Şili'de Pinochet döneminden kalma anayasa nasıl yeniden yazılacak?

Şili'de askeri diktatörlük döneminden kalma anayasanın yerine yenisini yazmak üzere oluşturulan Kurucu Meclis için Pazar günü yapılan seçimlerde iktidardaki merkez sağ büyük bir yenilgi aldı ve en çok üyeliği bağımsız adaylar kazandı.

Kadın ve erkek delegelerin hemen hemen eşit sandalye kazandığı 155 üyeli Kurucu Meclis'de bağımsızlar ve muhalefet adayları üçte iki çoğunluk oluşturuyor.

Oyların çoğunun sayımı tamamlanırken Devlet Başkanı Sebastian Pinera'nın başını çektiği merkez sağ Chile Vamos (Yürü Şili) Koalisyonu'nun desteklediği adaylar ise Kurucu Meclis'de sandalyelerin ancak beşte birini kazanabildi.

Küçük değişiklikler olabilse de tahminlere göre Kurucu Meclis'de bağımsızlar 45, merkez-sol 25, sol 28 ve küçük koalisyon 1 delegelik alırken, merkez sağ 39 delege alabiliyor. Bu hesaba dahil olmayan 17 sandalye ise Şili'nin yerli halklarına kontenjan olarak ayrıldı.

Yakın zamana kadar seçimde başarılı olmayı bekleyen merkez sağ Devlet Başkanı Pinera, sonuçlar belli olduktan sonra bunun tarihi bir seçim olduğunu söyledi.

Pinera, hükümetinin ve diğer geleneksel partilerin halkın özlemleri ve taleplerini iyi anlayamadığının anlaşıldığını, seçmenin bu konuda net bir bir mesaj verdiğini kaydetti.

Ama buna karşılık "aşırı" bazı değişikliklerin ülkenin istikrarını bozabileceğinden kaygı duyulduğunu da söyledi.

İktidarın adayları yine Pazar günü yapılan yerel seçimlerde de önemli yenilgiler yaşadı.

Bu bu yılın Kasım ayında Başkanlık ve Parlamento için yapılacak seçimler öncesinde iktidar için hayli kaygı verici bir sonuç.

Yeni Anayasa nasıl gündeme geldi, nasıl hazırlanacak?

Kurucu Meclis'in 1973'den 1990'a kadar devam eden General Augusto Pinochet liderliğindeki askeri diktatörlük döneminde yapılan anayasa yerine yeni bir anayasa hazırlaması bekleniyor.

Mevcut anayasa 1980 yılında, diktatör Pinochet'nin gücünün doruğunda olduğu bir sırada hazırlanmıştı.

Askeri diktatörlük döneminden kalan anayasanın, iş çevrelerinin, büyük sermayenin çıkarlarını, sıradan vatandaşın haklarından üstün tuttuğu eleştirisi onlarca yıldır yapılıyordu.

Yeni bir anayasa talebi, 2019 yılı Ekim ayında ülkedeki eşitsizlikler ve "kayırmacılığı" protesto amacıyla yapılan onlarca kişinin hayatını kaybettiği dev ve ateşli kitlesel gösteriler sonucu gerçekliğe dönüşme şansını elde etti.

Gösterilerden bir ay sonra hükümet "Yeni bir anayasa hazırlansın mı?" sorusunu halkoyuna sunmayı kabul etti.

25 Ekim 2020'de yapılan referandumda Şili halkının yüzde 80'i, bir Kurucu Meclis oluşturulmasına ve yeni bir anayasa hazırlanmasına "Evet" dedi.

Yeni anayasayı hazırlayacak meclis için aralarında oyuncular, yazarlar, aktivistler, siyasetçiler, televizyon sunucuları ve modellerin de bulunduğu 1200'den fazla kişi aday olmuştu.

Düzenlemeye göre delegeler kendilerine verilen azami süre olan 12 ay içerisinde yeni bir anayasa metnini müzakere edip taslak haline getirecek ve hazırlanan metin Şili halkının oyuna sunulacak.

Eğer yeni anayasa taslağı referandumda kabul edilmezse mevcut anayasa yürürlükte kalacak.

Radikal değişimlerin şansı ne?

Kabul edilen düzenlemeye göre yeni anayasa taslağında yer alacak maddelerin, öncelikle Kurucu Meclis'in üçte ikisinin onayını alması gerekiyor.

Bu da hükümetteki merkez sağın, yeni ittifaklar oluşturamadığı takdirde, muhalefet tarafından önerilen radikal değişiklikleri veto edecek çoğunluğa sahip olmadığı anlamına geliyor.

Bu kapsamda yeni anayasada gündeme gelebilecek en tartışmalı konular arasında toprak ve suların özel mülkiyeti ve çalışma yasaları var. Bu konularda ülkenin geleneksel sermaye kesiminin çıkarlarını tehdit edecek değişimler önerilebilir.

Şili siyasi yelpazesinin en solundaki Geniş Cephe koalisyonunun önde gelen mensuplarından Gabriel Boriç, sonuçların büyük değişimlerin yolunu açabileceğini söyledi.

"Yerli halklarımız için, doğal kaynaklarımızın geri alınmasını, evrensel hakları güvence altına alacak bir devlet yapısının oluşmasını sağlayacak bir yeni sözleşme istiyoruz. Sıfırdan başlayarak Şili'yi yeniden inşa edeceğiz" dedi.

Bağımsız adaylar kim?

Siyaset yelpazesinin solundaki partiler, bu seçim öncesinde yürüttükleri kampanyada, dünyanın en büyük bakır üreticisi olan ülkede başta madenler olmak üzere doğal kaynakların millileştirilmesi ile eğitim, sağlık, emeklilik ve sosyal haklarla ilgili kamu harcamalarının artırılmasını garanti edecek bir anayasa talebiyle kamuoyuna gittiler.

Sağdaki partiler ise genellikle Şili'nin onlarca yıldır devam eden ekonomik başarısının sırrı olduğunu söyledikleri serbest piyasa kapitalizminin korunması gerektiğini savundu.

Bu seçimde beklenmedik ölçüde büyük destek alarak Kurucu Meclis'deki en büyük grubu oluşturan bağımsızlar arasında 2019 yılında yaşanan büyük isyanlarda öne çıkan hukukçular, öğretmenler, yazarlar, sanatçılar da var.

Birey olarak hareket eden bağımsızların alacağı tutumlar anayasa taslağının şekillenmesinde belirleyici rol oynayacak gibi görünüyor.