Çin'den Orta Asya Hamlesi

Halit Gülşen - Tüm dünyanın gözü Ortadoğu'da yaşanan gelişmelere çevrlilmişken, 10 günlük Orta Asya turuna çıkan Çin lideri Şi Cinpgin, bölge ülkeleriyle önemli anlaşmalara imza attı.

Çin liderinin 3 Eylül'de Türkmenistan'la başladığı Orta Asya ziyareti, 13 Eylül'de Kırgızistan'da düzenlenecek Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) devlet başkanları zirvesine katılımıyla sona erecek. Şu ana kadar Türkmenistan, Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan'da ikili temaslarda bulunan Cinping, enerji ve güvenlik alanında önemli anlaşmalara imza atarak, ülkesinin bölgedeki nüfuzunu artırma konusunda yeni bir hamle yaptı.

Çin devlet başkanının Orta Asya ülkelerine yaptığı ziyaret kapsamında Türkmenistan'la doğalgaz boru hattı, Kazakistan'la istihbarat paylaşımı, Özbekistan'la 15 milyar dolarlık ekonomilk anlaşma ve Kırgızistan'la da stratejik işbirliği anlaşması imzalandı.

Şi Cinping bu hamlesiyle, Çin'in on yıl önce ortaya koyduğu dış politika konseptindeki, "çevre ülkeleriyle yapılacak diplomasi birincil derecede önemlidir" ifadelerinin de hala geçerli olduğunu gösterdi.

Türkmenistan'la Stratejik Ortaklık Deklarasyonu

Orta Asya ziyareti çerçevesinde ilk olarak Türkmenistan'a giden Cinping, siyaset ve enerji alanında önemli kazanımlar elde etti. İki ülke arasında imzalanan,  "Çin-Türkmenistan Stratejik Ortaklık İlişkilerinin Kurulmasıyla İlgili Ortak Deklarasyon" ile ikili ilişkiler de stratejik düzeye taşınmış oldu. Böylece Çin, Türkmenistan'ın stratejik ortaklık ilişkileri kurduğu ilk ülke olma özelliğini de elde etti.

Ziyaretin öne çıkan başlıklarından biri de enerji alanında varılan anlaşmalar oldu. Taraflar arasında imzalanan yeni doğalgaz anlaşması, iki ülke arasındaki enerji işbirliğini bir adım ileriye taşıdı. Türkmen Gaz Kurumu ile Çin CNPC şirketi arasında imzalanan söz konusu anlaşmayla birlikte, Türkmenistan'dan Çin'e ihraç edilen yıllık 40 milyar metreküplük doğalgaz, 65 milyar metreküpe çıkartıldı. Görüşmelerde ayrıca Türkmenistan'da kurulacak doğalgaz arıtma tesisi, kredi anlaşması dahil olmak üzere 13 alanda işbirliğinin geliştirilmesine yönelik anlaşmalar imzalandı.

İkili görüşmelerde mutabakata varılan diğer bir önemli konu başlığı ise Türkmenistan'dan Çin'e üçüncü doğalgaz hattı projesinin tamamlanması ve dördüncü doğalgaz hattı çekilmesi konusunda mutabakata varıldı. Dördüncü hat Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan'dan geçerek Çin'e ulaşacak. Böylece geçiş ülkesi konumunu elde edecek olan refah seviyesi düşük Kırgızistan ve Tacikistan, ekonomik ve stratejik açıdan önemli kazanımlar elde edecek.

Kazakistan'la istihbarat paylaşımı anlaşması

Şi Cinping'in Orta Asya turu kapsamında bölgenin en büyük petrol ihracatçısı olan Kazakistan'a düzenlediği ziyarette ise taraflar arasında imzalanan deklerasyon ön plana çıktı.

Deklerasyonda terörizm, ayrılıkçılık-aşırılıkçılık, uluslararası suç örgütleri, yasadışı silah ve uyuşturucu kaçakçılığı, Orta Asya'nın güvenlik ve istikrarını tehdit eden unsurlar olarak belirtilirken, iki ülkenin güvenlik ve istihbarat paylaşımı konusunda anlaşmaya vardıkları kaydedildi.

Çin ve Kazakistan ayrıca uluslararası örgütlerde ortak hareket etme konusunda da mutabakata vardı.

Özbekistan ve Kırgızistan ziyaretleri

Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in Özbekistan ziyaretinde öne çıkan başlık ise ekonomi oldu. Özbekistan'da en fazla yatırımı olan ülke konumundaki Çin, son ziyarette imzalanan 15 milyar dolar değerindeki 31 anlaşma ile Özbekistan ekonomisine yaptığı katkıyı daha da artırdı.

Şi Cinping'in Orta Asya turunun son ayağını ise 13 Eylül'de ŞİÖ üye ülkeler devlet başkanları zirvesinin düzenleneceği Kırgızistan oldu. Söz konusu ziyaret kapsamında, Kırgızistan ile Çin arasında stratejik ortaklık kurulmasına yönelik ortak bildiri ve bir dizi anlaşma imzalandı.

Bu kapsamda taraflar arasında imzalanan, "Türkmenistan'dan doğalgaz ihraç etmek için inşa edilecek doğalgaz boru hattının Kırgızistan'dan geçmesini öngören boru hattının inşası ve işletilmesi konusunda işbirliği anlaşması", Kırgızistan için büyük önem taşıyor. Türkmenistan ve Kazakistan gibi önemli enerji kaynaklarına sahip olmayan Kırgızistan için enerji nakil hatlarının geçiş ülkesi konumuna gelmek, hem ekonomik gelişimi hem de stratejik konumunu güçlendirmesi bakımından önem taşıyor.

70 yıllık stratejik kalkınma planının parçası

Çin'in Orta Asya politikası, dünden bugüne oluşturulmuş bir politika değil, aslında 70 yıllık kalkınma planının bir parçası. 1980'lerin başında oluşturulan ve 2050'ye kadar kendine belli hedefler koyan Çin'in milli kalkınma stratejisi, ülkenin ekonomik gücünün katlanarak artırılması üzerine kurulu.

Böylesine uzun vadeli bir kalkınma planının hedeflerine ulaşabilmesi ise hem içeride hem de dışarıda ama özellikle de yakın çevrede, güvenlik ve istikrarın sağlanmasından geçiyor. Bu nedenle Orta Asya ülkelerinin güvenlik ve istikrarı Çin'in milli kalkınma stratejisini doğrudan etkileyebilecek unsurlardan biri olarak gösteriliyor.

Neden Orta Asya?

Çin için Orta Asya iki temel nedenden dolayı stratejik öneme sahip; enerji ve güvenlik.

Enerji konusuna bakıldığında, Çin'in bölge ülkeleriyle imzaladığı enerji anlaşmaları ve kurduğu enerji nakil hatları (Kazakistan-Çin petrol ve doğal gaz boru hattı, Türkmenistan-Çin doğalgaz boru hattı ve Özbekistan-Çin doğalgaz boru hattı), Çin'in Rusya ve Ortadoğu karşısında, alternatif enerji hatlarını oluşturması bakımından önemli.

Çin'in kalkınma sürecinde ihtiyaç duyduğu en önemli stratejik ham madde hiç şüphesiz petrol. Ortadoğu, Afrika, Rusya ve Orta Asya'dan petrol ithal eden Çin'in bu alandaki dışa bağımlılığının yüzde 50'nin üzerinde olduğuna dikkat çekiliyor. Enerji alanındaki bu dışa bağımlılık, petrol zengini Kazakistan ve dünyanın dördüncü büyük doğalgaz rezervlerine sahip olan Türkmenistan'ı Çin için "kaçınılmaz müttefik" kılıyor.

Diğer taraftan Çin'in Orta Asya enerji kaynakları naklini sorunsuz olarak gerçekleştirebilmesi bölgede güven ortamının oluşturulmasıyla da doğrudan bağlantılı. Bölgedeki olası bir çatışma ortamı, enerji hatlarının işleyişine zarar verme potansiyeline sahip olduğu gibi, Çin'in güvenlik ve istikrarına da zarar verebilir. - Ankara