Küresel Ekonomik Kriz 5 Yaşında

İBRAHİM YILMAZ/AYŞENUR SAĞLAM -  ABD'nin finans devi Lehman Brothers'ın 15 Eylül 2008'de iflasını açıklamasıyla başlayan küresel krizin üzerinden 5 yıl geçti. ABD'de ortaya çıkan, sonra sırasıyla Avrupa, Japonya ve çevre ekonomilere yayılan kriz, başlangıçta mortgage krizi olarak ortaya çıksa da takip eden süreçte likidite krizine dönüştü ve kriz, kimileri tarafından "yüzyılda bir oluşabilecek kusursuz fırtına" kimilerince "finansal tsunami" olarak adlandırıldı.

AA muhabirinin yaptığı derlemelere göre, mortgage sisteminden kaynaklanan kriz, esas olarak sinyallerini 2005'te vermeye başladı. ABD'de "güvenilirliği düşük" kişilere de mortgage kredisi verilmesiyle başlayan süreç, zamanla bir emlak balonu oluşturdu. ABD'de ortaya çıkan, sonra sırasıyla Avrupa, Japonya ve çevre ekonomilere yayılan kriz, başlangıçta mortgage krizi olarak ortaya çıksa da ilerleyen süreçte likidite krizine dönüştü.

Dünyayı etkisi altına alan krizin temel nedenleri arasında, "likidite bolluğu, batık krediler, emlak balonu, kredi türev piyasalarının genişlemesi, bankacılık düzenleme sisteminin yetersizliği" yer aldı. Avrupa'da ise buna paralel olarak kamu borç, yüksek bütçe açığı ve işsizlik sorunları etkili oldu.

İki dünya savaşını atlattı ama...

Krizin etkisinin iyiden iyiye hissedilmeye başlandığı 15 Eylül 2008'de piyasaları allak bullak eden haber ABD'nin 158 yıllık finans devi Lehman Brothers'tan geldi. İki dünya savaşı, büyük buhran gibi olayları atlatan Lehman Brothers, küresel ekonomik krizle baş edemedi ve iflas başvurusunda bulundu. 31 Mayıs 2008 itibariyle aktifleri 639 milyar dolar, toplam borcu ise 613 milyar dolar seviyesinde bulunan şirketin iflası, ABD tarihinin en büyüğü olarak kayıtlara geçti.

Krizin dalgaları dev şirketleri yuttu

Dünya devi olan ve "batmayacak kadar büyük" gözüyle bakılan Morgan Stanley, Citygroup, Bank of America, Merrill Lynch, AIG, Deutsche Bank gibi finansal kuruluşlar, iflasın soğuk nefesini enselerinde hissetti.

ABD'nin sanayi devlerinden General Motors da bu süreçten nasibini aldı. Amerikan rüyasının ete kemiğe bürünmüş hali bu şirket, iflas koruma başvurusunda bulundu. Bünyesinde bulunan zayıf markaları elinden çıkaran şirket, yoluna küçülerek devam etti. General Motors'un batması, zaman içinde otomotiv sanayinin merkezi Detroit şehrinin bile iflas koruma başvurusuna yol açtı.

Dünyanın en büyük havacılık şirketleri arasında bulunan ABD merkezli Delta Airlines da krize karşı koyamadı.

Bu süreçte telekomünikasyon, enerji ve lojistik sektörlerinden pek çok kuruluş da kendilerini krizin sarmalından kurtaramadı.

ABD'nin borcu patladı

Ülke ekonomisi makro göstergeler açısından sorunlu hale gelirken, en dikkat çekici göstergeler ise işsizlik ve kamu borçlarında oluştu.

Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre, ABD'nin kamu borcunun Gayri Safi Yurtiçi Hasılasına (GSYH) oranı 2005 yılında yüzde 67'ler seviyesindeyken, söz konusu rakam 2008'de yüzde 75'e yükseldi.

Kredi notu ilk kez düştü

Ülke borcunun GSYH'ye oranı 2011'de yüzde 100'lerin üzerine çıktı. Bütçe tavanının belirlenmesinde Konge ile Obama yönetimi arasında yaşanan anlaşmazlık, ülke tarihinde ilk kez kredi notunun AAA'dan AA+'ya düşmesine neden oldu.

Uzun süre yüzde 5'ler seviyesinde seyreden işsizlik, krizin başlamasıyla hızla yükseldi ve yüzde 10'a yaklaştı. Ülkenin işsizlik oranı, ağustos ayı itibariyle yüzde 7.3 düzeyinde bulunuyor.

Amerika'da 2008'de yaşanan "mortgage krizi" ile başlayan dönemde altının ons fiyatı 800 dolar seviyelerini gördü. Krizin Avrupa'dan yayılarak bütün dünyayı etkisi altına almasıyla altın fiyatlarında rekor rakamlar gelmeye başladı. Altın fiyatları 2011'de 1800 dolar seviyelerine kadar yükseldikten sonra, düşüş trendine girdi ve 1400 doların altına kadar geriledi.

IMF tahminlerine göre ABD'nin ekonomik göstergeleri şöyle

ABD 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 GSYH (Milyar dolar) 14.291 13.973 14.498 15.075 15.684 16.237 17.049 Kişi Başına Gelir (Dolar) 46.900 45.461 46.811 48.328 49.922 51.248 53.327 İşsizlik (Yüzde) 5,8 9,3 9,6 8,9 8,1 7,7 7,4 Kamu Borcu (Yüzde) 75,5 89,1 98,2 102,5 106,5 108,1 109,1 - Ankara