ZIM Şirketine Türkiye'de Protestolar

Türkiye’de Filistinlilere destek veren bazı gruplar, son aylarda ülke çapındaki farklı limanlarda düzenledikleri gösterilerle, İsrail merkezli uluslararası konteyner taşımacılığı şirketi ZIM’i protesto ediyor.

Göstericiler, hem bir İsrail şirketi olduğu için ZIM’e tepki gösteriyor hem de "şirketin Türkiye’deki faaliyet göstermesinin, Ankara’nın İsrail ile ticareti sonlandırma politikasına uymadığını" savunuyor.

Bazı siyasi partiler konuyu Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) de taşımış durumda.

ZIM’in Türkiye’deki faaliyetlerine dair hükümet yetkilileri henüz bir açıklama yapmadı.

Bununla birlikte Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı'na bağlı Dezenformasyonla Mücadele Merkezi, son bültenlerinden birinde “büyük gemi acentelerinin faaliyetlerinin küresel çapta olduğunu, bunun o ülke ile ticaret yapıldığını göstermediğini” söyledi.

Bültende herhangi bir şirket ismi belirtilmedi.

BBC Türkçe, konuyla ilgili hem şirket hem de yetkililerden bilgi ve görüş talebinde bulundu.

ZIM şirketinin, Türkiye'de yürüttüğü iddia edilen faaliyetleri ve bunun Türkiye'nin İsrail'e yönelik ticaret politikası açısından ne anlama geldiğini araştırdık.

ZIM nedir?

Merkezi Hayfa'da bulunan ZIM, dünyanın en büyük konteyner taşımacılığı şirketleri arasında yer alıyor.

Sitesindeki “Tarihimiz” başlıklı bölümde yazanlara göre ZIM, 1945'te Yahudi Ajansı, Histadrut İşçi Federasyonu ve İsrail Denizcilik Birliği tarafından kuruldu.

Şirketin ilk filosunda Avrupa'dan gelen Yahudi göçmenleri taşıyan gemiler bulunuyordu.

Filoda, 1948’deki Arap-İsrail savaşı sırasında ve İsrail devletinin ilk yıllarında ihtiyaç duyulan malzemeleri getirmek için donatılan gemiler de vardı.

Yine kendi sitesinde yer alan bilgilere göre şirketin bayrağı, modern siyonizmin kurucusu Theodor Herzl tarafından 1896 yılından tasarlanan yedi yıldızlı bir flamayı temel alıyor.

1950 ve 60'lı yıllarda büyük bir büyüme gösteren ZIM, uluslararası çapta bir kargo taşıma şirketine dönüştü.

Siteye göre, 2004’te şirketin özelleştirme süreci tamamlandı.

Şirket, 2021'den bu yana ise New Yok borsasında işlem görüyor.

Şirket, Hamas’ın 7 Ekim 2023'teki saldırılarının ardından yaptığı açıklamada, ulusal ihtiyaçlara hizmet etme taahhüdüyle tüm gemilerini ve altyapısını İsrail'e teklif ettiğini duyurdu.

Umman Denizi ve Kızıl Deniz'de İsrail gemilerine saldırıların artmasının ardından ZIM, 27 Kasım 2023'te yaptığı açıklamada, güvenlik amacıyla geçici güzergah değiştirme önlemleri aldığını duyurdu.

Ocak 2024’te Yunanistan’ın Pire kentinde, şirketin buradaki merkezinin önünde el yapımı patlayıcıyla bir saldırı düzenlendi.

Ölen ya da yaralananın olmadığı saldırıyı gerçekleştirenler, olay yerine Filistinlilere destek veren bildiriler bıraktı.

Şirket, 2024 yılının üçüncü çeyreğinde 1,13 milyar dolar net kâr elde ettiğini açıkladı.

Böylece şirket geçen yılın aynı dönemine kıyasla % 12'lik bir gelir artışına ulaştı.

Dünyada neden ve nasıl protesto ediliyor?

İsrail’e boykotu savunan gruplar, ZIM şirketine karşı dünya çapında protestolar düzenliyor.

Örneğin, Mayıs 2021’de Güney Afrika’daki Durban limanındaki sendikalar ve Filistinlileri destekleyen gruplar, bir ZIM gemisinin yük boşaltmasına engel olmak istedi.

Haziran 2021’de ABD’nin New York kentinde Filistinlilere destek veren bir grup, ZIM’in buradaki ofisi önünde şirketi protesto etti.

Kasım 2023’te İtalya’nın Solerno limanında, bir ZIM gemisini protesto eden Filistin yanlısı işçi, öğrenci ve sosyalist gruplar, limanın giriş kapısını geçici olarak bloke etti.

Aralık 2023’te Malezya hükümeti, ZIM gemilerinin limanlarını kullanmasını engelleme kararı aldı.

Hükümet bu kararına gerekçe olarak, “İsrail'in temel insani ilkeleri göz ardı eden ve Filistinlilere karşı devam eden katliam ve vahşet yoluyla uluslararası hukuku ihlal eden eylemlerini” gösterdi.

2024 yılı içinde Avustralya’da Melbourne ve Sydney gibi kentlerindeki limanlarda ZIM gemilerini protesto eden eylemciler, şirketin faaliyetlerini bloke etmeye çalıştı. Polis yer yer gösterilere müdahale etti.

Mayıs ayında Belçika’da, aralarında Belçika-Filistin Derneği ve Oxfam’ın da bulunduğu bir grup sivil toplum örgütü, ZIM hakkında suç duyurusunda bulundu.

Bu STK’lar, ZIM’in, Belçika'nın silah ticareti kararnamesini ihlal ettiğini iddia etti.

Kararnameye göre gemilerin taşıdıkları mallarda savaş suçlarıyla ilgili bir risk varsa, ülkeden transit geçiş için lisan alınması gerekiyor. STK’lar, ZIM’in bu kuralı ihlal ettiğini öne sürdü.

Türkiye’deki protestolar hakkında neler biliniyor?

Türkiye’de de son haftalarda şirkete yönelik farklı limanlarda protestolar düzenlendi.

İstanbul Haydarpaşa, İstanbul Ambarlı, Kocaeli Derince, Bursa Gemlik, Kocaeli Gebze Dil İskelesi ve Mersin bu limanlar arasında yer alıyor.

Bazı protestolarda göstericiler, üzerinde ZIM konteynırı bulunan TIR’ların hareketini engellemeye çalıştı.

Yer yer polis, göstericilere müdahale etti.

Gösterilerde, "İsrail'le ticareti durdurma çağrısı" yapıldı.

29 ve 30 Kasım'da ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da katıldığı TRT World Forum'da, "İsrail ile ticaretin sürdüğü gerekçesiyle" protesto düzenleyen dokuz kişi gözaltına alındı.

Bir gösterici, Erdoğan'ın konuşması sırasında ayağa kalkarak "Siyonistler denizlerimizde ve limanlarımızda faaliyet sürdürüyor" dedi.

Bu kişi salondan dışarı çıkarılırken Erdoğan ise şunları söyledi: "Yavrum, siyonistlerin burada dili ağzı olma. Aynen siyonistlerin dili ağzı gözü olmak suretiyle burayı provoke etmeye ne kadar çalışırsanız çalışın netice alamazsınız. Dünyadaki siyonistler Tayyip Erdoğan’ın nerede durduğunu çok iyi biliyor. Ama siz hâlâ anlayamamışsınız."

Çıkarıldıkları mahkeme, dokuz kişi hakkında "Cumhurbaşkanına hakaret" suçlamasından adli kontrol; Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu'na muhalefetten ise tutuklama kararı verdi.

Konu TBMM’ye nasıl taşındı?

ZIM ile ilgili tartışmalar TBMM’ye de taşındı.

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) milletvekili Veli Ağbaba, Ticaret Bakanlığı’nın 2025 bütçe görüşmelerinde yaptığı konuşmada, “ Terör örgütü İsrail'e en çok desteği veren şirket olarak bir ZIM şirketi elini kolunu sallayarak bizim limanlarımızda cirit atmaya devam ediyor” dedi.

Saadet Partisi (SP) milletvekili Şerafettin Kılıç, meclisteki bir konuşmasında, ZIM gemilerinden bahsetti.

Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdülkadir Uraloğlu’na yönelik olarak, “Limanlarda İsrail Siyonist ZIM’in gemileri cirit atıyor. Hesabını ne zaman vereceksiniz?” sorusunu yöneltti.

Hür Dava Partisi (HÜDA PAR) milletvekili Şehzade Demir, konuyla ilgili, Ticaret Bakanı Ömer Bolat’ın cevaplaması talebiyle soru önergesi verdi.

Emek Partisi (EMEP) milletvekili İskender Bayhan da İsrail’le ticari ilişkilere dair verdiği soru önergesinde ZIM şirketinden bahsetti.

BBC Türkçe, önergelere henüz cevap verilmediğini teyit etti.

Şirketin Türkiye’deki faaliyetleri sürüyor mu?

Peki ZIM'in Türkiye'deki faaliyetleri sürüyor mu?

BBC Türkçe, ZIM’in medya ilişkileri departmanından, haberde yer vermek üzere bilgi ve görüş talebinde bulundu ancak olumlu yanıt alamadı.

BBC Türkçe ayrıca ZIM’in Türkiye’deki acentesi Belstar şirketine bilgi ve görüş talebinde bulundu ancak olumlu cevap alamadı.

Öte yandan BBC Türkçe’nin incelediği gemi takip uygulamaları, ZIM gemilerinin Türkiye’deki hareketlerine dair ipuçları sunuyor.

Bu kayıtlar ZIM’in kendi sitesindeki bilgilerle de genel olarak paralellik gösteriyor.

Örneğin son günlerdeki hareketlere baktığımızda Vessel Finder sitesinde, ZIM HAWK gemisinin 24 Kasım’da İsrail’deki Aşdod limanında ayrıldığı ve bir sonraki varış tarihinin 28 Kasım, varış yerinin ise Derince olduğu, 30 Kasım'da Derince'den ayrıldığı, 1 Ocak'ta Çin'in Da Chan Bay limanına varacağı görülüyor.

ZIM’in kendi sitesindeki gemiler bölümünde, bu geminin seyahat planı olarak 25 Kasım’da İsrail’in Aşdod limanında ayrılış, 26 Kasım’da İstanbul Ambarlı limanına varış, 28 Kasım’da Kocaeli Derince limanına varıp 30 Kasım’da buradan ayrılış, 1 Ocak’ta ise Çin’in Da Chan Bay limanına varış görülüyor.

Vessel Finder'da ZIM CHINA gemisinin planı olarak 25 Kasım'da Barcelona'dan (İspanya) ayrılış, 1 Aralık'ta Mersin'e varış görülüyor.

ZIM’in kendi sitesinde de geminin 1-4 Aralık arasında Mersin'de, 5-6 Aralık arasında Aşdod'da (İsrail), 6-7 Aralık arasında Hayfa'da (İsrail), 9-10 Aralık arasında İzmir Aliağa'da olmasının planlandığı yazıyor.

Yine ZIM'in kendi sitesinde önümüzdeki dönemdeki gemi programlarına bakıldığında, ZIM Ruby gemisinin, 2 Aralık ile 17 Ocak arasında şu limanlara uğramasının planladığı yazıyor: Hayfa (İsrail), Aşdod (İsrail), Mersin, Kocaeli Derince, İstanbul Ambarlı, İzmir Aliağa, Da Chan Bay (Çin).

İsrail ile ticaret açısından ne anlama geliyor?

Türkiye'de hükümet, 9 Nisan’da 54 ürün grubunun İsrail’e ihracatını kısıtladığını açıkladı.

2 Mayıs tarihinde ise İsrail ile ilgili ihracat ve ithalat işlemlerinin tüm ürünleri kapsayacak şekilde durdurulduğunu duyurdu.

Ancak bu tarihten sonra da İsrail’le ticaretin sürdüğüne dair çeşitli iddialar gündeme geldi.

Başta Ticaret Bakanı Bolat olmak üzere hükümet yetkilileri iddiaları kesin bir dille reddetti.

BBC Türkçe konuyla ilgili hem bilgi hem de görüş talep etmek için Ticaret Bakanlığı ile Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na talepte bulundu.

BBC Türkçe, bakanlık yetkililerinden herhangi bir bilgi ya da görüş alamazken bir bakanlık yetkilisi BBC Türkçe'ye, Dezenformasyonla Mücadele Merkezi’nin paylaşımını hatırlattı.

Merkez’in 152 sayılı son bülteninde İsrail’le ticaret iddialarına ilişkin bir bölüm yer alıyor.

Burada ZIM adı belirtilmemiş olmakla birlikte bülten, konu ile ilgili iddia ve eleştirilere yanıt veriyor.

Bültende “Türkiye-İsrail arasında ticaret mümkün değil çünkü Ticaret Bakanlığı sistemlerinde varış ülkesi olarak İsrail çıkarıldı” ifadeleri kullanılmış.

“Gemi acentelerinin ülkede faaliyeti durdurulabilir mi?” sorusu, “Gemi acentelerine yönelik kısıtlayıcı tedbirlerin alınması, uluslararası ticari faaliyetlerde Türkiye'nin işlem ve zaman maliyetini yükseltecek ve Türkiye'yi dezavantajlı konuma düşürecektir” diye cevaplanmış.

“Ülkeye konteyner girişi engellenirse ne olur?” sorusuna “Bu durum, Türkiye'nin dış ticaretini negatif yönde etkileyecek olup İsrail'in ticaretinde hiçbir etki yaratmayacaktır” cevabı verilmiş.

“Gemi acenteleri merkezi neredeyse o ülkeyle ticaret mi yapılıyor?” sorusu ise “Büyük gemi acentelerinin yaptığı ticari faaliyetler küresel çaptadır. Bu durum şirket merkezinin bulunduğu ülke ile ticaret yapıldığını göstermez” sözleriyle yanıtlanmış.

Filistin topraklarına ihracatın nasıl yapıldığı konusunda ise "Filistin'in Akdeniz'de aktif bir limanı olmadığı için Filistin'e yapılan ihracatın tamamı, Filistin Ulusal Ekonomi Bakanlığı'ndan teyit alınarak İsrail limanları üzerinden yapıldığı" belirtilmiş.

Ticaret Bakanı Bolat ise bu konudaki son açıklamalarından birinde, “üçüncü ülkelerden İsrail'e mal gönderiliyor iddialarının ortaya atıldığını, bu iddiaların Türkiye'den kaçmış ve Türkiye aleyhine etki ajanlığı yapan çevrelerin yalan dolan haberlerine bakılarak söylendiğini” belirtti.