Gap Yeniden Canlanıyor

Hükümet, Türkiye'nin sulanabilir topraklarının beşte birini oluşturan Güneydoğu bölgesini kapsayan, tarihi Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar uzanan ve tarım, sanayi, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal-kentsel alt yapı yatırımlarıyla entegre bir bölgesel kalkınma projesi olan Güneydoğu Anadolu Projesi'ne (GAP) yeni bir ivme kazandırmaya hazırlanıyor.

Faiz dışı fazla hedefinin yüzde 3.5'e çekilmesiyle ortaya çıkacak harcanabilir kaynağın büyük bölümünü GAP'a aktararak projeyi kısa sürede bitirmeye karar veren Hükümetin, iki hafta içinde GAP Strateji ve Eylem Planı'nı açıklaması bekleniyor. Hükümet, GAP'a 2008 yılında 1.3 milyar YTL'si İşsizlik Sigortası Fonu'ndan olmak üzere toplam 2.3 milyar YTL'lik taze kaynak aktarmayı planlıyor.

Hükümetin yeni eylem planı kapsamında getirilecek teşvik ve destekler sayesinde hızlandırarak 5 yılda bitirmeyi planladığı projede, GAP Master Planı'nda yer alan hedef ve büyüklüklere ulaşabilmek için öngörülen kamu yatırımlarının finansman ihtiyacı, ANKA'nın edindiği verilere göre 2008 yılı fiyatlarıyla toplam 41 milyar 271 milyon 361 bin YTL olarak gerçekleşti. GAP'a 2007 sonuna kadar, yapılan harcama ise25 milyar 652 milyon 381 bin YTL olurken, nakdi gerçekleşme oranı yüzde 62.2 düzeyine ulaştı.

Bölgeler arası gelişmişlik farklarının giderilmesi ve ülke kalkınması açısından büyük önem taşıyon Proje kapsamında tarımda toplam maliyet 12 milyar 491.3 milyon YTL, kümülatif olarak 2007 yılı sonu tahmini harcama tutarı 3 milyar 382 milyon YTL olarak gerçekleşti. Böylece tarımda nakdi gerçekleşme oranı yüzde 27.1 oldu. Enerji sektöründe ise toplam ihtiyaç 13 milyar 271 milyon YTL iken 11 milyar 210.7 milyon YTL'lik nakdi harcama yapıldı. Enerji alanında da nakdi gerçekleşme yüzde 84.5'e yükseldi.

-ENERJİDE YÜZDE 74 ORANINDA FİZİKİ GERÇEKLEŞME SAĞLANDI-

GAP kapsamında yapımı öngörülen hidroelektrik santrallerinin, kurulu güç itibariyle önemli bir bölümü tamamlandı. Bugüne kadar 9 hidroelektrik santrali tamamlanarak işletmeye açıldı. GAP enerji yatırımlarında yüzde 74 oranında fiziki gerçekleşme sağlandı. Karakaya, Atatürk, Batman, Kralkızı, Dicle, Birecik ve Karkamış hidroelektrik santrallerinin işletmeye alınışından 2007 yılı sonuna kadar 292.5 milyar kWh elektrik enerjisi üretildi. Üretilen bu enerjinin parasal değeri 17.6 milyar dolar olarak gerçekleşti.

Türkiye'de 2007 yılında üretilen 35.7 milyar kWh hidroelektrik enerjisi içinde, GAP 18.2 milyar kWh hidroelektrik üretimiyle yüzde 51'lik bir paya sahip oldu. Yine 2007 yılında Türkiye'nin 191.2 milyar kWh toplam enerji üretimi içinde GAP'ın payı yüzde 9.5 olarak gerçekleşti.

-TOPLAM 15 BARAJ TAMAMLANDI-

GAP kapsamında 5 tanesi münferit olmak üzere toplam 15 baraj tamamlanırken, 1 milyon hektar alanı sulayacak su depolandı. Fiziki gerçekleşme açısından sulama projelerinin yüzde 15'i işletmede, yüzde 5'i inşaat halinde, yüzde 80'ı ise planlama aşamasında bulunuyor. GAP Bölgesi'nde 2008 yılı itibariyle Fırat ve Dicle Havzası'nda toplam 272 bin 972 hektarlık alan sulamaya açıldı ve 99 bin 518 hektarlık alanın da halen sulama şebeke inşaatı devam ediyor.

GAP'ın gerçekleşmeye başlamasıyla birlikte bölgenin sanayi altyapısında da önemli gelişmeler kaydedildi. 2006 yılı itibariyle 8 Organize Sanayi Bölgesi (OSB) tamamlandı, 12 OSB ise yatırım programında yer alıyor. İnşaatı devam eden 4 OSB'de de üretime geçildi, faaliyetteki OSB sayısı 12 olara gerçekleşti. 25 adet Küçük Sanayi Sitesi (KSS) faal durumda bulunurken, 12 KSS'nin ise yapım çalışmaları devam ediyor.

Geçen yıl GAP Bölgesi'nde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işletme sayısı bin 969'a, istihdam edilen kişi sayısı ise 87 bin 566'ya yükseldi. Son yıllarda GAP Bölgesi'nden yapılan ihracat düzeyinde de artış oldu; 2002 yılında 684 milyon dolar olan ihracat tutarı 2007 sonu itibariyle 3 milyar 246 milyon dolara yükseldi. GAP Bölgesi'nden yapılan ihracatın Türkiye'nin toplam ihracatı içindeki payı da aynı dönemde yüzde 1.91'den yüzde 3.03'e çıktı.

-BÖLGEDEKİ KÖYLERİN YÜZDE 98'İ ANAYOL AĞINA BAĞLANDI-

GAP Bölgesi'nde 2006 sonu itibariyle karayolu ağı uzunluğu 34 bin 975 km'dir. Türkiye devlet ve il yolu şebekesinin yüzde 9.2'si, köy yolları şebekesinin yüzde 10.1'i bölgede yer alıyor, bölgedeki köylerin yüzde 98'i anayol ağına bağlandı. GAP Bölgesi'ni Mersin Limanı'na, ülkeyi diğer bölgelerine ve Orta Doğu'ya bağlayan önemli bir yol güzergahı olan 225 km uzunluğundaki Gaziantep- Şanlıurfa Otoyolu, Birecik Köprüsü hariç 2007 yılında trafiğe açıldı. Ayrıca Şanlıurfa'da inşa edilen Türkiye'nin en büyük kargo havalimanı olan GAP Uluslararası Havaalanı 2007 yılında hizmete açıldı.

Ülke genelinde kırsal altyapının tamamlanması amacıyla yürütülen KÖYDES Projesi kapsamında GAP Bölgesi'ne kaynak aktarıldı. GAP illeri 2005 yılında KÖYDES yatırımlarından yüzde 16.5, 2006'da yüzde 13.7 ve 2007 yılında da yüzde 14.2 oranında pay aldı. Ayrıca GAP bölgesinde yer alan toplam 195 belediyenin 188'inin imar planı, 192 belediyenin de halihazır haritası mevcut bulunuyor. Ancak 22 Mart 2008 tarihinde Resmi Gazete'nin mükerrer sayısında da yayınlanan Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde ilçe kurulması ve bazı kanunlarda değişiklik yapılması hakkındaki kanunla GAP Bölgesi'nde 195 olan belediye sayısı 177 "ye indi.

-GAP EYLEM PLANI NE GETİRECEK?-

Hükümetin, uzun süredir üzerinde çalıştığı ve 2012'ye kadar 12 milyar dolarlık yatırımla 2 milyon kişi için istihdam sağlanmasını öngören "GAP Strateji ve Eylem Planı" taslağının önümüzdeki günlerde açıklanması bekleniyor.

GAP Strateji ve Eylem Planı'nda yer alması beklenen bazı düzenlemeler ise şöyle:

-Yatırımlara Destek: Yatırımların Batı Anadolu başta olmak üzere diğer bölgelerden bu bölgeye kaydırılması için çeşitli teşvik unsurları gündeme gelecek.

-Bölgesel Asgari Ücret: Bu kapsamda, bölgedeki kamu kurumları, sivil toplum örgütleri, işçi ve işveren sendikalarından oluşturulacak "Asgari Ücret Komisyonu" benzeri bir kurul, illere göre asgari ücreti her yıl yeniden belirleyecek.

-İhracatçıya ÖTV İndirimi: İhracat yapan firmaların istihdamı artırması için Eximbank aracılığıyla farklı kredi uygulamasına geçilecek. İhraç ürünlerinin gümrük ve hava limanlarına taşınmasında ÖTV indirimli akaryakıt desteği verilecek.

-Taşınma Kredisi: Türkiye'nin diğer illerindeki işletmelerin GAP'a taşınması için düşük faizli ve uzun vadeli kredi imkanı sağlanacak. Bölgede nitelikli sanayi bölgeleri kurulacak.

-Gelir Vergisi Muafiyeti: GAP bölgesi çalışanlarından gelir vergisi alınmayacak, SSK primi de devlet tarafından ödenecek. Devlet memuru ve akademisyenler de bölgede çalışması için teşvik edilecek. Yıllık 6 ayı geçmeyen istihdam için sigorta prim kesintisi uygulanmaması planlanıyor.

-İstihdama Karşılık Enerji: GAP Bölgesi'nde üretim yapan firmalara istihdam sayısına göre kademeli enerji desteği verilecek. Enerji desteği istihdam sayısındaki artışa paralel olarak, 2 yıl süreli ya da yüzde 20-25 fiyat indirimi şeklinde uygulanacak.

-GAP Yürütme Kurulu: Oluşturulacak GAP Yürütme Kurulu, bölgedeki su, elektrik, kanalizasyon, ulaştırma gibi konularda belli dönemli kalkınma planları hazırlayacak. Bölgedeki küçük ve orta ölçekli şirketlere özel teşvik verilerek büyümeleri sağlanacak.

-GAP'IN TARİHÇESİ-

Aşağı Fırat ve Dicle havzalarındaki geniş ovalardan oluşan Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak illeri yer alıyor. Güneyde Suriye, güneydoğuda ise Irak'la sınırı bulunan bu Bölgenin yüzölçümü 75 bin 358 kilometrekare ile Türkiye'nin toplam yüzölçümünün yüzde 9.7'sini oluşturuyor. Ülke nüfusunun yüzde 10'u bu bölgede yaşıyor. Türkiye'de sulanabilir 8.5 milyon hektar arazinin ise yüzde 20'si, GAP Bölgesi'nde yer alıyor.

Türkiye'nin iki önemli akarsuyu Fırat ve Dicle nehirleri de "Verimli Hilal" olarak da adlandırılan GAP Bölgesi'nden geçiyor. Türkiye'nin diğer bölgelerine oranla daha az yağış Bölge'nin çok zengin su kaynaklarından olan Fırat ve Dicle nehirleri sularının, sulama ve enerji üretimi amacıyla değerlendirilmesi ve bu arada düzensiz akışı olan bu iki nehrin sularının dizginlenmesi düşünüldü.

Su kaynaklarından elektrik enerjisi elde edilmesi için 1936 yılında Atatürk'ün emriyle kurulan Elektrik İşleri Etüd İdaresi, "Keban Projesi" ile yoğun etüdlere başladı, Fırat Nehri'nin her açıdan incelenmesi ve sonuçlarının tespiti için rasat istasyonları kurdu. 1938 yılında Keban boğazında jeolojik ve topoğrafik etüdlere başlandı. 1950-1960 yılları arasında Fırat ve Dicle üzerinde Elektrik İşleri Etüd İdaresi'nce sondaj çalışmalarına ağırlık verildi. Yeni ihtiyaçların ortaya çıkması üzerine 1954 yılında Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü kuruldu. Böylece Türkiye'de havza çalışmaları yapılması fikri oluştu ve Türkiye 26 havzaya ayrılarak, DSİ Genel Müdürlüğü'nce etüd ve planlama çalışmaları başlatıldı. 1961 yılında Diyarbakır'da kurulan Fırat Planlama Amirliği'nce yapılan çalışmalar sonunda 1964'te Fırat Havzası'nın sulama ve enerji potansiyelini belirleyen "Fırat Havzası İstikşaf Raporu" hazırlandı. 1966 yılında "Aşağı Fırat İstikşaf Raporu" geliştirildi. Dicle Havzası için de aynı paralelde çalışmalar DSİ Diyarbakır Bölge Müdürlüğü'nce sürdürüldü.

Böylece Aşağı Fırat Havzası ve Dicle Havzası'ndan ne şekilde yararlanılacağı açıklık kazandı ve 1980 yılında bu iki havza projesinin "Güneydoğu Anadolu Projesi" (GAP) şeklinde adlandırılması benimsendi. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin entegre bölgesel planlama çerçevesinde ele alınması, yürütülen faaliyetlerin eşgüdümünün sağlanması ve yönlendirilmesi görevi 1986 yılında Devlet Planlama Teşkilatı'na verildi.

Kuruluş amacı GAP kapsamına giren yörelerin hızla kalkındırılması, yatırımların gerçekleştirilmesi için; plan, alt yapı, ruhsat, konut, sanayi, maden, tarım, enerji, ulaştırma ve diğer hizmetleri yapmak veya yaptırmak, yöre halkının eğitim düzeyini yükseltmek için gerekli önlemleri almak veya aldırmak, kurum ve kuruluşlar arasında eşgüdümü sağlamak olan GAP Bölge Kalkınma İdaresi teşkilatı, 1989 yılında kuruldu. GAP İdaresi; Başkanlık Ankara'da ve Bölge Müdürlüğü Şanlıurfa'da olmak üzere örgütlendi. Teşkilatın en yüksek karar organı olan GAP Yüksek Kurulu, her türlü plan, proje ve programları inceleyerek karara bağlıyor. GAP Yüksek Kurulu, Başbakan veya görevlendireceği bir Devlet Bakanı'nın başkanlığında, GAP'tan sorumlu Devlet Bakanı, DPT Müsteşarlığı'nın bağlı olduğu Devlet Bakanı ile Bayındırlık, İskan Bakanı ve Tarım ve Köy İşleri Bakanı'ndan oluşuyor.

Başlangıçta bölgenin su ve toprak kaynaklarının geliştirilmesine dayanan bir program olarak ele alınan GAP, Fırat ve Dicle nehir havzalarında 22 baraj, 19 hidroelektrik santralı ile sulama şebekelerinin yapımını öngörüyordu. 1989 yılında GAP Master Plan'ın hazırlanması ile tarım, sanayi, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal ve kentsel altyapı yatırımlarını da içine alan entegre bir bölgesel kalkınma projesine dönüştürüldü.

GAP, Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde yapımı öngörülen barajlar, hidro elektrik santraller ile sulama tesislerinin yanı sıra kentsel ve kırsal alt yapı, ulaştırma, sanayi, eğitim, sağlık, konut, turizm ve diğer sektörlerdeki yatırımları da içine alan ve yörenin topyekün sosyo-ekonomik kalkınmasını hedefleyen, çok sektörlü, entegre ve sürdürülebilir bir kalkınma anlayışı ile ele alınan bir bölgesel kalkınma projesi olarak tanımlanıyor.

Proje tamamlandığında, yılda 50 milyar metreküpten fazla su akıtan Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde kurulan tesislerle, Türkiye toplam su potansiyelinin yüzde 28'i kontrol altına alınarak, 1.7 milyon hektarın üzerinde arazinin sulanması ve 7 bin 476 megavatın üzerinde kurulu bir kapasiteyle, yılda 27 milyar kilovat saatlik elektrik enerjisi üretilmesi sağlanacak.

GAP'ın meydana getireceği yüksek tarım ve sanayi potansiyeli Bölgede gelir düzeyini 5 kat artıracak, Bölge nüfusunun yaklaşık 3.8 milyonuna iş imkanı sağlayacak.

(ANKA)

(NUR/NB/ZG)