145 yıl önce iktisat anlayışı nasıldı?

OSMANLI FİNANS TARİHİNİ AYDINLATAN 'BORSA RİSALESİ' VBKY'DE

VakıfBank Kültür Yayınları'nın okura ulaştırdığı bu önemli eser, dönemin iktisat anlayışını, borsadaki gelişmeleri ve gerçekleştirilen işlem türlerini ortaya koyuyor.

Osmanlı İmparatorluğu'nun son asrının doğru anlaşılması açısından temel bir kaynak niteliğine sahip "Borsa Risalesi: Hava Oyunları", ilk borsa başkanı Abidin Paşa tarafından kaleme alındı.

VakıfBank Kültür Yayınları'nın (VBKY) yayımladığı kitapta zengin dipnotlar, Abidin Paşa'nın geniş biyografisi, Osmanlı Türkçesi ile yazılan risale ve bu risalenin genel okur kitlesi için günümüz Türkçesine çevrimi (sadeleştirilen metin) bir arada yer alıyor.

İKİ TEMEL SORUNA DEĞİNİYOR

1874 yılında "Konsolidenin Hava Oyunlarıyla Sâir Muamelât Hakkında Müstakrazât-ı Maliyyeye Dâir Risale" adıyla okura sunulan kitabı yayına hazırlayan Doç. Dr. Celali Yılmaz, "Bu çalışma, Osmanlı finans tarihi için klasik kabul edilebilecek bir birincil kaynağı herkes için ulaşılabilir kılma çabasıdır" diyor. Yılmaz, şöyle devam ediyor: "Dersaadet(İstanbul) Tahvilat Borsası'nın ilk komiseri (bugünkü adıyla ilk başkanı) Abidin Paşa'nın risalesi, Türk finans piyasalarının tarihsel olarak çözülmemiş olan iki temel problemine değinmektedir: finansal piyasalarda güven (eksikliği) ve kamu borçlanmaları (fazlalığı) sorunları."

AVRUPA'DAN İSTANBUL'A UZANAN KRİZ

1873'te başlayıp 1890'ların ortasına kadar süren ve tüm Avrupa ülkelerini etkileyen ekonomik kriz İstanbul'da kontrol altına alınmak istendiği için Dersaadet Tahvilat Borsası bu süreçte organize bir şekilde faaliyete geçirildi. Kurumun başına da Abidin Paşa getirildi. "Hava Oyunları" risalesini böyle bir dönemde yazan Abidin Paşa, kitabının dört bölüm ve beş konuyu ele aldığını söylüyor.

OSMANLI'NIN BORÇLARI: KİMLE, NE ZAMAN, NE KADAR…

Kitaptaki ilk konunun, Osmanlı Devleti'nin borçlanma senetlerinin spot ve türev işlemlerine dair olduğunu belirten Abidin Paşa, şunları anlatıyor: "İkincisi, Osmanlı Devleti'nin bütün borçlanmalarının ne zaman, kimlerle yapıldığı, yıllık faizlerinin ne kadar olduğu, hangi aylarda ödendiği ve borçların anaparasının kaç sene içinde tamamen ödeneceği hakkındadır. Üçüncüsü, İstanbul'da bulunan bütün bankaların kuruluş tarihleriyle hisse senetleri, sermayeleri ve gördükleri işler hakkında açıklamalardır. Dördüncüsü, Avrupa bankaları hakkında aynı şekilde bazı açıklamalar ve beşincisi Osmanlı Devleti'nin mali ve idari yapısı ve diğer konular hakkında bazı değerlendirmeler içermektedir."