Şutso Başkanı Sabri Ertekin'le Özel Röportaj

Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası (ŞUTSO) Başkanı E. Sabri Ertekin ile teşvik sisteminin ve çözüm sürecinin olumlu adımlarıyla cazibe merkezi konumuna gelen Şanlıurfa'nın sanayisi ve ticaret alt yapısı, öne çıkan sektörleri, ihracat potansiyeli ve Şanlıurfa'nın 2023 hedefi noktasında bir söyleşi gerçekleştirdik. Gerçekleştirdiğimiz söyleşiyle Şanlıurfa ekonomisine geniş çerçeveden bakma fırsatımız oldu. Bununla birlikte önemli bilgilere de ulaştık.

Öncelikle E. Sabri Ertekin kimdir, bize kendinizden bahseder misiniz?

1959 yılında Şanlıurfa'da doğdum. İlk ve orta öğretimimi Şanlıurfa'da bitirdim. 1978 – 1982 yılları arasında İstanbul Teknik Üniversitesinde (İTÜ) Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği bölümünden mezun oldum, Bilgisayar kullanmayı, bilimsel araştırmalar yapmayı, yeni şeyler keşfetmeyi, Kitap okumayı ve Seyahat etmeyi seviyorum. Dalgıç Pompa aerodinamik ve Elektrik motoru konusunda tasarım yapma ve İşletme Organizasyonu Kurma ve Pazarlama Sistemi Geliştirme deneyimim var. Yabancı dil konusuna ilgiliyim İngilizceyi iyi, Arapçayı ise orta seviyede konuşabiliyorum. Evliyim ve beş çocuk sahibiyim.

Şanlıurfa'yı Türkiye'deki diğer şehirlerden farklı kılan özelliklerinin altını çizer misiniz?

Şanlıurfa 1,8 milyonluk toplam nüfusu ile Türkiye'nin nüfus bakımından 9. büyük şehri konumundadır. Yaş ortalaması 19 olan çok genç bir nüfusa sahip olmakla birlikte yıllık yaklaşık ‰ 31,3 nüfus artış hızı ile Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır.

Şanlıurfa, tarihi 11.500 yıl öncesine dayanan kadim bir şehirdir. Dünyanın ilk inanç merkezi olarak kabul edilen Göbeklitepe kazıları bölgenin en eski yerleşim birimi olduğunun resmi kanıtıdır. Aynı zamanda ilimiz, dünyanın ilk tarım faaliyetlerinin yapıldığı yer olarak bilinmektedir. İpekyolu üzerinde olması ve batıyla doğuyu, kuzeyle güneyi birbirine bağlaması nedeni ile her dönemde ticarette önemli bir yeri olmuştur.

Tabiki Türkiye'deki diğer şehirler ile kıyasladığımızda bölgemizi farklı kılan en önemli unsurun sahip olduğu tarımsal potansiyel olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Yaklaşık 1,85 milyon hektar yüzölçümü olan Şanlıurfa, 1,25 milyon hektar tarım alanı ile Türkiye'deki toplam tarım alanlarının % 4,9'una sahiptir. Yüz ölçüm açısından Konya ve Ankara'dan sonra 3. sıradadır. Bunun yanında hâlihazırda 560 bin hektar alan sulanmakta olup GAP'ın tamamlanmasıyla sulanabilir alan miktarı 960 bin hektara yükselecektir. Türkiye'de toplam sulanabilir arazinin % 11'ine sahiptir. Bu potansiyele sahip olan ilimizin tarımsal üretim değeri yaklaşık 5,1 Milyar TL'dir. Türkiye'de üretilen Pamuğun % 39'u, Buğdayın % 8'i, Mercimeğin % 36'sı, Arpanın % 11'i, Mısırın % 13'ü ve Antep Fıstığının % 38'ini Şanlıurfa tek başına üretmektedir. GAP'ın sulama projelerinin tamamlanması ile neredeyse 2 katına çıkması beklenen tarımsal üretim ile Şanlıurfa Türkiye'nin gelecekteki gıda ihtiyacını karşılayacağı en önemi il konumuna gelecektir.

Şanlıurfa'nın sanayisi ve ticaret alt yapısı hakkında bilgi verir misiniz?

Şanlıurfa'nın genel sanayisinin ve ticaret altyapısı tarıma dayalı olarak geliştiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Toplam 1.256.146 Hektar tarım alanına sahip olan Şanlıurfa'da 1.155.384 hektar alanda tarımsal faaliyetler gerçekleştirilmektedir. Bu alanların yaklaşık 560 Bin Hektarı sulanabilmekte ve GAP'ın sulama projelerinin tamamlanması ile sulanabilir alan miktarı yaklaşık 960 Bin hektara ulaşacaktır. Buda üretiminde buna paralel olarak artacağını net bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu kapsamda çok büyük bir tarımsal üretim potansiyeline ulaşan Şanlıurfa'da doğal olarak sanayi ve ticaret alt yapısı da tarıma dayalı olarak gelişme göstermekte ve gelişmeye devam etmektedir.

Ticarette öne çıkan sektörler;

İnşaat Malzemeleri, Toptan ve Perakende Ticaret, Konaklama ve yiyecek hizmetleri, bilgi ve iletişim hizmetleri, Finans ve Sigortacılık, Gayrimenkul faaliyetleri, kültür, sanat ve eğlence hizmetleri ve eğitim şeklinde sıralayabiliriz.

Sanayi'de öne çıkan sektörler de;

Tekstil, Gıda, Metal Olmayan Ürünler, Kimya ve Plastik, Metal Eşya ve Makine, Kâğıt Ürünleri, Ağaç ürünleri, Metal Sanayi ve Yenilenebilir Enerji şeklinde sıralanmaktadır.

Özelikle Sanayi Bitkisi olan Pamuk üretiminde Türkiye'de lider konumda yer alan Şanlıurfa'da Sanayi bu ürünün işlenmesi elyaf, yağ ve küspe haline gelmesi ile ilgili faaliyet gösteren firmalar ön plana çıkmaktadır.

Şanlıurfa son yıllarda Sanayi'de büyük bir altılım gerçekleştirmektedir. Mevcut 1.OSB'nin tam karşısındaki lokasyonda 1170 hektarlık bir alanda 2. OSB'miz kurulmaktadır. 96 hektarlık alanın altyapı çalışmaları (Yol, Su, Elektrik, Doğalgaz, Arıtma vb.) Avrupa Birliği hibesi ve Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı kredisi ile tamamlanmış ve yatırım yapacak olan firmalara tahsisler yapılmaya başlanmıştır. Bu kapsamda Hakan Plastik, Pınar Süt, Ülker Grubu, Aksa'nın bir iştiraki olan Rasa Enerji gibi büyük firmalar 2. OSB'mizde yatırım kararı almış, kimi üretime geçmiş kimide proje ve inşaat aşamasında çalışmalarına devam etmektedir.

Özellikle 05 Nisan'da Başbakanımızın ilk açıklamasını yapmış olduğu ve 19 Haziran'da Resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Yeni Teşvik Sisteminde Şanlıurfa'nın desteklerden en fazla yararlanan 6. Bölge illeri arasında yer alması ile emek yoğun sektörlerde ilimize adeta bir yatırım talebi patlaması yaşanmaktadır. Bu süreci iyi yönetmek adına Başta Valiliğimiz, Ticaret ve Sanayi Odamız, OSB Müdürlüğümüz, İŞKUR ve Karacadağ Kalkınma Ajansımız olmak üzere tüm kurumlar bir arada koordinasyonu bir şekilde çalışmalar yürütmekte ve gelen ve gelecek olan yatırımcıları geri çevirmemek için gerekli çalışmaları yapmaktadır. Özellikle en öncelikli problemlerin başında olan yatırım yeri ve işgücü konusunda çalışmalar yoğunlaşmış bulunmaktadır.

Bu rüzgarla birlikte Şanlıurfa'nın sanayisinin adeta bir çağ atlayacağını şimdiden rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu gelişmeler de Şanlıurfa'nın ihracatının şimdiki durumunun çok daha ötesine taşıyacağı aşikardır.

Şanlıurfa'da yapılan yatırımlar hangi sektörlerde yoğunlaşıyor?

İnşaat Malzemeleri, Toptan ve Perakende Ticaret, Konaklama ve yiyecek hizmetleri, bilgi ve iletişim hizmetleri, Finans ve Sigortacılık, Gayrimenkul faaliyetleri, kültür, sanat ve eğlence hizmetleri ve eğitim şeklinde sıralayabiliriz.

Ayrıca;

Tekstil, gıda, metal olmayan ürünler, kimya ve plastik, metal eşya ve makine, kâğıt ürünleri, ağaç ürünleri, metal sanayi, yenilenebilir enerji, özelikle sanayi bitkisi olan pamuk üretimiyle Türkiye'de lider konumda yer alan Şanlıurfa'da bu ürünün işlenmesi elyaf, yağ ve küspe haline gelmesi ile ilgili faaliyet gösteren firmalar ön plana çıkmaktadır.

Son Zamanlarda Şanlıurfa'ya yapılan yatırımların artmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Şanlıurfa, açıklanan yeni teşvik sisteminde 6. Bölgede yer alarak yatırımlarda desteklenen sektörlerin genişliği ve destek unsurlarının en yüksek oranla uygulandığı 15 il arasında yer aldı.. Bu 15 il kendi arasında mukayese edildiğinde lojistik üstünlük, altyapı imkânları, insan kaynağı ve de huzur ortamı ile Şanlıurfa gerçekten ön plana çıkmaktadır. Bu da Şanlıurfa'yı 6. Bölgeye yatırım yapmak isteyen firmaların ilk olarak araştırma yaptığı il haline getirmiştir.

Bununla birlikte; gerek yerel gerekse de yabancı yatırımlarda, çözüm süreciyle birlikte de Şanlıurfa'da büyük bir hareketlilik yaşanmaya başladı. Çünkü Teşviklerde en avantajlı illerden olan Şanlıurfa başta güvenlik ortamı olmak üzere diğer mevcut potansiyelleri ile de en öne çıkan il oldu. Tabii ki bu sürecin de etkisinin Şanlıurfa'daki bu olumlu yatırım ortamına ekstra bir katkı sunacağını rahatlıkla söyleyebiliriz.

Şanlıurfa'da ilk 3 aylık dönemde alınan Teşvik Belgesi Sayısı geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık %300 artmış olduğu, Bu teşvik belgeleri ile yapılması öngörülen sabit yatırım tutarının geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık %240 artmış olduğu, bu yatırımlar ile öngörülecek istihdam sayısının ise yaklaşık %400 artmış olduğunu görmekteyiz. Buda hem bu yeni teşvik sisteminin hem de çözüm sürecinin bölgemize katkılarını net bir şekilde göstermektedir.

TEŞVİK SİSTEMİ VE ŞANLIURFA

Son 5 yıllık dönemde Şanlıurfa'da yatırım yapmak üzere alınan Teşvik Belgeleri, bu belgelere ait yatırım tutarları ve bu yatırımlarla oluşturulması öngörülen istihdama ilişkin rakamlar aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Yıllar YTB Sayısı İstihdam Sayısı Yatırım Tutarı (TL)

2009 33 594 173.021.946,38

2010 112 2.503 414.507.860,41

2011 59 1.719 371.928.981,45

2012 100 6.021 377.223.989,77

2013

(Ocak-Haziran) 61 3.300 333.947.452,00

TOPLAM 365 14.137 2.119.761.495,00

2009-2013 yılları arasında yatırımcılar tarafından Şanlıurfa'ya yatırım yapmak üzere 365 Yatırım Teşvik Belgesi (YTB) alınmıştır. Alınan bu Yeni Teşvik Belgeleri ile 14.137 kişinin istihdamı öngörülmüş ve yaklaşık 2,12 milyar TL yatırım tutarı devlet desteğine bağlanmıştır.

1. YENİ TEŞVİK SİSTEMİ SONRASI DÖNEM

19 Haziran 2012 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren 6 Bölgeli Yeni Teşvik Sistemi, 1 Ocak 2012 tarihinden itibaren yapılan yatırımları kapsamaktadır. Ocak 2012 ile Mayıs 2013 aylarında Şanlıurfa'ya yatırım amacıyla alınan Yatırım Teşvik Belgeleri'ne (YTB) ilişkin bilgiler aşağıdaki gibidir:

YTB 2012 YTB 2013

Aylar Belge Sayısı İstihdam Tutar (TL) Belge Sayısı İstihdam Tutar (TL)

Ocak 3 123 31. 630.000,00 16 585 30. 591.233,00

Şubat5 141 21.157.998,00 8 279 35. 941.030,00

Mart 4 55 12.360.000,00 10 362 84.017.304,00

Nisan 8 129 27.875.463,00 10 693 85.410.088,00

Mayıs 5 60 12.568.729,00 9 714 19.325.977,00

Haziran 9 499 28.492.443,00 8 667 78.661.820,00

Temmuz 16 424 121.422.499,00

Ağustos 5 669 128.147.930,00

Eylül 7 252 32.853.147,00

Ekim 14 2.620 78.914.835,00

Kasım 11 317 26.476.590,00

Aralık 13 732 32.661.636,00

Toplam 100 6.021 554.561.270,00 61 3.300 333.947.452,00

Ocak 2012 ile Haziran 2013 döneminde Şanlıurfa'da yatırım yapmak üzere alınan YTB sayısı 161 olup bu belgelerle toplam 9.321 kişi istihdam edilmesi öngörülmektedir.

Tablodan da görüleceği gibi yeni teşvik sisteminin açıklandığı 2012 yılı Haziran ayından itibaren teşvik belgesi sayısında ve istihdam sayılarında ciddi artışlar görülmektedir. İstihdam sayılarındaki artışın en önemli sebebini Çağrı Merkezi ve Hazır Giyim yatırımlarından kaynaklandığını söyleyebiliriz.

Ocak 2012 ile Haziran 2013 döneminde Şanlıurfa'dan alınan YTB'ler ile yapılacak toplam yatırım tutarı 888,5 milyon TL olacaktır. Aylar bazında bakıldığında yatırım tutarının alınan teşvik belgesi sayısına göre giderek arttığı söylenebilir.

1.1. Ocak-Haziran 2012 ve 2013 Karşılaştırması

Ocak-Haziran 2013 döneminde Şanlıurfa'da faaliyet gösteren/gösterecek olan firmalar tarafından toplam 61 Yatırım Teşvik Belgesi (YTB) alınmıştır. Alınan 61 YTB ile yapılacak olan yatırımların % 80'i komple yeni yatırım statüsündedir. Şanlıurfa'da 2013 yılının ilk 6 aylık döneminde alınan Teşvik Belgesi Sayısının, geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık %179, bu teşvik belgeleriyle yapılması öngörülen sabit yatırım tutarının geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık %249 ve bu yatırımlar ile öngörülen istihdam sayısının da yaklaşık %327 artmış olduğunu görmekteyiz.

Burada özellikle bir hususu belirtmekte fayda olduğunu düşünülmektedir. Gerek bölgemizde ve gerekse Şanlıurfa'da, hâlihazırda var olan huzur ve güven ortamının yeni çözüm süreci ile oluşacak olumlu imajla birlikte, yatırımlarda büyük bir patlama olacağını kolaylıkla söyleyebiliriz. Bunu Teşvik rakamları da net bir şekilde ortaya koymaktadır.

1.2. 2013 Yılı sonu Yatırım Teşvik Belgesi Beklentisi

Yeni Teşvik Sistemi yukarıda görüldüğü üzere Şanlıurfa'da büyük etkiler göstermiş ve göstermeye devam etmektedir. Özellikle 2013 yılı 2 altı aylık dönemde ilk 6 aylık döneme benzer bir performans sergileneceği hatta Yeni Sistemin Promosyonlu döneminin 2013 yılı sonu itibari ile biteceğinden dolayı Teşvik Belgeli yatırım sayısında ilk 6 aya kıyasla bir artışın olacağı öngörülmektedir. 2013 yılında toplam 150 Teşvik Belgesi alınması, bu 150 belge ile 9.000 kişilik istihdam ve 750 Milyon TL'lik sabit yatırımın Teşvike bağlanması öngörülmektedir.

Şanlıurfa'nın lojistik potansiyelinden bahseder misiniz?

Şanlıurfa, ülkemizin ve Avrupa'nın, 350 Milyon nüfusu ve 210 Milyar Dolar ithalat hacmi olan Ortadoğu'ya Pazarına açılan Güney Kapısıdır. Aynı zamanda Güneydoğu ve Doğu Anadolu'ya da geçiş noktasında olan Şanlıurfa bu pazarlara açılmak isteyen yatırımcılar için de büyük lojistik fırsatlar sunmaktadır.

Gazinatep-Şanlıurfa arasındaki otoban şuan aktif bir şekilde çalışmakta ve Mardin üzerinden Irak'a açılan Habur sınır kapısına kadar otoban çalışmaları da devam etmektedir. Şanlıurfa Otoban ile İskenderun ve Mersin Limanlarına erişim imkânı sunmaktadır. Mardin üzerinden devam eden otoban çalışmasının tamamlanması ile Irak'a da Otoban ile erişim ikanı sağlanacaktır. Suriye'ye ticarette önemli bir geçit noktası olan Şanlıurfa'nın Akçakale Sınır kapısı şehir merkezinden sadece 45 k. uzaklıktadır. Bölgenin en büyük havaalanı Terminali olan GAP Havaalanı Kargo hava alanı olarak tasarlanmış ve o şekilde yapılmıştır. İleriki yıllarda ihracatın gelişmesine büyük ivme kazandıracağı düşünülmektedir. Şanlıurfa il merkezinin demiryolu bağlantısı bulunmamaktadır. Ancak Mersin-Adana'dan Türkiye-Suriye sınırını takip ederek Nusaybin'e giden demiryolu hattı ise şehrin 60 km uzağından geçmektedir. Bu hat üzerinde ayrıca TCDD yenileme çalışmaları yapmakta ve çift yönlü olarak 100 Km/Saat hızla trenlerin gidebilmesini sağlayacak duruma getirmektedir. Şanlıurfa, şehrin merkezinden demiryolu geçmemesine rağmen GAP illeri içerisinde Gaziantep'ten sonra en çok demiryolu uzunluğuna sahip bir il konumundadır. TCDD 6. Bölge sorumluluk sahası içerisinde bulunan Mürşitpınar tren istasyonu hem Suriye sınırında bulunması hem de sınırın hemen ötesinde bulunan Ayn-el Arap şehrine yakınlığı sebebiyle oldukça önemli bir yerdedir. Mürşitpınar tren istasyonu kuzeyde Mardin, Doğuda Nusaybin ve Batıda Karkamış'a bağlanmakta ve Mardin Nusaybin demiryolu ağının kavşağı konumunda bulunmaktadır. 120.000 m2'lik bir alanda yer alan Mürşitpınar tren istasyonu Şanlıurfa şehir merkezine 56,3 km'lik uzaklıktadır. Mürşitpınar'dan geçen demir yolu hattını OSB'lerimize bağlayacak olan demiryolu projesi Yatırım Programına alınmış ve projelendirme çalışmaları başlamıştır. Bu sayede demiryolu ile gerek Limanlara gerekse Irak'a bağlantı sağlanacak ve OSB'lerimizde bulunun firmalarımıza büyük bir lojistik avantaj sağlanacaktır.

Şanlıurfa'ya hangi sektörlerde, hangi alanlarda yatırım yapmak kârlı olur?

Şanlıurfa mevcut potansiyelleri bakımından birçok alanda gelişme eksenine sahip ender iller arasında yer almaktadır. Bu gelişme eksenleri de henüz gelişmemiş veya tamamen yeni olabilecek yatırım fırsatları sunmaktadır. Bunlardan önemlilerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

• Tarıma Dayalı Gıda Sanayi Yatırım Fırsatları:

Türkiye'deki diğer şehirler ile kıyasladığımızda bölgemizi farklı kılan en önemli unsurun sahip olduğu tarımsal potansiyel olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Yaklaşık 1,85 milyon hektar yüzölçümü olan Şanlıurfa, 1,25 milyon hektar tarım alanı ile Türkiye'deki toplam tarım alanlarının % 4,9'una sahiptir. Yüz ölçüm açısından Konya ve Ankara'dan sonra 3. sıradadır. Bunun yanında hâlihazırda 560 bin hektar alan sulanmakta olup GAP'ın tamamlanmasıyla sulanabilir alan miktarı 960 bin hektara yükselecektir. Türkiye'de toplam sulanabilir arazinin % 11'ine sahiptir. Bu potansiyele sahip olan ilimizin tarımsal üretim değeri yaklaşık 5,1 Milyar TL'dir. Türkiye'de üretilen Pamuğun % 39'u, Buğdayın % 8'i, Mercimeğin % 36'sı, Arpanın % 11'i, Mısırın % 13'ü ve Antep Fıstığının % 38'ini Şanlıurfa tek başına üretmektedir. GAP'ın sulama projelerinin tamamlanması ile neredeyse 2 katına çıkması beklenen tarımsal üretim ile Şanlıurfa Türkiye'nin gelecekteki gıda ihtiyacını karşılayacağı en önemi il konumuna gelecektir. Ancak bu tarımsal üretimi işleyecek ve gerek yurtiçi gerekse de yurtdışı pazarlarına sunabilecek tarıma dayalı bir sanayinin yeterince geliştiğini söyleyemeyiz. Şanlıurfa bu konuda yatırımcılara önemli fırsatlar sunmaktadır. Özellikle çok fazla bölünmemiş geniş tarım arazileri ile sözleşmeli tarım konusunda da söz sahibi olabilecek bir potansiyele sahiptir. Sulama projeleri ile verimli yeni organik tarım alanları oluşabilecek, dünyada hızla artan bu trend de söz sahibi olabilecek iller arasında yer alacaktır.

• Hayvancılık Yatırım Fırsatları

Şanlıurfa, sahip olduğu tarım potansiyeli dışında hayvancılıkta da söz sahibi iller arasında yer almaktadır. Yaklaşık 250 bin büyükbaş ve 1,5 milyon küçükbaş hayvana sahip olan ilimizde yaklaşık 106 bin büyükbaş kapasiteye sahip olacak Şanlıurfa Tarıma Dayalı İhtisas Besi Organize Sanayi Bölgesi yapımı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yatırım programına alınmış ve altyapı çalışmalarının yapılması ile ilgili süreçlere başlanmıştır. Proje ile 42 bin ton yıllık karkas et üretimi ve 5.000 kişilik bir istihdam sağlanması hedeflenmektedir. Geniş mera alanları ve sulanabilir verimli arazileri ile özellikle küçükbaş hayancılık başta olmak üzere, büyükbaş ve kanatlı hayvancılık yatırımları için ideal bir konuma sahiptir. Hemen her dönemde bu konularda yatırım yapacak firmaların ilgi odağı olmaya devam etmektedir.

• Pamuğa Dayalı Tekstil Sektörü Yatırım Fırsatları

Türkiye'de üretilen pamuğun yaklaşık % 40'ını Şanlıurfa tek başına üretmektedir. GAP'ın sulama projelerinin tamamlanması ile üretimin 2 katına çıkacağı öngörülmektedir. Bu kapsamda Şanlıurfa'da "pamuğa dayalı tekstil sektörü" gelişme sürecine girmiştir. Özellikle Yeni Teşvik Sistemiyle de konfeksiyon yatırımları ilimize gelmeye başlamış ve sektörün gelişmesi hız kazanmıştır. Şuan İstanbul Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği ile birlikte 2. OSB'mizde bir "Hazır Giyim Konfeksiyon Sanayi Alanı" kurulması çalışmalarına başlanmış ve yatırım yeri ile ilgili yer tahsisine ilişkin protokol imzalanmıştır. Bu kapsamda özellikle hazır-giyim sektörüne hizmet veren KOBİ ölçeğindeki yan sanayi firmalarının ilimize getirilmesi hedeflenmektedir. Bu çalışmaların hayata geçirilmesi ile Şanlıurfa tekstil sektöründe de önemli bir noktaya gelecektir. Hali hazırda pamuk üretiminden iplik üretimine kadar gelmiş olan üretim altyapısı Hazır Giyim ve Konfeksiyon'nun gelmesiyle, dokuma, örme, apre, boya gibi entegrasyonu tamamlayıcı tekstil alanlarının da gelişmesi için fırsatlar yaratacağı düşünülmektedir. Topraktan başlayıp nihai tüketiciye kadar gerçekleşecek tüm üretimlerin yapılabileceği bu entegrasyon da ilgili konularda Yeni Teşvik Sistemi ile birlikte büyük yatırım fırsatları sunmaktadır.

• Turizm Yatırım Fırsatları

Şanlıurfa, eski çağlardan beri doğu ile batının buluşma noktalarının en hareketlisi ve en önemlisi olmuştur. Şanlıurfa, kültür ve medeniyetin dünyaya yayıldığı bölge olarak kabul edilen ve arkeoloji literatüründe"Bereketli Hilal" olarak adlandırılan topraklar üzerinde yer alması nedeniyle medeniyetler beşiğidir. Arkeoloji tarihini değiştirmiş olan "Göbekli Tepe" ile dünyanın ilk tapınağına ev sahipliği yapmaktadır. Halil'ür-Rahman Gölü'nün yanı başındaki savaşçı Amazon Kraliçeleri'nin mozaiğe resmedilmiş dünyadaki ilk örnekleri olan Haleplibahçe Mozaikleri, mozaik tekniği, sanatı ve 4 mm2 ebadında Fırat Nehri'nin orijinal taşlarından yapılmış olması nedeniyle dünyanın en kıymetli mozaikleridir. Şanlıurfa, 3 semavi dinin atası olarak bilinen Hz. İbrahim'in doğduğu ve tek tanrı inancından dolayı Nemrut tarafından ateşe atıldığı, bu nedenle tüm semavi dinler tarafından kutsal kabul edilen bir inanç merkezidir. Güneydoğu'nun Efes'iolarak tanımlanan Şuayb Antik Kenti, Harranlıların ay ve gezegen tanrıları için tapındıkları bir kült merkezi olan Soğmatar'ı ile antik kentler şehridir. Eski çarşılarında hala el sanatlarını yaşatan ve gelenekseli bugünle buluşturan hünerli ellerin şehridir. Cumbalı evleri ve kabaltılarıylasokaklar ve konaklar şehridir. Şanlıurfa tarihi-kültürel zenginliğinin yanı sıra Fırat Nehrine kucak açan Halfeti ve Birecik İlçelerinin zengin flora ve faunası, endemik türleri, kuş gözlem ve su sporları olanakları ile Güneydoğu Anadolu'nun eko-turizm merkezi olma potansiyeline sahiptir. Tüm bu değerlere sahip olan Şanlıurfa, turizm açısından bir hazine niteliğindedir. Bu nedenlerle Türkiye Turizm Stratejisi 2023 belgesinde, GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi içerisinde yer almış ve Marka Kentlerden biri olarak tanımlanmıştır. Tarsus'tan başlayarak Hatay, Gaziantep ve Mardin yörelerini kapsayan İnanç Turizmi Koridoru içerisinde yer alan İlimiz, yöresel lezzetleriyle Güneydoğu Gurme Turizm Akısının da önemli merkezlerinden biridir. İlimizdeki tüm kurum ve kuruluşlar Şanlıurfa'nın Turizm konusunda gerek Türkiye'de gerekse de Dünya'da hak ettiği yeri alması konusunda ortak çalışmalar ve projeler yürütmektedir. Bu çalışmalar neticesinde ilerleyen yıllarda Şanlıurfa ismini bu arenada daha fazla duyuran bir şehir konumuna gelecektir. Buda özellikle Turizm sektöründe önemli yatırım fırsatlarını beraberinde getirecektir.

• Yenilenebilir Enerji Yatırım Fırsatları

Yenilenebilir Enerji sektöründe tüm dünyada giderek artan bir pazar mevcut olup; gelişmekte olan ekonomiler bu pazar fırsatlarını değerlendirme yarışı içerisindedir. GAP Bölgesi ve merkezinde bulunan TRC-2 Bölgesi illerinden Şanlıurfa yüksek yenilenebilir enerji potansiyellerine karşın, henüz bu pazardan yeterince pay alabilmiş değildir. Şanlıurfa hâli hazırda Türkiye'nin hidro enerjideki en önemli ve ağırlıklı bölgesi olması dışında, diğer yenilenebilir enerji kaynakları açısından da şanslı konumu mevcuttur. Özellikle güneş enerjisi potansiyeli açısından Türk enerji sektörünün yükselen değeri olmaya adaydır. Tarımsal atıklar ve hayvancılık potansiyeli düşünüldüğünde, biyokütlenin modern yöntemlerle enerji açısından kullanımında da öncü olabilecek önemli bir değere sahiptir. Bölgede bazı yerel noktalar için küçümsenmeyecek düzeyde rüzgâr enerjisinden ve jeotermal enerjiden yararlanmak mümkündür. Yenilenebilir enerjideki bu çeşitlilik ve zengin potansiyele sahip dünyada çok az sayıda coğrafya mevcut olup, bu şanslı konumun fırsata dönüştürülmesi büyük önem arz etmektedir. Bu doğrultuda; bölgede yenilenebilir enerji uygulamalarının yaygınlaştırılması ve bu alanda üretime yönelik doğru adımların atılması halinde, mevcut potansiyeli bir rekabet üstünlüğüne dönüşebilecektir.

• Emek Yoğun Sektörlerde Yatırım Fırsatları

Şanlıurfa 1,76 milyonluk toplam nüfusu ile Türkiye'nin nüfus bakımından 9. büyük şehri konumundadır. Yaş ortalaması 19 olan çok genç bir nüfusa sahip olmakla birlikte yıllık yaklaşık ‰ 31,3 nüfus artış hızı ile Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır. Bunun yanında Şanlıurfa, Yeni Teşvik Sistemine göre oluşturulan6 Bölge içerisinde, desteklenen sektörlerin genişliği, iş gücü maliyetlerinin azaltılması ve finansman imkânlarının genişletilmesi ile yatırımlarda en fazla desteklenen 6. Bölgede yer almıştır.Özellikle Şanlıurfa'da Teşvik belgesi kapsamında yapılacak yatırımlar için Sigorta Primi İşçi ve İşveren Hissesi Destekleri ile Gelir Vergisi Stopajı desteğinin 10 yıl süre ile uygulanacak olması ve elde edilecek maddi karşılığın, brüt asgari ücretin yaklaşık %38'ine karşılık gelmesi, işgücü maliyeti açısından Şanlıurfa ülkemizin en avantajlı ve rekabetçi illerinden biri haline gelmiştir.Gerek genç işgücü potansiyeli gerekse de Yeni Teşvik Sisteminin getirdiği avantajlar ile Şanlıurfa Emek Yoğun Sektörler için önemli bir yatırım merkezi haline gelmiştir. Yukarıda bahsedilen Hazırgiyim Konfeksiyon sektörü buna en güzel örnektir. Bunun yanında Çağrı Merkezi sektörü Şanlıurfa'da hızla gelişmekte olup önemli firmalar (CMC, Türkcel Global, Tempo Çağrı Merkezi) yatırıma başlamıştır.

İlimizde yatırım yapmak üzere gelen firmalardan bahseder misiniz?

Yeni Teşvik Sistemiyle birlikte özellikle konfeksiyon ve çağrı merkezi yatırımları hız kazanmış olup istihdam oluşturmaya başlamıştır. Yeni Sistemin uygulamaya girmesinden sonra Şanlıurfa'da yatırım kararı alan bazı firmalar ise Pınar Süt, CMC Çağrı Merkezi, Türkcell Global Bilgi, Tempo Çağrı Merkezi, Dizayn Grup, Kübra Tekstil ve Karahan Tekstil şuan aklımıza gelenlerden bazıları.

-Şanlıurfa'ya yapılan yatırım yatırımcıya ne gibi avantajlar sağlar? İşadamları neden Şanlıurfa'ya gelsin?

Firmaların yatırım kararı almaları konusunda değerlendirme yaptığı birçok faktör söz konusudur. Neden Şanlıurfa sorusunu aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.

Olumlu Faktörler

Nüfus ve İş Gücü Maliyetleri

 1,76 milyonluk genç ve dinamik nüfus

 %3,16 yıllık nüfus artış hızı

 Merkez ilçe nüfusu 789 bin kişi

 29 yaş altı grup toplam nüfusun % 70'i,

 20-29 yaş arası nüfus 297 bin kişi

 Düşük işgücü maliyetleri

Sanayi Altyapısı ve Lojistik İmkânlar

 Yol, su, elektrik, doğalgaz, atık su arıtma imkanları ile Organize Sanayi Bölgelerinde yer tahsisleri

 OSB Şehir Merkezine 20 dakika mesafe

 Havayolu ulaşımı, OSB havaalanına 40 dakika mesafe,

 Otoban bağlantısı ile İskenderun ve Mersin Limanlarına erişim,

 Devam eden OSB bağlantılı demiryolu projesinin tamamlanması ile Limanlara ve tüm Türkiye'ye demiryolu ulaşımı,

Hammadde ve Pazara Yakınlık

 Hali hazırda sahip olduğu tarımsal üretim miktarı ve gelecek potansiyeli (Pamuğun % 39'u, Buğdayın % 8'i, Mercimeğin % 36'sı, Arpanın % 11'i, Mısırın % 13'ü ve Antep Fıstığının % 38'i

 Sahip olduğu iç ve yakın çevre illeri pazarı (Hinterlandında yaklaşık 10 Milyon nüfus)

 Türkiye'nin ve Avrupa'nın Ortadoğu Pazarına açılan Güney Kapısı

 Suriye'ye açılan Akçakale Sınır Kapısı'na 40 Dakika,

 Irak'a açılan Habur Sınır Kapısı'na 4 saat,

 Adana, Mersin, Gaziantep, Kahramanmaraş, Osmaniye, Hatay gibi Türkiye'nin önemli sanayi ve ticaret şehirlerine yakınlık

Yatırımlarda Devlet Teşvikleri

 Gümrük Vergisi Muafiyeti

 Katma Değer Vergisi Muafiyeti

 Faiz Desteği

 Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği (12 Yıl),

 Sigorta Primi İşçi Hissesi Desteği (10 Yıl)

 Gelir Vergisi Stopajı Desteği (10 Yıl)

 Gelir veya Kurumlar Vergisi İndirimi (Sabit Yatırım Tutarının %55'i kadar)

 Ücretsiz Yatırım Yeri Tahsisi

Yatırım için gelecek işadamlarına ne gibi tavsiyeleriniz var?

1- Öncelikle Şanlıurfa'ya yatırım yapmayı planlayan işadamlarının bir an önce ilimizi ziyaret etmeleri ve Organize Sanayi Bölgemize yer başvurusu yapmalarını öneririz. Çünkü talebin gün geçtikçe artması ileride yatırım yeri konusunda sıkıntılara neden olacağı öngörülmektedir. Gerçi bu konuda gelen yatırımcılara muhakkak alternatif seçenekler sunulmakta ve yeni genişleme alanları üzerinde çalışmalar sürdürülmektedir.

2- Yeni Teşvik Sisteminin promosyonlu süresi 31.12.2013 tarihinde son bulmaktadır. Teşvikler devam etmekte fakat bazı teşvik unsurlarında destek oranları azalmaktadır. Bu nedenle Yatırım Yapacakların bu tarihten önce teşvik belgelerine başvurmaları ve yatırıma başlamaları büyük önem arz etmektedir.

3- İşgücü konusunda problem olmamakla birlikte bayan eleman konusunda bazı sıkıntılar var. Bu nedenle bölgeye yatırım için gelecek firmaların bu bilinçle gelmeleri ve yapacakları iş ile ilgili insan kaynağı yetiştirme planlarını da yapmaları önem arz etmektedir. Bu kapsamda yine ilimizde de büyük çalışmalar devam etmektedir. Özellikle Valiliğimiz koordinasyonunda İŞKUR başta olmak üzere birçok kurum ve kuruluş bu konuda çalışmalar yürütmektedir.

Suriye ile yaşanılan sorunların kentinizin ekonomisini nasıl etkilediğini aktarır mısınız? Bu yöndeki beklentiniz ve tavsiyeleriniz neler?

Suriye'deki olaylar nedeniyle Türkiye'ye gelen sığınmacıların sayısı 100 binin üzerindedir. Gelenler için Hatay, Gaziantep, Kilis, Şanlıurfa, Kahramanmaraş, Osmaniye ve Adıyaman'da 14 kamp (Çadır Kent) kurulmuştur. Bu sığınmacıların yaklaşık % 40'ı Şanlıurfa'daki Ceylanpınar ve Akçakale İlçelerinde kurulan 2 kampta barınmaktadır. Suriye'den gelen sığınmacılar için AFAD tarafından yapılan harcama 500 milyon TL'yi aşmış durumdadır.

Suriye Krizi nedeniyle askeri harcamalar, sığınmacılara yapılan harcamalar dışında ekonomik açıdan Türkiye ve sınırda yer alan iller ciddi kayıplarla karşı karşıya kalmıştır. Türk ekonomisi ve özellikle sınır iller, bu krizden ciddi zarar görmeye başlamıştır. Çünkü kriz, sadece Suriye'ye değil, Suriye üzerinden 11 Ortadoğu ülkesine yapılan ihracatı da sekteye uğratmaktadır.

Türkiye ile Suriye arasındaki ticarette özellikle 1 Ocak 2007'de yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması (STA) sonrasında çok önemli artışlar kaydedilmiştir. Bu anlaşma sonrasında 2005 yılında 694 milyon dolar olan dış ticaret hacmi, 2010 yılında 2 milyar 300 milyon dolara kadar çıkmıştır. 5 yıl gibi kısa bir zamanda dış ticaret hacmi 4 kata yakın artış göstermiştir. Suriye 2005 yılında Türkiye'nin en fazla ihracat yaptığı 28. ülke iken, 2010 yılında 20. sıraya yükselmiştir. Öte yandanBirleşmiş Milletler ticaret veri tabanına göre Türkiye 2010 yılında Suriye'nin en fazla ithalat yaptığı 1. ülke olmuştur. Ancak Suriye'de yaşanan kriz sonrası Türkiye Suriye'ye karşı 2011'in Kasım ayı sonunda bir dizi ekonomik ve mali yaptırım kararı alarak uygulamaya koymuştur. Bu yaptırımlar dış ticaret üzerindeki etkisini hemen göstermiştir. Türkiye'nin Suriye'ye 2012 Ocak-Eylül ihracatı 2011 Ocak-Eylül ayına göre % 70, ithalatı ise aynı dönemde % 79 azalmıştır.

Şanlıurfa İli açısında olaya baktığımızda; Türkiye'dekine benzer bir etki Şanlıurfa dış ticaretinde de kendisini göstermiştir. 2012 Ocak-Eylül ihracatı, 2011 Ocak-Eylül ayına göre % 30, ithalat ise aynı dönemde % 25 azalmıştır. Şanlıurfa'nın kriz öncesinde Suriye'ye ihracat performansı dikkate değerdir. Şanlıurfa; 2005 yılında bir milyon dolar bile olmayan Suriye ihracatını, 2008 yılında 34 milyona çıkararak Türkiye içerisinde Suriye'ye ihracat yapan ilk 10 İl sıralamasına girmiştir. Sonraki yıllarda sıralamada üst sıralara tırmanmaya devam etmiş ve 2011 yılı itibariyle 5. sıraya yerleşmiştir. Ancak bu sıralama 2012 yılının verilerine göre 45'lere kadar gerilemiştir. Suriye'nin Şanlıurfa ihracatındaki sıralamasına bakıldığında ise; 2005 yılında 6. sırada olan Suriye, 2009 ve 2010 yıllarında birinci sıraya yükselmiştir. Ancak kriz sonrasında, 2012 yılında Suriye Şanlıurfa ihracatında yeniden 6. sıraya gerilemiştir. Son yıllarda ihracatını sürekli arttıran Şanlıurfa'da ihracatın % 50'ye yakının Suriye'ye yapıldığı dikkate alındığında, Krizden en fazla etkilenen İllerin başında Şanlıurfa'nın geldiğini söylemek yanlış olmayacaktır.

Nitekim Suriye Krizinin Şanlıurfa Merkezli İhracatçı Firmalara Etkisi amacıyla yapılan anketin sonuçları da, Suriye Krizinin Şanlıurfa ekonomisinde yarattığı kaybı net bir şekilde ortaya koymaktadır. Şanlıurfa kanuni merkezli firmalar tarafından Suriye'ye yapılan ihracat, 2007 yılından itibaren çok büyük bir artış trendi yakalamış ve 2010 yılında zirve noktasına ulaşmıştır. Ancak, Krizin başlamasıyla birlikte 2011 yılından itibaren hızla düşmüş ve 2012 yılının ilk 10 aylık döneminde zirve yılı olan 2010 yılına göre % 95 düzeyinde gerilemiştir.

Şu aşamada turizm alanında Suriye Krizinin Türkiye'ye ve Şanlıurfa'ya etkisini dış ticaret alanında yaşanan değişim kadar net görmek mümkün olmamakla birlikte, Kriz nedeniyle Türkiye'nin ve Şanlıurfa'nın güvenlikli bölge imajını yitirmesi, turizmin darbe almasına yol açacaktır. Vizelerin kalkması ile Türkiye'ye ve Şanlıurfa'ya gelen Suriyeli turist sayısında yaşanan artışın Suriye Krizi sonrasında Akçakale Sınır Kapısı'ndan giriş çıkışlardaki yaşanan keskin düşüş ile azalma eğilimine girdiği görülmektedir.

Suriye Krizinin etkilediği alanlardan biri de emlak piyasasıdır. Özellikle maddi durumu iyi olan Suriyeli sığınmacılar, Hatay, Kilis, Şanlıurfa ve Gaziantep İllerinde konut kiralamak suretiyle barınma ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Bu durum, Bölge İllerinde kira fiyatlarının aşırı şekilde yükselmesine ve konut ihtiyacının artmasına yol açmaktadır.

Suriye'den gelen sığınmacılar ile Akçakale ve Ceylanpınar İlçelerinde yaşayanlar arasında akrabalık ilişkilerinin bulunması, asayiş ve güvenlikle ilgili önemli bir problem yaşanmamasının ana nedeni olarak gösterilmektedir. Ancak, özellikle Akçakale'ye yönelik bombalı saldırı ve Ceylanpınar'da yaşanan patlama olayları sonrası, vatandaşlar arasında tedirginlik yaşandığı söylenebilir.

Ayrıca, Bölgede derinden hissedilen kriz, Bölgeye yönelik yatırımları da etkilemektedir. Yeni Teşvik Sistemiyle önemli avantajlar elde eden Bölge İllerine (özellikle Şanlıurfa) yönelik yatırımların da Kriz nedeniyle yavaşlayacağını ve yatırım kararlarında gecikmeler olacağını söylemek yanlış olmayacaktır.

İç savaş öncesi Şanlıurfa'nın Suriye ile olan ekonomik ilişkileri nasıldı? Şehrin Suriye'ye yaptığı ihracat ve ithalat kalemleri neler?

Şanlıurfa ile Suriye arasında son dönemde yaşanan ticari gelişmelere göz atacak olursak;

Suriye Türkiye'nin en uzun kara sınırı komşusudur. 1998 yılında imzalanan Adana Protokolü sonrasında iki ülke arasındaki ilişkiler hızlı bir iyileşme sürecine girmiştir. Siyasi ilişkiler başta olmak üzere, ticaret, kültür, turizm, güvenlik, gümrük, ulaştırma ve tarım gibi birçok alanda ortak çalışmalar yürütülmüştür. 2007 yılında yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması ise iki ülke arasındaki ticaret hacminde önemli düzeyde artışa sebep olmuştur. DTM verilerine göre son 5 yılda Türkiye'nin Suriye'ye ihracatı yaklaşık 3 kattan fazla ve ticaret hacmi ise 4 kata yakın artış göstermiştir. Sınırdaki illerin arasında olan Şanlıurfa`da gelir düzeyinde önemli ölçüde iyileşmeler gözlenmiştir.

Şanlıurfa'nın Suriye'ye yapmış olduğu İhracatın önde gelen Ürün Gruplarına Göre Dağılımı;

1-Gıda' da(hububat)

2-İnşaat' ta(Çimento, Dökme Ponza taşı)

3-Elektronik (Trafo)

4-Elektronik Motorlar (Dalgıç Pompalar )

Şanlıurfa'nın Suriye'den yapmış olduğu İthalat yok denilecek kadar azdır

Suriye'de yaşanan kriz, şehrin ekonomisini hangi kanallardan nasıl etkiledi?

Kriz Türkiye'deki birçok il gibi, Şanlıurfa ilini de etkiledi. Doğrudan etkilerin ilki, iki ülke arasındaki ticaret hacminin azalması ve Suriye'ye yoğun olarak ihracat yapan Şanlıurfa bu durumdan etkilenmektedir.

İkinci doğrudan etki kanalı turizmdir. Özellikle Suriye ile Türkiye arasındaki vizelerin 16 Eylül 2009 tarihinden geçerli olarak ve karşılıklı kaldırılmasının ardından, gerek günübirlik alışveriş turlarıyla gelenlerin, gerekse de Türkiye'yi gezmeye gelen Suriyeli turistlerin İlimizi gezip ardından gezilerine devam etmeleri anlamında önemli bir ziyaret merkezi haline gelmişti.

Bir diğer doğrudan etki ulaşım ve taşımacılıkla ilgilidir. Ortadoğu ile gelişen ticaretten pay almak isteyen ve Suriye'yi bölgeye açılan kapı olarak kullanan birçok taşımacılık firması, krizin etkisiyle sınırın kapanmasından etkilenmiş durumdadır, çünkü yapılan ihracatın önemli bir kısmını Şanlıurfa ilinden yapılıyordu. Suriye'ye en çok ihracat yapan 10 şehir listesine 2005 ve 2006 yıllarında Mersin, 2007 yılından sonra ise Şanlıurfa girmiştir. Bu durum Doğu Akdeniz ve Güneydoğu'daki illerin Suriye pazarına yapılan ihracattaki önemine işaret etmektedir.

Suriye'de yaşanacak gelişmelerin bu illerin ekonomik performansını diğer illere göre daha çok etkilemesi beklenebilir. Gaziantep, Adana, Hatay, Konya, Mersin ve Şanlıurfa'nın toplam ihracatları içerisinde Suriye'nin payına baktığımızda, 2000 ve 2010 yılları arasındaki dönemde Suriye'nin sadece Gaziantep'in ticaretindeki payının azaldığı3, söz konusu diğer illerin ticaretindeki payının ise arttığı görülmektedir. Özellikle Şanlıurfa'nın dış ticareti içerisinde Suriye'nin payı ciddi bir artış göstermiş; 2000 yılında 43 bin dolar olan ihracat 2010 yılında 80 milyon doları geçmiş ve ilin toplam ihracatı içerisinde Suriye'nin payı 2000 yılındaki %0,29 seviyesinden 2010 yılında %42'ye çıkmıştır. Kaynak (TÜİK).

Kriz öncesinde Suriye'ye ya da Suriye üzerinden Ortadoğu'ya ayda ne kadar tır ile ihraç malı taşınıyordu? Yaşanan kriz lojistik sektörünü nasıl etkiledi?

Bu rakamlar gösteriyor ki, ilimizden Suriye'ye yapılan ihracat yaşanan iç savaş ve karışıklıklar neticesinde bir düşüş göstermiştir. Gerginlik olmasaydı bu miktarlar çok daha fazla yükselir tahminen 150 milyon dolara ulaşırdı. Suriye ye nakliyat yapan TIR sahipleri taksitleri dolayısıyla sıkıntıya girmişlerdir. Akçakale esnafı ve şehirdeki esnafı da etkilemiştir. Ancak şehrimizin ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalı olduğu için toplam Şanlıurfa ekonomisine etkisi % 10 u geçmez.

İki ülke arasındaki vize uygulamasının kalkmasıyla birlikte, ülkemize bölgeden gelen turist sayısında bir artış yaşanmıştı. Yaşanan kriz turizmi nasıl etkiledi?

Yaşanan kriz her alanda olduğu gibi küçük esnafı ve büyük esnafı etkilemiştir. Şanlıurfa'ya gelen Turistlerin büyük bir kısmı ilimizin esnafları açısından ciddi bir gelir kaynağıydı bu bağlamda örnek vermem gerekir ise otelcilik, restoran ve kafeterya işletmecilerinin bir kısmı zarar görmektedirler. Yani komşumuz olan Suriye Turizm bakımından değerlendirirsek başta ilimizin Merkezinde bulunan birden fazla tarihi ve dini mekânların ziyaretinde Suriyeli turist sayısı düşüş göstermektedir. Krizden önce turistlerin Türkiye'ye giriş yaptıkları illerin arasında olan Şanlıurfa 2000 ve 2011 yıları arası iller bazında dağılımı payı yaklaşık %8.44 ve bu oranın ilimiz açısından ciddi bir rakam olduğunu ifade etmek isterim.

Şanlıurfa yöresel ürünler açısından en zengin illerden biri olarak ön plana çıkıyor,bu anlamda ne gibi çalışmalarınız var?

Birçok medeniyete ev sahipliği yapan Şanlıurfa, yöresel ürünler açısından Ülkemizin en zengin illerinden biridir. Özellikle baklavası, tatlı çeşitleri, fıstığı, biberi, kebapları, yöresel kıyafetleri, el yapımı bakır-altın ve gümüş ürünleri herkes tarafından bilinmektedir. Bu ürünler ile 24 yemek çeşidi için patent alınması ile ilgili çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Bunun yanında, Birecik'teki kelaynak kuşları, Ceylanpınar'daki ceylanlar, Halfeti'deki siyah gül, Bozova'daki şaput balığı... gibi dünyada nadir bulunan hayvan ve bitki türlerini de Şanlıurfa'da görüyoruz. Bunlarla ilgili coğrafi işaret alınması yönündeki girişimlerimiz de devam ediyor.

Şanlıurfa'nın daha büyük bir katma değer oluşturabilmesi için sizce çözülmesi gereken sorunlar hangileridir?

Şehrimizin daha fazla katma değer yaratması için çözülmesi gereken en büyük sorunlardan birinin Girişimcilik Ruhundaki eksiklik olduğunu söyleyebiliriz. Bunun en büyük nedeni de, sulamalar ile gelen tarımsal gelirin maalesef tarımsal ürünleri işleyerek katma değere dönüştüren yatırımlar yerine daha az riskli ve daha fazla kazandıran ama hiçbir katma değer yaratmayan arsa, arazi ve emlak sektörlerine yönelmiş olmasıdır.

Aynı zamanda bu tarım ürünlerinin hammadde olarak satılması ile yine işlenerek satılabilecek ve elde edilebilecek ekstra gelirden mahrum kalınmaktadır.

Yeni Teşvik Sistemi ile dışarıdan gelen yatırımcıların ilimizdeki varlık sahibi insanlara örnek olacağını ve bu girişimcilik ve müteşebbis ruhu canlandıracağına inanmaktayız.

Şanlıurfa'da ihtisaslaşma çalışmaları ve projeler gündemde mi?

Şanlıurfa'nın, sahip olduğu potansiyelleri ile birkaç konuda ihtisaslaşmaya doğru gitmekte olduğunu söyleyebiliriz. Bu konuları kısaca şöyle açıklayabiliriz.

Şanlıurfa, sahip olduğu tarım potansiyeli dışında hayvancılıkta da söz sahibi iller arasında yer almaktadır. Yaklaşık 250 bin büyükbaş ve 1,5 milyon küçükbaş hayvana sahip olan ilimizde yaklaşık 106 bin büyükbaş kapasiteye sahip olacak Şanlıurfa Tarıma Dayalı İhtisas Besi Organize Sanayi Bölgesi yapımı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yatırım programına alınmış ve altyapı çalışmalarının yapılması ile ilgili süreçlere başlanmıştır.Proje ile 42 bin ton yıllık karkas et üretimi ve 5.000 kişilik bir istihdam sağlanması hedeflenmektedir.

Yukarıda bahsetmiş olduğumuz tarımsal üretim potansiyeli çok yüksek olan Şanlıurfa'da özellikle Gıda İhtisas Organize Sanayi Bölgesi kurulması yönünde girişimlerimiz bulunmaktadır. Özellikle bu tarımsal üretimi yine ilimizde işleyecek ve katma değer yaratacak firmaların yer alması planlanan bölge ile ilgili olarak Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına başvuru yapılmıştır. Burada Şanlıurfa'da üretilen tarımsal üretimin yine Şanlıurfa'da işlenerek diğer bölgelere veya ülkelere satılması ve böylece katma değerin ilimizde kalması hedeflenmektedir.

Bunun yanında, Türkiye'de üretilen pamuğun yaklaşık % 40'ını Şanlıurfa tek başına üretmektedir. GAP'ın sulama projelerinin tamamlanması ile üretimin 2 katına çıkacağı öngörülmektedir. Bu kapsamda Şanlıurfa'da "pamuğa dayalı tekstil sektörü" gelişme sürecine girmiştir. Özellikle Yeni Teşvik Sistemiyle de konfeksiyon yatırımları ilimize gelmeye başlamış ve sektörün gelişmesi hız kazanmıştır. Şuan İstanbul Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği ile birlikte 2. OSB'mizde bir "tekstil adası" kurulması çalışmalarına başlanmıştır. Bu kapsamda özellikle hazır-giyim sektörüne hizmet veren KOBİ ölçeğindeki yan sanayi firmalarının ilimize getirilmesi hedeflenmektedir. Bu çalışmaların hayata geçirilmesi ile Şanlıurfa tekstil sektöründe de önemli bir noktaya gelecektir.

Yeni Teşvik Sistemi ile hizmet sektöründe de ilimize 3 adet çağrı merkezi yatırımı gelmiştir. Bu kapsamda 2.000 kişilik istihdam teşvik belgesine bağlanmıştır. Firmalar ile yapılan görüşmelerde bu sayıların daha da artabileceği bilgisi alınmıştır. Bu yönü ile Şanlıurfa'nın Çağrı Merkezi sektöründe de birkaç yıl içerisinde söz sahibi olan iller arasında yer alacağını şimdiden söyleyebiliriz.

Şanlıurfa'nın 2023 Milli Gelir hedefleri ile ilgili bir çalışma yaptınız, bu konuda bilgi verir misiniz?

Öncelikle ilimizin çok büyük potansiyeli bünyesinde barındırdığının altını çizelim. Yaptığımız bir araştırmada ilimizin toplam milli gelirinin 10 Milyar TL seviyelerinde olduğunu gördük. Malumunuz hükümetimizin, 2023 hedefi var, kişi başı mili gelirin 25 Bin Dolar olması hedefleniyor. Bizlerde acaba biz hangi noktadayız, acaba bu milli geliri yakalayabilecek pozisyonumuz var mı diye merak ettik, yaptığımız araştırmalarda ise şu sonuçları gördük. İlimizin her yönden potansiyeli oldukça fazla hem doğum oranı yüksek hem de göç alıyoruz, yani yılda 3,3 büyüyoruz, şuan için ilimizin nüfusu 1 milyon 800 bin, bu 3.3 büyümeyle devam edersek 2023 yılında nüfusumuz 2 milyon 500 bin'i geçecek yani bu durumda 25 bin dolar milli gelir demek bugünkü kurla yaklaşık 45 bin TL ediyor. Bu 45 bin TL'yi 2 milyon 500 bin kişiyle çarparsak bu rakam 115 milyar TL gibi bir rakam ortaya çıkıyor. Şuan 10 milyar TL olarak tahmin ettiğimiz milli geliri 115 milyar TL'ye çıkarmalıyız. Şimdi bakın ilimizde yaklaşık 13 milyon dönüm arazide tarım yapılabiliyor. Bu arazilerin 9 milyon 600 bin dönümü GAP bittiğinde sulanacak. 2013 yılı itibarı ile 5 milyon 600 bin dönümü sulanacak. Hali hazırda 2 milyon 500 bin dönümde vatandaşlar tarafından elektrikle sulanıyor.2023'e kadar tüm tarım arazilerini sulayabilirsek, Ürün desenini değiştirebilirsek, dönüm başına gelirleri arttırabiliriz.Yani; biber +domates+meyve'den elde edilen ortalama gelir buğday+mısır+Pamuk'tan elde edilen gelirin yaklaşık 5 katıdır. Bunu sağlamalıyız.Tarım arazilerinden geriye kalan alanlar ise mera olarak kullanılabilir. Kuzu başına 2 dönüm alan olursa 2 milyon 750 bin adet kuzu beslenebilir, tanesi 500 TL'den 1 milyar 400 milyon TL gelir elde edilebilir.9,600,000 dönüm devletimiz, 2,500,000 dönüm ise vatandaşlarımız tarafından sulandığı için genel anlamda sulu tarıma geçilecek dolayısıyla kuru tarım arazileri kalmayacak, bu arazinin % 50 sinde meyve sebzeye geçilebilirse Sulu alanın 6,050,000 dönümünden sebze ve meyve alınırsa 28 milyar TL, Sulu alanın diğer 6,050,000'inden hububat ve pamuk alınırsa 5 milyar 700 milyon TL, Geri kalan alanlarda meralardan hayvancılıkla 1 milyar 400 milyon TL elde edilebilir. Kısaca, Geleneksel üretim ve meyve + sebze den ve hayvancılıktan toplamda yaklaşık 35 milyar TL gelir elde edebiliriz. Ortalama gıda fiyatları, Hammaddenin İki katı veya daha fazladır, dolayısıyla bu ürünlerin işlenmesi ile ticaretinden 35 milyarTL gelir elde edebiliriz.Bilindiği üzere Şanlıurfa yıllık ortalama 3000 saat güneş ışığı almakta ve bu sektörde de oldukça önemli bir Potansiyeli barındırmaktadır. Şöyle ki; yılda 50.000.000.000 kWh enerji üretirsek, kWh'ını 0.18 Cent'tendevlet alıyor. Bu enerji miktarını da 896,552 dönüm verimsiz araziden elde edebiliriz. Sadece 50 milyar kwh'ı değerlendirilirse 16 milyar 200 milyon TL gelir elde edebiliriz. Muazzam tarım alanlarından elde edilecek Biogübre ve enerji de ayrıca değerlendirilebilir. Hali hazırda milli gelirimizin % 25'i hizmet sektöründen elde edilmekte, 2023'te de oranın aynı olacağı tahmin edilmektedir. Dolayısıyla; 29 milyar TL hizmet sektöründen elde edilebilir.

Yani; 2023 Yılında;

Hizmet sektöründen 29 milyar TL

Tarım sektöründen 35 milyar TL

Sanayi ve ticaretten 35 milyar TL

Yenilenebilir enerjiden 16 milyar TL

Turizm 1.5 milyar TL

Toplam: 116,5 milyar TL ediyor.

Bu rakam bizim hedeflere ulaşabileceğimizi hatta geçebileceğimizi gösteriyor. İlk bakışta bu rakamların yakalanması zor gibi gözükse de kendimize güvenmeliyiz. Bu rakamları yakalayabilecek potansiyelimiz var. Çalıştıktan sonra başarılı olmamamız için hiçbir neden yok. 2023 hedeflerine giderken Kadın iş gücü ve istihdamının arttırılması önemli bir adım olacaktır. Topyekûn çabalarımızla ancak bu hedefe ulaşabiliriz. Bizler Kadın girişimcilerimiz, genç girişimcilerimiz ve iş hayatına atılmak isteyen tüm vatandaşlarımız için elimizden gelen her şeyi yapmaya hazırız.

Şanlıurfa'nın Dış Ticaret rakamları

Şanlıurfa'nın 2004 yılında toplam ihracat miktarı 16,3 milyon dolardır. 2012 de bu rakam 140,8 milyon dolar seviyesine yükselmiştir. Dış ticaret dengesi 2004 yılında 83,5 milyon TL eksi vermiştir. 2004-2013 yılları arasında diş ticaret dengesi sürekli açık vermiştir. Ancak önümüzdeki yıllarda bu dengenin dış ticaret fazlası lehine olacağı öngörülmektedir. Bunu 2013 yılının ilk 6 aylık rakamlarından anlamaktayız.

2.1. İhracat

2004-2008 yılları arasında istikrarlı bir artış görülen Şanlıurfa ihracatı 2009 yılında düşüş göstermiştir. Bu dönemler içinde ihracat oranın en yüksek olduğu yıl 192 milyon dolar seviyesinin görüldüğü 2010 yılıdır. 2012 yılında TİM verilerine göre toplam ihracat miktarı 140,828$ milyon dolardır. 2013 yılının ilk 6 ayında 102,6 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu oldukça sevindirici bir durumdur. Suriye'de çıkan olaylardan dolayı ihracatta önemli kayba uğrayan Şanlıurfa ihracatını ülke bazında çeşitlendirerek kayıpları telefi etmiştir.

2013 yılında ilk 6 ayda gerçekleştirilen 102,6 milyon dolar ihracat bir önceki yılın aynı dönemine gerçekleştirilen 61 milyon dolar ihracata göre % 68 artış göstermiştir. 2013 yılı sonu itibari ilede ihracat rakamının 240 milyon dolar civarında gerçekleşeceği öngörülmektedir. Yeni yatırım yapan firmalar arasında ihracatçı firmalar mevcut olup ilerleyen yıllarda ihracat rakamlarının hızla artacağı öngörülmektedir.

Şu an itibariyle Şanlıurfa ihracatında Ortadoğu ülkelerinin önemli bir ağırlığı bulunmaktadır. Ayrıca İsveç, Japonya, Rusya, Almanya ve Yunanistan vb. ülkelere de ihracat yapılmaktadır. İhracata yönelik sektör dağılımında ağaç mamulleri ve orman ürünleri, çelik,elektrik ve elektronik ürünlerinin yıllara göre değişkenlik gösterebilen büyük bir ağırlığı bulunmaktadır. Çimento, cam, seramik ve toprak ürünleri, tekstil ve hammaddeleri ile iklimlendirme ve hububat ürünleri de ihracatta en büyük paya sahip diğer sektörlerdir.

2.2. İthalat

2001 yılında 46 olan ithalatçı firma sayısı 2002 yılında 3 kattan daha fazla bir artış göstererek 159 firmaya yükselmiştir. Daha sonraki yıllarda 287'ye kadar çıkan ithalatçı sayısı 2012 yılında 243, 2013 yılı Mayıs ayında Ekonomi Bakanlığı verilerine göre 186 olarak belirlenmiştir.

2011 yılında en yüksek seviyeyi ,289 milyon doları, bulan yıllık ithalat miktarı, 2012 yılında 202,967 bin dolar olarak belirlenmiştir. 2013 Ocak- Mayıs döneminde bir önceki yılın aynı dönemine oranla hem ithalatçı firma sayısında hem de ithalat miktarında artış yaşanmıştır. İthalatçı Firma Sayısı bahsedilen dönem de 164'ten 186'ya İthalat rakamı da 80,5 milyon dolardan 89,4 milyon dolar'a yükselmiştir. 2013 yılında 225 milyon dolar civarında ithalat gerçekleştirileceği öngörülmektedir.

2.3. Dış Ticaret Dengesi

2012 yılında % 69 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı 2013 yılının ilk 6 aylık döneminde %114 seviyelerine yükselmiştir. 2012 yılının ilk altı aylık döneminde ihracatın ithalatı karşılama oranı %75 olduğu düşünülür ise dış ticaret dengesi bakımından 2013 yılının ilk 6 ayı oldukça başarılı geçmiştir. 2013 yılı sonu itibari ile de ihracatın ithalatı karşılama oranının %106 civarında olması beklenmektedir.

Şanlıurfa'nın İhracat verileri

2004 yılında 16 Milyon civarında $ olan ihracat 2011 yılında 174$ milyon dolar seviyesine yükselmiştir. 2004-2008 yılları arasında istikrarlı bir artış görülen Şanlıurfa ihracatı 2009 yılında düşüş göstermiştir. Bu dönemler içinde ihracat oranın en yüksek olduğu yıl 192 milyon dolar seviyesinin görüldüğü 2010 yılıdır. 2012 yılında TİM verilerine göre toplam ihracat miktarı 140,828$ milyon dolardır. 2013 yılının ilk 6 ayında Şanlıurfa'nın ortalama 2013 yılında ihracatçılar farklı pazarlara açılması ile ilk altı ayında 102,684 milyon dolara ulaşmıştır. 2013 yılı ihracat hedefimiz 220 milyon dolar civarındadır. 2012 yılının ilk altı ayına göre yüzde 60 oranında ihracatta bir artış gözükmektedir.

Şu an itibariyle Şanlıurfa ihracatında Ortadoğu ülkelerinin önemli bir ağırlığı bulunmaktadır. Ayrıca İsveç, Japonya, Rusya, Almanya ve Yunanistan vb. ülkelere de ihracat yapılmaktadır. İhracata yönelik sektör dağılımında ağaç mamulleri ve orman ürünleri, çelik, elektrik ve elektronik ürünlerinin yıllara göre değişkenlik gösterebilen büyük bir ağırlığı bulunmaktadır. Çimento, cam, seramik ve toprak ürünleri, tekstil ve hammaddeleri ile iklimlendirme ve hububat ürünleri de ihracatta en büyük paya sahip diğer sektörlerdir.

Şanlıurfa'nın İthalat verileri

Şanlıurfa'nın 2010 yılındaki ithalat rakamı 247.412.000 Dolar, 2011 yılındaki ithalat rakamı 288.954.000 Dolar, 2012 yılındaki ithalat rakamı 202.967.000 Dolar, 2013 yılındaki Mayıs ayı sonuna kadar olan ithalat rakamı 89.466.000 Dolar olarak gerçekleşmiştir.