Dövize çevrilebilen mevduat nedir? Türkiye'de ilk ne zaman uygulandı, sonuçları ne oldu?

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın açıkladığı TL mevduata Kur Farkı modeli hakkındaki aramalar arttı. Peki, dövize çevrilebilir mevduat nedir (DÇM) nasıl uygulanır? Türkiye'de dövize çevrilebilir mevduat uygulaması kaç yılında başlatılmıştır?

1) Dövize Çevrilebilir Mevduat nedir?

Tasarrufu vadeli Türk Lirası'nda olan bir kişi vadesinin sonunda banka ile anlaştığı faizi alıyor. Örneğin bu faizin yüzde 18 olduğunu varsayalım. Fakat kişi parasını vadeli hesap açtırdığı gün dolara yatırsaydı vadenin bittiği tarihte getirisi yüzde 50 olacaktı. İşte aradaki bu yüzde 32'lik farkı devlet vatandaşa ödeyecek.

2) Sistemden kimler faydalanabiliyor?

Sistemden banka hesabında vadeli mevduat tasarrufu olan gerçek kişiler faydalanabilecek. Bu mevduat yabancı para cinsinden de olabilir.

3) DÇM hangi bankalarda olacak?

Türkiye Bankalar Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Alpaslan Çakar'ın verdiği bilgilere göre; kamu bankaları sisteme dahil, özel bankalar da ürünleri yavaş yavaş devreye alacak. Çakar, "Bir çok özel banka genel müdürü arkadaşımla konuştum onlar da girecek" değerlendirmesinde bulundu.

4) Vadeli sonundaki faiz ile döviz arasındaki fark nasıl karşılanacak?

Bu konuda hükümet tarafından daha detaylı bir açıklama beklenirken farkı Hazine'nin karşılayacağı açıklandı. Yani vergi ve bütçe gelirlerinden kur zararı eden vatandaşın zararı tazmin edilecek.

5) Nasıl bir kur farkından söz ediliyor?

Dolar/TL dün 18.4 ile tarihi zirvesini görmüştü. Dün akşam saatlerinde kur 12.0 seviyesine kadar geriledikten sonra bu sabah 13.5 civarında işlem görüyor. TL'nin dün en yüksek seviyeden en düşük seviyeye göre değer kazancı %50'yi buldu. Kurda bu sabahki ilk işlemler olan 13.5 seviyesine göre TL'nin kazancı ise yaklaşık %36 seviyesinde. (08:30 itibarıyla)

Yılbaşından beri bakıldığında ise TL'nin dolar karşısında %56'yı aşan kaybı ise dün geceki hareketle birlikte %45'e geriledi. Dolar/TL'de yılbaşından beri yaşanan %144 yükseliş dünkü hareketle %82 civarı yükselişe geriledi.

6) Dövize Çevrilebilir Mevduat ile ne amaçlanıyor?

Dövize Çevrilebilir Mevduat ile hem mevcut zarar eden vatandaşın zararının tazmin edilmesi hem de dövize oluşabilecek yeni kaymaların engellenmesi hedefleniyor. Şu an Türkiye'de gerçek kişilerin mevduatlarının yüzde 64'ü döviz yüzde 36'sı TL'de. Milli para yerine oluşan bu dengesiz durumun giderilmesi de hedefleniyor. Ayrıca dövize olan talebin de azalacağı düşünülerek kurlardaki aşırı hareketin dengelenmesi umuluyor.

7) Türkiye'de vatandaş parasını ne kadar vadede bozduruyor?

Türkiye Bankalar Birliği Başkanı Çakar'ın verdiği bilgilere göre Türkiye'de ortalama Türk Lirası vade bozdurma vakti 55 gün.

8) Türkiye'de vadeli hesaplarda kaç para var?

Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurumu'nun verilerine göre Türkiye'de gerçek kişilerin vadeli hesaplarında 866 milyar TL bulunuyor. Vadeli hesaplarda bulunan dövizin TL karşılığı ise 1.2 trilyon TL. Vadeli hesaplarda döviz ve TL olarak 2.1 trilyon TL vadeli hesaplarda bulunuyor. Devlet bu hesaplardaki paraların olası kur zararlarını tazmin edecek.

9) Türkiye'de dövize çevrilebilir mevduat uygulaması kaç yılında başlatılmıştır?

Dışarıdan döviz girişini teşvik etmek amacıyla Dövize Çevrilebilir Mevduat (DÇM) hesapları ilk kez 1967 yılında açılmıştı.

O tarihlerde yurtdışındaki işçiler ve ihracatçılar ilk hesapları açar ve toplamı 3,5 milyar doları bulan döviz Türkiye'ye gelir. DÇM'lerin para arzı artışına ve enflasyonun hızlanmasına neden olmaya başladıkları değerlendirilir ve kullanımına sınırlandırmalar getirilir. Ancak 1977 yılının ilk aylarından sonra yeni hesap açılması çok yavaşlamaya başlayınca TCMB ve bankalar, eski DÇM'lerin vadesi gelenlerinin paralarını geri ödemede zorlanmaya başlarlar. Sonunda sistem 1978 yılında bitirilir. Bu borçlar, 1981 yılından sonra devlet tarafından üstlenilir.

10) Eski uygulama işe yaradı mı?

Gelecek Partisi Genel Başkan Yardımcısı ve eski bankacı Kerim Rota ise 70'lerdeki sistemi hatırlatarak, Hazine'nin o dönem için büyük bir zararla bu işlemleri sonlandırdığını belirtiyor. Bir açıdan tüm sistemin aslında dolarize olduğunu ve TL kredilerde faiz oranı belirlemenin de zorlaşacağını, ayrıca bankaların faiz oranlarında ciddi artışla yapabileceğine de dikkat çekiyor.