Kardak krizi: Türk-Yunan ilişkilerinin zorlu dönemeci Kardak krizinin üzerinden 25 yıl geçti

Türk-Yunan ilişkilerindeki anlaşmazlıklar zincirinin bir halkasını oluşturan Kardak kayalıkları krizinin üzerinden 25 yıl geçti.

İki ülkeyi savaşın eşiğine getiren, Bodrum ile Yunanistan'ın Kalimnos adası arasında kalan ve iki ıssız kayalıktan oluşan Kardak; Yunanistan'da İmia kayalıkları olarak tanımlanıyor.

30 Ocak 1996'da Türk ve Yunan savaş gemileri ile komandolarını karşı karşıya getiren bu kriz, aslında o gün değil; 25 Aralık 1995'te "Figen Akat" adlı bir Türk yük gemisinin bu kayalıklarda karaya oturmasıyla başlayacaktı.

Gemiyi oturduğu kayalıklardan kurtarmak için Kalimnos adası liman müdürlüğünün yardımını reddeden Türk kaptan "kayalıkların Türkiye'ye ait olduğunu ve gemisini Türk makamlarının kurtarmasını" talep etti.

Bunun üzerine Yunan liman müdürlüğü, Yunan Dışişleri Bakanlığı'nı; Yunan Dışişleri Bakanlığı da Türk Dışişleri Bakanlığı'nı bilgilendirdi.

Nitekim "Figen Akat" Türk gemisi 28 Aralık 1995'de iki Yunan römorku tarafından kurtarılarak Türk limanına çekilecekti.

Bu olayın ertesi günü, 29 Aralık'ta, Türk Dışişleri Bakanlığı, Yunan Dışişleri Bakanlığı'na "Kardak Kayalıklarının Muğla'nın Bodrum ilçesine bağlı olduğunu; dolayısıyla kayalıkların Türk egemenliğinde bulunduğunu" bildirdi.

Kayalıkların aidiyeti ile ilgili iki ülke Dışişleri Bakanlıkları arasında yapılan yazışmalardan bir sonuç çıkmadı.

Daha sonra günümüze kadar "sorun" olacak bu olay "askıya" alınmıştı ki; yaklaşık bir ay sonra bu sorun iki ülkenin gündemine misliyle oturacaktı.

Krizi TV kanalları başlattı

Yunan televizyon kanalları, 24 Ocak 1996'da "Türkiye'nin İmia kayalıklarını talep ettiğini" ön plana çıkartan haberler yayınlamaya başladı.

O dönemde Türkiye'nin Atina Büyükelçisi Ümit Pamir'e, bir kahve ziyaretimde sohbet ederken bu olayı da sorduğumda "bu gibi gemi oturma/kurtarma olaylarının Ege gibi karmaşık bir coğrafyada sıkça yaşandığını" söylemişti.

Gerçekten de "büyütülecek bir olay olmadığı" kanısına varmış; hatta o dönemde çalıştığım TV ve gazeteye haberini bile yapmamıştım. Meğer yanılmışız.

25 Ocak 1996'da Kalimnos adasının milliyetçi belediye başkanı Dimitris Diakomihalis, bir polis, bir papaz ve bir gazeteci eşliğinde adanın 6.5 mil mesafesindeki İmia/Kardak'ın iki kayalığından ilkine çıkarak, kamıştan yapılmış derme çatma direkli bir Yunan bayrağı dikti.

27 Ocak'ta Hürriyet İzmir bürosundan iki Türk gazeteci aynı kayalığa gazetenin helikopteri ile geldi ve Yunan bayrağını indirerek aynı derme çatma direğe bir Türk bayrağı çekti.

Karşılıklı çekip indirilen bayrakların TV görüntüleri her iki ülkede büyük infial yarattı.

28 Ocak'ta Yunan Deniz Kuvvetleri'ne ait bot, Türk bayrağını indirdi ve Yunan bayrağı dikmemesi için aldığı kesin talimata rağmen- birinci kayalığa hem Yunan bayrağı dikti hem de bayrağın korunması amacıyla gece vakti aynı kayalığa bir grup komando çıkarıldı.

Bu konuda farklı düşünen dönemin Yunanistan Dışişleri Bakanı Theodoros Pangalos'un Savunma Bakanı Gerasimos Arsenis'i azarladığı iddia edildi.

29 Ocak'ta Yunanistan Başbakanlığı'na yeni seçilmiş Kostas Simitis, Yunan Parlamentosu'nda yaptığı konuşmasında Türkiye'ye "olası bir saldırıya karşı tepkimiz çok sert olacaktır" mesajını verdi.

30 Ocak'ta Türkiye Başbakanı Tansu Çiller TBMM'de yaptığı konuşmasında Yunan bayrağını ima ederek "O bayrak inecek; o asker gidecek" mesajını verdi ve aynı günün gecesi 10 Türk komando ikinci kayalığa çıktı.

Aynı gece Yunan Deniz Kuvvetleri'ne ait "Navarino" fırkateyninden havalanan bir helikopter Türk komandoların çıktığı ikinci kayalığın üzerine keşif uçuşu yaparken hava muhalefetine yakalandı.

Helikopterin savrulduğunu gören bölgedeki Türk donanmasına ait "Yavuz" fırkateyni, -iddialara göre- helikoptere yardım etmek için gemiye iniş yapmasını önerdi.

Daha sonra bu yardımı reddettiği öğrenilen helikopter düşecek ve içindeki üç deniz subayı kaza yerinde can verecekti.

Yunan askeri helikopterinin düşüş nedenleri Yunanistan'da hala tartışılıyor. Kimi çevreler, üç subayın hayatını kaybettiği helikopterin "Türk komandoları tarafından tarandığına ve düşürüldüğüne" inanırken; resmi raporlarda, "helikopterin arızalandığı ve hava muhalefeti nedeniyle denize düştüğü" belirtiliyor.

Her iki ülkede kurulan kriz masalarında adeta bir savaş hazırlığı hakimdi.

Türk ve Yunan basınında zaman zaman yayınlanan ve yalanlanmayan bilgilere göre krizin tırmandığı saatlerde Yunan Başbakan Kostas Simitis, dönemin Genelkurmay Başkanı Oramiral Hristos Liberis'e "Türklerle çatışmaya girersek sonucu ne olur?" sorusunu sordu.

Liberis'in Simitis'e yanıtı, "Şu anda biz avantajlı durumdayız. İlk darbeyi biz indirirsek çatışmayı kazanırız. Savaş çıkarsa sonucunun ne olacağına dair garanti veremem. Ama izin verin hemen güçlü bir darbe indirelim" şeklinde oldu.

Simitis, o kriz saatlerinde Türk komandoların çıktığı ikinci kayalıkların bombalanmasında ısrar eden Liberis'in görevine o anda son verdi.

Diğer tarafta, Başbakan Tansu Çiller ile dönemin Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Güven Erkaya arasında da bir gerginlik yaşandığı iddia ediliyordu.

İddialara göre Tansu Çiller Türk komandoların Yunan komandoların çıktığı kayalıklara çıkmasını öneriyordu. Deniz Kuvvetleri Komutanı'nın ise Çiller'e "bunun genel bir savaşa yol açabileceği için Başbakan'ın değil; Meclis kararının gerektiğini" söylediği, komandoların ikinci kayalıklara çıkması kararının alındığı belirtiliyordu.

'Bayraklar, gemiler, askerler çekilsin'

31 Ocak'ta devreye ABD girdi.

Dönemin ABD Başkanı Bill Clinton'un verdiği talimatla ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Richard Holbrook tarafları aradı ve "bayraklar, gemiler ve askerler çekilsin" anlamına gelen "No flags, No ships, No troops" formülü üzerinde bir uzlaşı sağlandı.

Başbakan Simitis'in, krizin sona erdiği saatlerde Yunan Parlamentosu'nda yaptığı konuşmasında ABD'ye teşekkür etmesi, muhalefet partileri kadar; iktidardaki PASOK'un milliyetçi kanadının da büyük tepkisine yol açmıştı.

Bitmeyen dava

Kardak kayalıkları, aradan 25 yıl geçmesine rağmen hala bir anlaşmazlık konusu olmaya devam ediyor.

Yunanistan'a göre, Kardak kayalıkları 1923 Lozan anlaşması ve 1947 Paris anlaşması uyarınca İtalya'dan Yunanistan'a geçen ada, adacık ve kayalıklar listesinde yer alıyor ve yakınındaki Kalimnos adasının envanterinde bulunuyor.

Türkiye'ye göre ise Kardak kayalıkları Ege Denizi'nde benzeri ada, adacık ve kayalıklar gibi Lozan ve Paris anlaşmalarında adı geçmeyen ve aidiyeti belirsiz iki kaya parçasından oluşmakta ve Muğla'nin Bodrum ilçesine bağlı bulunuyor.

Ancak iki ülke arasında varılan uzlaşmadan olsa gerek; bu kayalıklara ne Türk ne de Yunan bayrakları çekiliyor. Sadece bölgede balık avlayan Türk ve Yunan balıkçılar arasında arada bir çıkan anlaşmazlıklar, yine karşı karşıya gelen Türk ya da Yunan sahil koruma botları tarafından gideriliyor.