Edirne'de Osmanlı Ordusuna Ait Gravür Bulundu

SANAT tarihçisi Altay Bayatlı, Osmanlı İmparatorluğu'na 88 yıl başkentlik yapan, önemli merkezlerden Edirne'de, 1740'yıllarda ordunun saray çevresindeki konuşlanmasını net şekilde gösteren gravüre Avusturya Milli Kütüphanesi arşivlerinde rastladıklarını söyledi. Bayatlı, "Edirne tarihi araştırmalarımızda Osmanlı'nın fetihlerini buradan başlattığını biliyoruz. Bu araştırmalarda ordugahın nerede olduğunu ve sarayı nasıl koruduğunu hep merak etmiştik. Bu gravür, sarayın etrafında konuşlandıklarını ve ordunun büyüklüğünü kanıtlayan önemli bir belge niteliğinde" dedi.

Osmanlı'ya 88 yıl başkentlik yapan Edirne'de, uzun yıllar bu dönemlere ait araştırmalar yapan uzman sanat tarihçisi Altay Bayatlı, Osmanlı İmparatorluğu ordusunun Edirne'de nerede konakladığına dair son çalışma sonuçlarını paylaştı. Devletin de bir dönem yönetildiği Edirne Sarayı çevresinde ordunun konuşlandığını tam kanıtlayan bir kaynağa bugüne kadar rastlayamadıklarını belirten Bayatlı, Avusturya Milli Kütüphanesi arşivlerinde bunu gösteren gravür bulduklarını söyledi.

Geçmişteki araştırmalarda, Osmanlı'nın fetihlerini Edirne Sarayı'ndan başlattığını bildiklerini söyleyen Bayatlı, "Bu araştırmalarda ordugahın nerede olduğunu ve sarayı nasıl koruduğunu hep merak etmiştik. Bununla ilgili birçok arşivde görsel kanıtlara ihtiyacımız vardı. Tabii ki yazılı kanıtlarda birçok bilgi elimize geçiyor ama görsel olarak bulduğumuz eserler bizler için, özellikle sanat tarihçileri için çok önem arz etmektedir. Bunlardan bir tanesine Avusturya Milli Kütüphanesi'nde rastladık. Baron Philipp Franz von Gudenus'un 1700'lü yıllarda çizdiği bir gravür, Edirne'ye doğu tarafından girişte çok ciddi bir alanı bize göstermektedir. Gravür çok özel bir gravür, tam 1740'lı yıllarda çizilmiş ama arşivde 1740 geçmesine rağmen biz ordugahın kurulması, Bostancıbaşı'nın sarayın etrafında yer almasından ve Belgrad Seferi'nin olduğu döneme rastlamasından dolayı gravürün 1739 yılında veya biraz daha öncesinde çizildiğini düşünmekteyiz" dedi.

'BELGRAD SEFERİ DÖNEMİNE DENK GELMEKTEDİR'

Gravürün Edirne'nin doğu cephesini net şekilde gösterdiğini kaydeden Bayatlı, "Bu gravürün en büyük özelliği Edirne'yi doğu cephesinden, daha doğrusu tam olarak kuzeydoğu cephesinden net şekilde, geniş bir ekran gibi bize iletmesidir. Bu ilettiği bilgilerde sarayın konumu, Selimiye'nin konumu ve en önemlisi Osmanlı ordusunun sarayı koruyan Bostancıbaşıların ve Çuhadarların nerede olduğuna dair çok önemli bilgiler vermektedir. Tarihini incelediğimizde Edirne doğumlu olan Sultan 1'inci Mahmud Han'ın burada konuşlandığını ve sarayı koruduklarını bu gravürden görmekteyiz. Döneme baktığımızda tam Belgrad Seferi dönemine gelmektedir. ve bu gravürle Belgrad Seferi'nde ordunun burada yerleştiğini, sarayı koruduğunu ve o anlaşmanın burada görüşüldüğünü düşünmekteyiz" diye konuştu.

'SEYYAHLAR GRAVÜRLER ÇİZEREK ÜLKELERDEKİ YÖNETİCİLERİNE TANITIYORLAR'

Gravürün Baron Philipp Franz von Gudenus tarafından çizildiğini anlatan Bayatlı, "Bunlar Avusturyalı seyyahlardır, o dönemde 'Turcia Europea' adında bir atlas tasavvur ediyorlar ve bu görevlendirmelerle seyyahları aynı bizim Evliya Çelebi gibi imparatorluğun içine gönderiyorlar. Bunlar gezerek gittikleri bölgelerde araştırmalar yapıp haritalandırmalar yapıp aynı zamanda böyle gravürler çizerek o bölgeleri, bulundukları ülkelerdeki yöneticilere tanıtıyorlar ve böyle atlaslar yayınlıyorlar. Bu yönüyle çok önemli bir belgedir. Gelen seyyah, görselde görüldüğü şekilde hakim bir tepenin üzerinde Edirne'yi çok güzel resmediyor ve kendisini de oraya ekleyerek, 'Bu görsel buradan çizildi' diye not düşüyor. Bunlar daha sonra imparatorluklarda belli akademiler tarafından bastırılıyor, atlasa konuluyor. Yazmalar imparatorlara sunuluyor, ayrıca akademiler tarafından da belli kişilere satılıyor. Bu yolla da günümüze kadar arşivlerden ulaşabiliyor" ifadelerini kullandı.

'ORDUNUN NEREDE DURDUĞU AÇIKLANMIŞ'

Bayatlı, gravürde en dikkat çekici kısmın ordunun konuşlanma şekli olduğunu belirterek, "Gravürde bizi en çok ilgilendiren kısım, ordunun nerede konuşlandığıydı. Özellikle çizen kişi bundan etkilenmiş ki ordunun, Bostancıbaşı'nın, süvari ağalarının konumlarını vermiş ve nerede durduklarını görselin altında iki ayrı maddeyle açıklamış. Edirne gibi bir yerde birçok özel cami ve mimari eser varken bu detaya odaklanması, aslında kendi ülkesiyle olan savaşla ilgili de olduğunu düşündürmektedir. Yazılı kaynaklarda sarayın etrafında olduğuna dair ya da obalarda, menzil adı verilen bölgelerde bulunduğuna dair bilgilerimiz vardı. Fakat çadırların nereye kurulduğunu görsel olarak ispatlayan bu belge, bizim için çok önemli bir kanıt oldu. Arka planda görülen tarlaların bulunduğu bölümler, büyük bir ordunun yerleşebileceği alanı kapsıyor. Bu bölgeye de "Saray Ovası" denmektedir. Çuhadarlar padişahla ilgilenen özel birim, Bostancıbaşılar ise dış korumaları üstlenen birimlerdi. Gravürde bu ayrım da Fransızca olarak belirtilmiş" dedi.

'ORDUNUN BÜYÜKLÜĞÜNÜ KANITLAYAN ÖNEMLİ BİR BELGE'

1'inci Mahmud'un Edirne doğumlu olduğuna da dikkat çeken Bayatlı, "Gravürün çizildiği yıllarda Sultan 1'inci Mahmud Han saltanattaydı. Çocukluk yılları burada geçtiği için orduya moral olsun diye Belgrad Seferi'ni Edirne'den kontrol ettiğini düşünüyoruz. Gravür de bunu kanıtlıyor. Yaklaşık 1740 tarihli görünse de Belgrad Anlaşması'nın 1739 yılında yapıldığını biliyoruz. Seferin son dönemlerinde ya da hemen sonrasında çizilmiş olabileceğini değerlendiriyoruz. Osmanlı ordusunun nerede konakladığı uzun süredir merak edilen bir konuydu. Bu gravür, sarayın etrafında konuşlandıklarını ve ordunun büyüklüğünü kanıtlayan önemli bir belge niteliğinde" diye konuştu.