Almanya'da Kayıt Dışı İstihdam Artıyor

Alman ekonomisi duraklarken kayıt dışı istihdam tırmanışta. Bu artışın konjonktürle ilgisi ne ve tartışmalı Vatandaşlık Parası nasıl bir rol oynuyor'Almanya ekonomisi yıllardır daralma trendinde ve 2025 için de sınırlı bir büyüme bekleniyor. Ancak kayıt dışı istihdamda patlama yaşanıyor.

"Gölge ekonomi" olarak da adlandırılan bu faaliyetlerin toplam ekonomik üretim içindeki payı, sadece bir yıl içinde yüzde 11'den fazla artış gösterdi. 2024 yılında 482 milyar euroya ulaşan kaçak istihdam hacmi, federal hükümetin yıllık bütçesini bile geride bıraktı ve son on yılın zirvesine ulaştı.

Avusturya Linz Üniversitesi'nden ekonomist Friedrich Schneider'in 2025 yılına dair tahmini ise 511 milyar euro. Bu, yüzde 6,1 oranında yeni bir artış anlamına geliyor. Schneider, 40 yılı aşkın süredir bu alan üzerine çalışıyor. DW'ye konuşan Schneider, kaçak çalışma yerine "gölge ekonomi" terimini kullanmayı tercih ediyor ve ekliyor:

"Bunlar esas itibariyle yasal faaliyetler; örneğin araba tamiri veya temizlik gibi. Ancak bu faaliyetler devlete bildirilmeden gerçekleştirilir; vergi ve sosyal güvenlik primi ödenmez. Asgari ücret ve azami çalışma süresi gibi yasal yükümlülükler de çoğu zaman göz ardı edilir."

Almanya'da kayıt dışı ekonomi, Gayri Safi Yurt içi Hasıla'a (GSYİH) oranla yüzde 11-12 ile diğer endüstriyel ülkelerle kıyaslandığında ortalarda yer alıyor. Romanya yüzde 30, Yunanistan ise yüzde 22 civarında.

Vergi ahlakı erozyonu

Schneider'e göre bu artışın temel sebeplerinden biri halkın vergiye olan güveninin azalması. "Almanya'da trenler gecikiyor, eskiyen otoban köprüleri tamir bekliyor, her şey aksıyor. Vatandaş, 'ödediklerimin karşılığını alamıyorum' hissine kapılırsa, vergi ahlakı erozyona uğrar."

Schneider'e göre bu durum, "küçük adamın vergi isyanı" anlamına geliyor. Burada büyük çapta vergi kaçırma değil, öğretmenin özel ders vermesi ya da ustanın banyoyu "kaçak" yapması gibi durumlar söz konusu.

Genel eğilimde işsizlik artar ve fazla mesai azalırsa, kayıt dışı istihdam devreye girer. "Maaşım azaldı ama tatile gitmek istiyorum" diyen çok sayıda kişi, kaçak işlerde çalışmayı tercih ediyor. Schneider, "40 yıldır gözlemim şu: Ekonomi düşüşe geçerse, kaçak istihdam artar" diyor.

Hem vatandaşlık parası hem kaçak gelir

Almanya'da 2024 başında yüzde 12 artırılan Vatandaşlık Parası'nı (Bürgergeld) eleştirenler, bunun kaçak çalışmayı teşvik ettiğini savunuyor. Schneider, "88 ila 100 bin kişi‚ "mini iş" diye tabir edilen yarı zamanlı işini bıraktı" diyor. Bu işler, daha ziyade personel açığı yaşanan alanlarda yoğunlaşmıştı.

Vatandaşlık Parası için 2025 yılında 52 milyar euro harcanması planlanıyor. Bunun 29,6 milyarı doğrudan aylık ödemelere, 13 milyarı konut ve ısınma giderlerine, kalanı ise uyum programları ve idari masraflara ayrılacak.

Vatandaşlık Parası, Almanya'da işsiz veya düşük gelirli kişilere maddi destek sağlamak amacıyla devletin sağladığı bir tür sosyal yardımdır.

Almanya Başbakanı Friedrich Merz, bu giderleri sınırlandırmak için barınma yardımlarının kısıtlanmasını önerdi. Bu da koalisyon ortağı Sosyal Demokrat Parti (SPD) ve muhalefetten yoğun tepki aldı. Federal Çalışma ve Sosyal İşler Bakan Bärbel Bas da dolandırıcılık riskine dikkat çekiyor:

"Mafya yapılarının sosyal yardım sömürüsü mevcut. Almanya'ya getirilip kaçak istihdam edilen yabancılar, aynı zamanda vatandaşlık parasına da başvuruyor."

Özel kombine ücret modeli

Berlin bölgesinde vatandaşlık parası alanlarla çalışan iş koçu Markus Karbaum, yasal çalışma, kayıt dışı çalışma ve vatandaşlık maaşının karışımını "özel kombine maaş modeli" olarak tanımlıyor. Karbum, DW ile yaptığı röportajda, çalışanlarına geçimlerini sağlayacak kadar iş vermeyen işverenler olduğunu belirtiyor:

"Özel kombine ücret modeli, üç ana bileşenden oluşuyor: Düzenli bir yarı zamanlı iş geliri. Buna, kayıt dışı gelire uygun olan gastronomi gibi sektörlerde kazanılan paralar da ekleniyor. Bu gelirle de geçinemeyen çalışana işveren şöyle diyor: "Geri kalan parayı istihdam kurumundan (Jobcenter) alabilirsin."

"Yapısal dolandırıcılık"

Karbaum, bu zihniyeti şöyle açıklıyor:

"İnsanlar, mevcut haklarından vazgeçmek istemiyor ve şöyle diyor: Vatandaşlık parası ve sosyal yardım almaya hakkım var. Tüm bu paraları almamı engellemeyin!"

İş başvurusu eğitimine son model arabasıyla gelen, en yeni akıllı telefonu kullanan "istihdam kurumunun izin verdiği şekilde yılda bir kez, ailecek üç haftalık yurt dışı tatiline çıktıklarını" anlatan insanlarla karşılaştığını anlatan Karbaum, "Vatandaşlık parası bunun için öngörülmemesine rağmen, pratikte böyle durumlar söz konusu. Tabii bunlar münferit vakalar, çoğunluktan bahsetmiyoruz. Yine de bu durum, yapısal bir dolandırıcılığa işaret ediyor" saptamasını yapıyor.

Karbaum, bu tür dolandırıcılıklarla mücadele edebilmek için daha fazla veri karşılaştırması yapılması gerektiğini savunuyor. Bu, koalisyon hükümeti tarafından da planlanıyor, örneğin istihdam kurumları ile kaçak işçiliği takip etmekten sorumlu gümrük idaresi arasında.

Ekonomist Schneider de bu görüşe katılmakla birlikte, 40 yıllık tecrübesine dayanarak şu sonuca varıyor: "Ekonomi ne kadar büyürse, kaçak çalışma da o nispette azalır."

DW Türkçe'ye engelsiz nasıl ulaşabilirim?