Doçent Kardaş: Osmanlı, Van'da Petrol ve Kömür Çıkarmış

VAN Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, Osmanlı Devleti'nin son dönemi ve Cumhuriyet'in kuruluşundan 1980'li yıllara kadar Van'daki madencilik alanında çalışma yaptı. Yrd. Doç. Dr. Kardaş, yaptığı araştırmalarda Osmanlı döneminden 1953 yılına kadar petrol, 1980 yılına kadar da Van'da kömür çıkartıldığını belirlediğini söyledi.

Van'da madencilik alanında yaklaşık bir yıldır çalışma yürüten YYÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş ilginç konulara rastladı. Değişik arşivlerden Osmanlı Devleti'nin son dönemi ve Cumhuriyetten itibaren 1980 yılına kadar araştırma yapan Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, yaptığı çalışmayı da kitap haline getirdi. Van'da petrol ve kömür çıkartıldığını tespit ettiğini belirten Kardaş, "Van ve çevresinde özellikle Muradiye İlçesi'nin Beşparmak ve Kürzot köylerinden, başka Haraşik ve Amik'te petrol üretildiğine rastladık. Bu üretim devletin verdiği imtiyazlar şeklinde işletilmişti. Aynı şekilde Gürpınar Şahmanis'te kömür çıkarıldığı ve 1980'li yıllara kadar kullanıldığını tespit ettik. Tabi ki petrol ve kömürün Van'da bulunması önemli bir konudur" dedi.

Osmanlı döneminde başlayan araştırmalar da 1875-1876'da İngiliz Subay Fred Burnaby Anadolu'ya geldiğinde Van Kalesi'ni de ziyaret ettiğini anlatan Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, "Van Kalesi'nin yakınında bir petrol kuyusuna rastlamıştır. Bunu 'At Sırtında Anadolu' adlı kitabında dile getirmiştir. Aynı şekilde 2'nci Abdulhamid de, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki petrol ve maden araştırmalarına çok önem vermiş hatta Bursa'daki maden uzmanı Abdullah Kazım Efendi'yi bu bölgeye gönderip, burada araştırmalar yaptırmış. Abdullah Kazım Efendi'nin tespit ettiği petrol ve diğer madenler liste halinde çıkarılmış ve İstanbul'a gönderilmiştir. Özellikle o dönemde Muradiye Kürzot ve Beşparmak bölgesinde petrol çıkarılmaktadır. Burada çıkarılan petrolün imtiyazı devlet tarafından 1923-1933 yılları arasında Fransız Emil Mayen'e verilmişti. 1933'te buradaki petrolün işletilmesi devletin eline geçti ve 1953'e kadar buradan petrol üretildi" diye konuştu.

RUSLAR DA PETROL ÇIKARMIŞ

Osmanlı Devleti döneminde başlayan bu petrol araştırmalarının 1'inci Dünya Savaşı'na kadar da devam ettiğini anlatan Yrd. Doç. Dr. Kardaş, "1'nci Dünya Savaşı sırasında Ruslar bu bölgeyi işgal ettiğinde, bu petrolleri çıkarmak için Kafkasyalı Stoyanof'u getirip buradaki petrolleri tetkik ettiriyor. ve yeni petrol kuyuları açmak için galeriler yapıyor. Kitabımın kapağında yer verdiğim galeriyi Ruslar yapmışlar 1917'de. Ruslar bu galeriyi yapıp, petrol çıkarmışlardır. Ruslar buradan çıkardıkları petrol ve kömürü Van Gölü'nde çalışan gemilerde kullanmışlardır. 1915'ten 1918'e kadar Van Gölü'nde çalışan gemilerin mazotu Muradiye'nin Kürzot ve Beşparmak köylerinden çıkan petrolle temin etmişlerdir" dedi.

Aynı zamanda askeri araçların mazot ihtiyacının da buradan karşılandığını anlatan Kardaş, "İlginçtir, mesela baktığımızda Van'a demiryolunun geliş tarihi 1971'dir.1964'te demiryolu Tatvan'a kadar geliyor, Tatvan'dan Van'a feribot yapılıyor ve 1971'de faaliyete geçiyor. Oysa Ruslar 1915-1918 yılları arasında Van'ı işgallerinde tuttukları dönemde Şahtahtı'dan İran üzerine Bayazıt'e ve oradan da Van'a uzanan bir dekovil hattı (dar demiryolu) yapıyorlar. ve bu demiryolu vasıtasıyla buradan çıkarttıkları mazotu götürüp kullanmışlardı. Ruslar bu dekovil hattını ve yaptıkları şoseleri (kırık taşlarla yapılı karayolu) kullanarak buradaki maden ve tarihi eserleri kolay bir şekilde Rusya'ya kaçırmışlardır" dedi.

DENENİRSE İSTENİLEN DÜZEYDE PETROLE ULAŞABİLME İHTİMALİ VAR

1950'li yıllara kadar yapılan araştırmalarda Kürzot ve Beşparmak köylerindeki petrol kuyularında sadece bir kuyuda 80 metre, diğer kuyuda da 110 metreye kadar derine inilebildiğini anlatan Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, konuşmasını şöyle sürdürdü:

"Çok ilginçtir 1950'li yıllardan itibaren buradaki petrol kuyularından üretimin istenilen düzeyde olmadığı belirtilerek terk ediliyor. Gerekçede Van bölgesindeki kaya yapısının kırılgan, özellikle depremlerden yani tektonik hareketlerden dolayı kırıldığı ve petrolun daha derinlere gittiği ve Arabistan kıtasına kaydığı söyleniyor. Oysa şimdiki teknoloji ile birlikte bir daha kuyulara el atılırsa daha derinlere ve daha modern araçlarla araştırma yapılırsa belki, istenilen düzeyde petrole ulaşılabilir. Zaten coğrafyaya baktığımızda petrol Irak'ta, Musul'da, Bakü'de, İran'da var. Bu üçgenin içinde bulunan Van ve bölgesinde bulunmaması biraz düşündürücü.Cumhuriyetin ilk yıllarında özellikle Van'daki resmi dairelerin yakıt ihtiyacı buradan karşılanıyor. Van ve bölgesinde büyük ormanların olmaması Cumhuriyet döneminde halkı ve hükümeti daha çok kömüre sevk etmiştir. ve burada bu petrolün işletilmesi için birçok şirket kuruluyor" dedi.

- Van