Noel hediyeleri lojistik darboğaz kurbanı

Dünya ticareti, Çin'in itici gücünün de etkisiyle hızla toparlanıyor. Diğer yandan özellikle lojistik darboğaz nedeniyle Noel ve yılbaşı hediyelerinin teslimatı şubat ayına sarkabilir. Birleşik Krallık, sıkıntıdan en çok etkilenen ülkelerin başında geliyor. Örneğin Japon otomobil üreticisi Honda, tedarik zincirindeki gecikmeler nedeniyle İngiltere'deki üretimini geçici olarak durdurmak zorunda kaldı. Önemli parçalar eksik olduğu için üretim bantları çalıştırılamıyor.

Ülkedeki çocuklar için de bu Noel biraz tatsız geçeceğe benziyor. İngiliz Oyuncak Üreticileri Birliği (BTHA), limanlardaki aşırı yoğunluktan dolayı, Uzakdoğu'dan gelen oyuncakların teslimatında darboğazlar yaşanacağı konusunda uyarıyor. Örneğin İngiltere'nin Felixstowe limanındaki kapasite yetersizliği nedeniyle oyuncak ve elektronik eşya yüklü pek çok gemi, Hollanda'nın Rotterdam limanına yönlendirilmek zorunda kaldı. Hal böyle olunca da önümüzdeki günlerde yapılması gereken Noel hediyesi teslimatlarının büyük bir bölümü, yılbaşı sonrasına sarkacak.

Kuzey Denizi ve Manş Denizi kıyısındaki limanlarda konteynerler haftalardır yığılıyor. Korona salgınının yanı sıra bu durumun bir diğer sorumlusu da Brexit. Britanyalı bir çok şirket, Brexit'e geçiş döneminin noktalanacağı yıl sonundan önce stoklarını yenilemek istiyor. Aynı zamanda pandemi nedeniyle devasa koruyucu kılıflara sarılıp bekletilen binlerce konteyner, hangar ve yükleme alanlarını uzun süredir işgal ediyor.

Küresel dengesizlik

Ancak bu manzara sadece İngiltere'ye özgü değil. Dünyanın geri kalanında da korona salgınının sonucu olarak giderek artan bir ekonomik dengesizlik söz konusu. Covid-19 salgının ilk patlak verdiği ülke olan Çin, aynı zamanda küresel ekonominin de itici gücü konumunda. Tüm dünya şu sıralar ikinci pandemi dalgası nedeniyle tam kapanma dahil, ciddi önlemleri tartışırken Çin, krizi çoktan aşmış görünüyor: Hatta bu devasa imparatorlukta ekonominin patlama yaptığını söylemek bile mümkün. Çin hızla ve bol miktarda üretiyor, teslim ediyor; dünyanın geri kalanı da bu ürünleri satın alıyor.

Malları dünya pazarlarına ulaştırmak için taşıma kapasitelerine ve konteynerlere ihtiyaç duyuluyor. Ancak deniz, hava ve demiryolu taşımacılığında mevcut kapasiteler büyük ölçüde yetersiz kalıyor. Nakliyeciler, Çin ürünlerini Batı'ya sevk edebilmek için ellerindeki tüm imkanları seferber ediyor. Fakat özellikle deniz taşımacılığındaki büyük sıkıntı, bir türlü telafi edilemiyor. Noel bereketi

Aralık ayı, Batı dünyasında tüketimin geleneksel olarak zirve yaptığı dönem olarak kabul edilir. Noel yortusuna iki haftadan daha az bir zaman kaldı. Küresel salgına rağmen sevdiklerine Noel hediyesi almak isteyenler, bu günlerde yoğun bir telaş içinde. Özellikle e-ticaretin tercih edildiği bu dönemde, satın alınan ürünlerin büyük bir bölümünü Çin malları oluşturuyor. Bisikletler, giyim eşyaları, oyuncaklar, dizüstü bilgisayarlar, cep telefonları, tabletler ve diğer elektronik eşyalar; hemen hepsi Uzakdoğu'da üretiliyor.

Taşıma kapasitelerinin yetersiz kalmasına neden olan bu sürekli ve yoğun talep sadece Noel'den kaynaklanmıyor. Avrupa ve Kuzey Amerika'daki pek çok insan, pandemi önlemleri nedeniyle dört duvar arasına hapsolmuş durumda. Sosyal hayat ve seyahatler kısıtlanınca evlerinde daha fazla vakit geçiren pek çok kişi, bu süreçte hem kendine daha fazla zaman ayırıyor hem de yaşadığı mekanı güzelleştirmeye çalışıyor. Hal böyle olunca da Çin'den gelen konteynerlerde şu sıralar ev tadilat ve dekorasyonlarında kullanılan ürün ve malzemelerin yanı sıra mobilya, tekstil ürünleri ve spor ekipmanları da geniş yer tutuyor.

Boş seferler bile değerli olabiliyor

Uluslararası ticaretteki en büyük sıkıntıların başında, alıcı ülkelerdeki boşaltma kapasitesinin yetersiz kalması geliyor. Almanya'nın en büyük armatörlük şirketi Hapag-Lloyd'un CEO'su Rolf Habben Jansen, Frankfurter Allgemeine Zeitung'a verdiği demeçte, özellikle Amerika Birleşik Devletleri'ne (ABD) giden yük gemilerinin, konteynerlerini boşaltmadan önce, bazı limanların açıklarında bir hafta kadar demir atmak zorunda kalmalarından şikayetçi. Oysa teslimatta kabul edilebilir düzeydeki bir gecikme, planlanan sürenin ortalama yüzde 10'u kadar.

Ekonomi gazetesi Handelsblatt'ın bildirdiğine göre, Hamburg merkezli Hapag-Lloyd, ABD'nin batı sahilinde boş konteynerleri Çin'e geri gönderdi. Halbuki bunlara, Çin'e teslim edilmek üzere soya yüklenmesi gerekiyordu. Ancak siparişler limanlardaki kapasite yetersizliği nedeniyle gemilere yüklenemeyince, ABD'li soya üreticilerinin yaklaşık üçte birinin hasadı büyük ölçüde ellerinde kaldı. Çin'den ABD'ye gemiyle yapılan yük taşımacılığındaki navlun miktarı, ABD'den Çin'e yapılandan tam sekiz kat daha yüksek. Bir baka ifadeyle, Çin'den ABD'ye dolu giden her sekiz yük gemisinin karşılığında, ABD'den Çin'e sadece bir dolu gemi geliyor. Bu da, ABD'de yüklerini gecikmeli olarak boşaltan gemilerin, yükleme ve bekleme yapmaksızın en kısa zamanda tekrar Çin'e dönüp, yeni yükle gelmesini daha karlı hale getiriyor.

Hava ve demir yollarında da darboğaz

Küresel ticaretteki lojistik darboğaz sadece deniz trafiği ile sınırlı değil. Göklerde de sıkıntı büyük. Arzın, giderek artan talebi karşılamakta yetersiz kalması nedeniyle hemen her yolcu uçağı, aynı zamanda kargo uçağı olarak da hizmet veriyordu. Fakat pandemi nedeniyle getirilen kısıtlamalara bağlı olarak, havadaki yolcu trafiği dünya çapında yaklaşık yüzde 60 oranında azaldı. Hatta bazı hatlardaki seferler ya tümüyle durduruldu ya da daha küçük uçaklarla daha seyrek yapılmaya başlandı.

Özellikle küçük uçaklar, hem düşük yük kapasitesine sahip, hem de kapaklarının darlığı nedeniyle daha küçük konteynerler taşıyabiliyor. Böyle olunca da kargo taşımak için yolcu uçaklarından yararlanma fikri, ekonomik olmaktan çıkıyor. Yük taşımacılığında bir başka seçenek de demiryolu. Pekin hükümetinin "Yeni İpek Yolu" projesine yaptığı yatırımlar sayesinde, artık Çin ve Batı Avrupa arasında kesintisiz demiryolu bağlantısı mevcut. Ancak Alman Demiryolu Deutsche Bahn'ın bir iştiraki olan DB Schenker, bu güzergahta da halihazırdaki kapasitelerin son raddeye ulaştığını açıkladı. 24 bin standart konteyner (TEU) kapasiteli bir geminin yükünü taşıyabilmek için 300 kadar yük treni gerekiyor. Bu nedenle demiryolu da deniz taşımacılığına gerçek bir alternatif oluşturmuyor.

Fatura yine tüketiciye çıkacak

Ekonomin temel kurallarından bir alan arz-talep dengesi, şu sıralar her alanda olduğu gibi taşımacılıkta da bozulmuş durumda. Arz (yani konteynerler ve nakliye kapasitesi) kıt, talep (Batı ülkelerindeki tüketim) yüksek olduğundan, fiyatlar da yükseliyor. Artan üretim maliyetlerine, bir de fahiş düzeydeki nakliye ücretleri eklenince, özellikle Uzakdoğu'dan gelen malların fiyatları da zirve yapıyor.

Asya'dan sanatçılar için malzeme ve araç-gereç ithal eden Belçikalı Oliver Guttman, 40 fitlik bir konteyner için geçen yıla oranla üç misli fiyat talep edildiğinden yakınıyor ve ekliyor: "Eskiden 1600 dolar ödediğim konteynere, nakliye firmaları şimdi 4 bin ila 6 bin dolar arası ücret istiyor. Bu da bazı ürünlerin ithalatını karlı olmaktan çıkarıyor."

Önümüzdeki şubat ayına kadar da bu konuda olumlu bir gelişme beklenmiyor. Handelsblatt'a konuşan bisiklet perakendecisi Rose Bikes'ın CEO'su Marcus Diekmann, mevcut dengesizliğin nedenleri hakkında şu tespiti yapıyor: "Alman ticari işletmeleri, üretim yapmayıp tümüyle Asya'ya bağlı hale gelmenin bedelini ödüyor. Noel öncesi yeni ürün tedariki konusunda bizim de ciddi sıkıntılarımız var."

Tedarik zincirindeki bu sorunları, Noel hediyesi bekleyen İngiltere'deki çocuklara anlatmak pek kolay olmayacak. Zira şubat ayına kadar beklemek istemeyecekleri kesin. Tek çare, ebeveynlerin yeni hediyeler için ellerini bir kez daha ceplerine atıp daha derine inmeleri. Çünkü yerli üretim oyuncuklara aşırı talep, bir başka sorunu gündeme getiriyor: İngiliz oyuncak üreticileri, "Kapasite ve konteyner sıkıntısı nedeniyle, ciddi fiyat artışlarının olması kuvvetle muhtemel" diye uyarıyor. Maliyetlerin dört misli artabileceğini söyleyen oyuncak üreticileri birliği BTHA, devlet yardımı bekliyor: "Hükümeti, bu önemli ekonomik süreçte, kutsal Noel yortusunu kurtarabilmek için bize yardım etmeye çağırıyoruz."

Dirk Kaufmann

(c) Deutsche Welle