İngiltere ekonomisinin büyümesini engelleyen yatırım eksikliği aşılabilir mi?

Pandemi ve Ukrayna savaşının ekonomik şok dalgaları nihayet sakinleşiyor gibi görünüyor.

Enflasyon üst üste üç aydır düşüyor ve maaş artış hızı artık neredeyse fiyat artışlarının hızıyla örtüşüyor.

2021'in sonlarından bu yana devam eden ve hane halkları için hayatı zorlaştıran faiz artışı, İngiltere Merkez Bankası’nın başkanı Andrew Bailey'nin yüksek faiz oranlarının İngiltere enflasyonunu dizginlenmeye başladığına dair artan işaretler olduğunu söylemesiyle, nihayet bu ayın başlarında durdu.

Ve en zorlu koşullarda bile (bir yılda üç başbakanın değiştiği ve dünya çapında bir salgının yaşandığı) İngiltere ekonomisi beklenenden fazla dayanıklılık gösterdi ve resesyonun önüne geçildi.

Ekonomi, üç yıldır aralıksız devam eden bu krizlerden tamamen kurtulmuş olmasa da, istihdam piyasası ve petrol fiyatları sakinleşirse, tünelin sonundaki ışık görünebilir.

Ancak fırtına dindiğinde daha köklü sorunlar ortaya çıkacak.

Ekonominin ve refahın geleceği, yatırım harcamalarına bağlıdır. İngiltere’de yatırımın yetersizliği krizi var ve bu durum hem özel hem de kamu sektörünü etkiliyor.

Henüz uçan araba yok

Londra’nın kuzeybatısındaki Milton Keynes, ülkenin uzun vadeli yatırım konusunda sıkıntılı sicilindeki tüm zorlukları ve fırsatları görmek için en iyi yerlerden biri.

1960'larda kurulan bu şehir, uzun vadeli ekonomik büyümenin gerçekleşeceği bir yer.

Londralılara ev sahipliği yapması için oluşturulan bu şehir, artık ileri teknolojinin geleceği ile iç içe.

200 adet alışveriş arabası büyüklüğündeki robot, yeşil bisiklet yollarında sebze-meyve, hazır gıda ve başka paketler taşıyor.

Kent sakinleri şoförsüz kiralık araçları, bulundukları yerlerden kendilerini almaları için çağırabiliyor.

Henüz uçan araba yok ancak belediye ve yerel hastane, ilaçların insansız hava aracıyla dağıtımını deniyor.

Bu anlatılanlar kulağa 1960'ların fütürist Amerikan çizgi filmi Jetgiller'in bir bölümü gibi gelse de şehrin bazı kısımlarının eski olduğu gözden kaçmıyor.

Bölge halkı, şehrin "beton ormanı” olarak adlandırılmasından rahatsız.

1960'lı ve 70'li yıllardan kalma betonun yanında çok fazla yeşillik de var. Ancak o zamanlar yeni ve ışıltılı olan bazı şeylerin, yarım yüzyıl sonra hem bu şehirde hem de ülke genelinde yenilenmesi için artık finansmana ihtiyaç var.

Uluslararası imalat şirketi ABB burada insanlarla birlikte, toplama, paketleme, ayırma ve kaynak işlerinde çalışmak üzere ileri teknoloji ürünü endüstriyel robotlar geliştiriyor. Şirketin genel müdürü Dermot Lynch, yatırımın zayıf olduğunu söylüyor.

Robot teknolojilerinin yaygınlaştırılması söz konusu olduğunda, son veriler İngiltere'nin Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya ve ABD'yi içeren G7 ülkeleri arasında en altta yer aldığını gösteriyor.

Lynch, çözümün otomobil fabrikalarında halihazırda yaygın olarak kullanılan bu teknolojileri küçük ve orta ölçekli işletmelere (KOBİ'ler) kazandırmaktan geçtiğini belirtiyor:

"Robotlar, bir insan operatörün eylemlerini kaydederek kendilerini kodluyorlar. Bunun özellikle çok fazla teknik becerinin bulunmadığı KOBİ'lerde önemli olduğunu görüyoruz."

Üretkenlik bulmacası

İngiltere'de iş dünyası artık diğer büyük ekonomiler kadar yatırım yapmıyor.

İngiltere, 1990'ların ortalarında ekonomideki payı açısından özel yatırım anlamında G7'de ikinci sıradaydı, şimdi ise diğer tüm ülkelerin gerisinde kaldı.

Bunun uzun vadeli etkisi düşük üretkenlik - daha az üretmek için rakiplerimizden daha fazla vakit harcıyoruz - bu da düşük büyüme, düşük reel ücretler ve ardından kamu hizmetleri için kaynak bulma sorunlarıyla sonuçlanıyor.

Robotik ve yapay zekanın üretkenlik bulmacasını çözecek teknolojiler olabileceğine dair umut var.

Zayıf yatırımları artırmak, Maliye Bakanı Jeremy Hunt'ın hükümetin ekonomik planlarına dair gelecek ay yapacağı açıklamasının ana hedefi olacak.

Makine gibi belirli ekipman türlerine yatırım yapan işletmelere normalden çok daha yüksek bir vergi indirimi sağlayan "süper kesinti" vergi indirimi de dahil olmak üzere çeşitli vergi değişiklikleri denendi.

Bu bahar Hunt, işletmelerin bilgi teknolojisi (IT) ekipmanlarına, tesislerine veya makinelerine yatırdığı her sterlinin vergiye tabi kârlardan tamamen düşülmesine izin veren yeni bir plan duyurdu.

"Sermayenin tamamının gider gösterilmesi" politikası, şirketlerin üç yıl boyunca yatırım harcamalarını kârlarından düşmelerine olanak tanıyor, bu da şirketlerin daha düşük miktarda kurumlar vergisi ödemesi anlamına geliyor.

Ancak üretkenlik sorunu sürüyor.

Maliye Bakanı’nın gelecek ay yapacağı açıklamadaki bir diğer tema da borçlanma verilerini dengeleme vaadi.

'Kamu harcamaları üzerindeki baskı artıyor'

Bu durum, artan maliyeti nedeniyle Londra ile kuzeydeki Manchester ve diğer şehirler arasındaki hızlı tren servisi HS2 demiryolu bağlantısı projesinin geleceğine ilişkin son tartışmalara da yansıyan kamu harcamaları üzerinde baskı yaratıyor.

Okullar için neredeyse hiç artmamasına rağmen, HS2 nedeniyle ulaştırmaya yapılan sermaye yatırımının keskin bir şekilde artması bekleniyor.

Milton Keynes’teki bir ortaokul müdürü, okullardaki beton krizinin en kötü örneklerinden biri olarak adlandırdığı duruma istinaden, 1990'ların başında inşa edilmiş, güçlendirilmiş otoklavlanmış gaz beton (RAAC) çatısı eğimli bir spor salonunu gösterdi.

Bu materyali kullanan yapılarda çıkan sorunlar son günlerde gündeme taşındı.

Bu durum, kamusal alanlara yatırım yapılmadığına ve genel olarak kamu hizmetlerinin durumunun iyi olup olmadığına yönelik eleştirilere yol açtı.

Kamu yatırımları son yıllarda düşük seyrediyor ve mali krizin ardından hükümetin kemer sıkma hamlesinin bir parçası olarak kesintiye uğradı.

Son genel seçim öncesinde, eski Başbakan Boris Johnson bunu milli gelirin yüzde 3'üne (uzun dönem ortalaması) çıkarmak için çabaladı.

Ancak şimdi planlar, mali piyasalarda çalkantıya yol açan geçen yılki mini bütçenin ardından piyasaların sakinleşmesine yardımcı olmak için nakit dondurma uygulamasıyla gelecek yılın ardından bunu azaltmak.

Net kamu yatırımları önümüzdeki dört yılda milli gelirin yüzde 2,9'undan yüzde 2,1'ine düşecek.

Daha düşük yatırım aynı zamanda İngiltere’nin iklim hedefinde net sıfıra ulaşma ve 2050 yılına kadar atmosferdeki toplam sera gazı miktarını artırmayı durdurma taahhüdünü de tehlikeye atıyor.

Milton Keynes, Oxford'a bağlanan 760 milyon sterlinlik yeni Doğu-Batı demiryolu bağlantısından faydalanacak.

Plan, Cambridge'e daha fazla bağlantı için milyarlarca sterlin daha harcamak.

Bu, dünyanın önde gelen iki araştırma merkezini şehre bağlayarak, o şehirdeki konutların artmasına da katkı yapacak.

Ancak sermaye harcamalarının kısılması nedeniyle tüm büyük ulaştırma projeleri artık dikkatle inceleniyor.

Hükümetin planı, ekonomik geleceğimize yatırım yapmanın ağır yükünü özel sektörün üstlenmesini sağlamak gibi görünüyor.

Bunun için Milton Keynes'te ve ötesinde, zayıf üretkenliğimizi aşmaya yardımcı olabilecek heyecan verici fırsatlar var.

Bu durumun tersine çevrilmesi uzun vadeli büyüme için çok önemli. Ancak kamu yatırımları kısıtlanırken bunu yapmak oldukça zor.