "Bandırma Vapuru" ile "Milli Mücadele" için yola çıkan Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün, 19 Mayıs 1919'da ayak bastığı Samsun, bir milletin kaderini değiştiren tarihi olayda ilk adımın atıldığı yer olmanın gururunu yaşıyor.

Mondros Mütarekesi imzalanmış, savaşta geçit verilmeyen düşman gemileri Çanakkale Boğazı'ndan geçerek İstanbul'a demirlemiş, İzmir işgal edilmiştir. Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 16 Mayıs'ta, Milli Mücadele için "Bandırma Vapuru" ile yola çıkar.

AA muhabirinin tarihçi araştırmacı yazar Baki Sarısakal'ın anlatımlarından ve tarihi kaynaklardan derlediği bilgilere göre, Samsun ve çevresindeki Rumlar, 17- 18 Mart 1919 tarihinde Samsun'a asker çıkaran İngilizleri de arkalarına alarak, yaptıkları çete baskınlarıyla kargaşa çıkararak, Mondros Ateşkes Antlaşması'nın 7. maddesi gereği bölgeyi İtilaf Devletlerinin işgaline açmak istemektedir.

Rumların bu oyunlarına karşı Türk halkı kendini savunmak için teşkilatlanmaya, can ve mal güvenliklerini korumaya çalışınca bundan endişe duyan İngiliz Yüksek Komiserliği ve Karadeniz Ordusu Başkumandanlığı, 21 Nisan 1919'da İstanbul Hükümetine bir nota vererek, bölgedeki gerilimin yatıştırılmasını, Rumlara karşı yapılan sözde saldırıların önlenmesini ister.

Bölgede asayişi sağlaması için 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen Mustafa Kemal, kurtuluş mücadelesi planlarıyla ve maiyetindeki 55 kişiyle bir cuma günü öğleden sonra o dönem adı "Pandarme" olan yolcu gemisiyle Samsun'a doğru yola çıkar.

Fırtınalı bir pazartesi günü Samsun sahiline demir atan, bilinen adıyla Bandırma Gemisi'ndeki Mustafa Kemal ve arkadaşlarını, ilk olarak Havuzlu İsmail'in kullandığı sandalla Kurmay Binbaşı Mahmut Ekrem Bey karşılar.

İlk adımın atıldığı yer

Mustafa Kemal ve arkadaşları, Samsun'a ilk adımlarını Reji İskelesi'nden atar. Birinci Dünya Savaşı'nda Ruslar tarafından kentin bütün iskeleleri bombalanmış ancak bir tek Fransızlara ait Reji İskelesi sağlam kalmıştır. Fransızlar o dönemde Samsun'da kurulu bir fabrikada sigara üretmektedir. İskelenin adı bu nedenle Tütün İskelesi olarak da geçmektedir.

Güvertede bulunan Mustafa Kemal'in yanına giden Mahmut Ekrem Bey selam verir ve "Hoş geldiniz Paşam" diyerek Mustafa Kemal'i Samsun'da ilk karşılayan kişi olur. Kurtuluş mücadelesini başlatacak Mustafa Kemal'i karaya ise Karakaş Mustafa lakaplı kayıkçı çıkarır.

"Dokuzuncu Ordu Kıtaları Müfettişi ve Padişahın Fahri Yaveri Mirliva Mustafa Kemal Paşa" unvanı ile Mustafa Kemal, "Saat 08.00'de Samsun'a ulaşarak görevine başladığına" dair İstanbul'a telgraf gönderir.

Mustafa Kemal ve arkadaşlarını Samsun'da küçük bir grup karşılar. Karşılamada Samsun Mutasarrıfı İbrahim Ethem Bey bulunmamaktadır. Mutasarrıf rahatsız olduğunu belirterek yerine Muhasebe Müdürü Osman Bey'den heyeti karşılamasını ve ağırlama işleriyle ilgilenmesini istemiştir.

Günümüzde, Atatürk'ün ilk adımı attığı nokta artık dolgu sahasıdır. Samsun Büyükşehir Belediyesi tarafından 11 yıl önce dolgu sahasına "Kurtuluş Yolu" yapılarak, Tütün İskelesi yeniden inşa edildi.

Tütün İskelesi'nde ilk adımı temsilen Atatürk ve silah arkadaşlarının ve onları karşılayanların bal mumu heykelleri yer alıyor. Tütün İskelesi'nden başlayan Kurtuluş Yolu ise Atatürk'ün Havza'ya geçiş güzergahını takip ediyor.

Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışına ait canlandırma dışında fotoğrafının ise bulunmadığı belirtiliyor.

Mustafa Kemal ve arkadaşları kalabalık oldukları için tek otele yerleştirilemezler. Atatürk ve maiyetindekilerden bir kısmı, Jean İonnis Mantika'ya ait olan "Mantika Palas"a yerleştirilir, diğerleri ise bugünkü Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının yerinde bulunan o zamanki Karadeniz Oteli'nde kalır.

Mantika Palas, uzun yıllar "Mıntıka Palas" olarak adlandırılmış ve bugün Atatürk'ün eşyalarının sergilendiği Gazi Müzesi olarak hizmet veriyor.

Atatürk'ün Samsun'a gelişi, İngilizler tarafından tedirginlik yaratırken, halk tarafından henüz önemi anlaşılamamıştır. 5 yıl sonra, 20 Eylül 1924'te büyük coşkuyla karşılanacak olan Mustafa Kemal'in Samsun'a ilk gelişi ise o günkü gazetelerde yeterince yer bulmaz.

Atatürk Samsun'da 6 gün kalır, 25 Mayıs'ta Havza'ya geçer. İngilizleri şüphelendirmemek için Atatürk, artan böbrek sancılarını ve Havza'nın kaplıcalarının kendisine iyi geleceğini belirterek kentten ayrılır.

Gençlik Marşı

Atatürk ve arkadaşları, eski bir araçla Havza'ya doğru yola çıkar. Yollar bozuktur ve araç birkaç kez arızalanır.

Araçtan inen Atatürk ve arkadaşları, doğanın güzelliğine kendilerini kaptırarak bir süre "Dağ başını duman almış, gümüş dere durmaz akar, güneş ufuktan şimdi doğar, yürüyelim arkadaşlar" marşını söyleyerek yol alır. Böylece ilk marş Havza'nın Bekdiğin mevkisinde okunmuş olur.

İsveçli besteci Felix Körling'e ait, ormanları anlatan şarkının melodisini çok beğenen Selim Sırrı Tarcan, bunu Türk gençlerine öğretmek ister. İstanbul Erkek Öğretmen Okulunun Türkçe öğretmeni olan arkadaşı Ali Ulvi Elöve'ye şarkıyı Türkçeleştirmesini ister; marş 1915-1916 ders yılı ortalarında tamamlanır. Kurtuluşa doğru yol alan Atatürk ve silah arkadaşlarının Havza yollarında okuduğu marş, yıllar sonra 1938'de "Gençlik ve Spor Bayramı Marşı" olarak kabul edilir.

Havza

Mustafa Kemal Atatürk, Havza'da Mesudiye Oteli'nde, beraberindekiler ise Ali Osman Ağa'nın konağında ağırlanır. Havza, Milli Mücadele'de "ilklerin" yeri olacaktır. Atatürk, Havza'da Milli Mücadele'yi örgütlemek için uygun ortamı bulur.

İlk Müdafa-i Hukuk Cemiyeti, Havza'da kurulur. Teşkilat ilk toplantısını "Taş Mektep" şimdiki Merkez İlköğretim Okulunda yapar. İlk miting Havza'da yapılır. Mustafa Kemal Paşa'nın talimatıyla gerçekleştirilen mitingde, İzmir'in işgali protesto edilir. İlk genelge yine Havza'da yayımlanır, 28 Mayıs'ta yayımlanan Havza Genelgesi, tüm valilik, kolordu komutanlık ve bağımsız mutasarrıflıklara gönderilir. Havza Genelgesi, Mustafa Kemal Atatürk'ün Samsun'a çıktıktan sonra ilk resmi tepkisi olması dolayısıyla tarihte büyük bir öneme sahiptir. Atatürk, bu genelgeyle halkın işgallere tepki göstererek milli bilincin uyandırılmasını amaçlamıştır.

Bir sonraki durağı Amasya olacak Mustafa Kemal, 18 gün boyunca Havza'da Milli Mücadele için önemli adımlar atar.

Havza'daki hareketlilikten haberdar olan İngilizlerin yaptığı baskı ile Atatürk, Dokuzuncu Ordu Müfettişliği görevinden alınır. İlk adımları teker teker atarak yoluna devam eden Atatürk, Havzalılara sivil olarak veda eder.

Atatürk, 24 Eylül 1924'te Havza'ya ikinci gelişinde, Havzalılara şöyle seslenecektir:

"Sizinle en elemli, en yeisli günlerde tanıştım. Aranızda günlerce kaldım. Bana mazinin hatırasını tekrarlatan şu daire içinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek müstefit oldum. Eğer Havzalıların o samimi ve metin hüsnükabulleri olmasa ve eğer Havza'nın nafi şifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem üzerinde müspet bir tesir bırakmasaydı, emin olunuz ki, inkılap için çalışamayacaktım. Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara çok şey borçluyum. Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiç unutmayacağım. İlk cüreti, ilk cesareti gösteren sizlersiniz. İnkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havza'nın ve Havzalıların büyük bir yeri vardır."

Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı ve Kurtuluş Mücadelesi'ni başlatışı Cumhuriyet'in ilanından sonra 1938 tarihine kadar "Gazi Günü" adıyla Samsun'da yerel olarak kutlanır.

Daha sonra ise Atatürk'ün Milli Mücadele'yi başlatmak üzere 19 Mayıs 1919'da Samsun'a ayak basması 20 Haziran 1938'de çıkarılan bir kanunla milli bayram olarak kabul edilir.

Bandırma Vapuru

19 Mayıs denilince ilk akla gelen isim olan Bandırma Vapuru'nun orijinal planları kullanılarak inşa edilen birebir kopyası ise bugün Samsun sahilinde müze gemi olarak ziyarete açık tutuluyor.

Yapımına 2000 yılında başlanan ve 3 yıl önce tamamlanarak Doğu Park'ta düzenlenen alanda ziyarete açılan müze gemi Bandırma Vapuru, özellikle 19 Mayıs Atatürk'ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı dolayısıyla kente gelen ziyaretçilerden büyük ilgi görüyor.

İngiltere Büyükelçiliği, 1936 yılında Kral 8. Edvard'ın tebriki amacıyla bilgi edinmek isteğiyle Dışişleri Bakanlığına başvuruda bulunur. Başvuru üzerine verilen resmi yanıtta Atatürk'ün doğum tarihi "19 Mayıs 1881" olarak gösterilir.

Atatürk'ün "Doğum yerim" dediği Samsun için ayrı bir önemi olan "19 Mayıs", her yıl kentte çeşitli etkinliklere sahne oluyor. Bu yıl Samsun ile birlikte ülke geneli, Büyük Önder Atatürk'ün Milli Mücadele'yi başlatmak için Samsun'a çıkışının 100. yılını kutlamanın coşkusunu yaşıyor.

Cumhurbaşkanlığı himayesindeki kutlamalar tüm yıla yayılırken, "yuzuncuyil.gov.tr" ve "Samsun 2019" web sitesinden etkinlikler duyuruluyor.

100. yıl anısına ise Cumhurbaşkanlığınca 100. yıl logosu tasarlandı. Logo, başta Gençlik ve Spor Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Samsun Valiliği olmak üzere tüm ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca 2019 yılı boyunca tüm resmi yazışmalarda yer alacak.