Hızlı teslimat girişimlerinin hızlı büyüme dönemi sona mı eriyor?

"Risk, yatırımcılarımızı rahatsız etmeye başladı ve kimse belirsizlik istemiyor. Bu da şu anda yatırım almayı epey zorlaştırıyor."

2020'de Berlin'de kurulan ve Ekim'den bu yana 921 milyon dolar yatırım alan hızlı teslimat girişimi Gorillas'ın CEO'su Kağan Sümer, hızlı büyüme dönemlerinin sonuna geldiklerini bu sözlerle aktarıyordu.

On binlerce kurye, hızla bozulan süt, muz gibi ürünlerin yüzlerce dağıtık depoda saklandığı bir iş ağı kurmak ve çalıştırmak "pahalı" bir iş. "Bu nedenle sabit maliyetlerimizi düşürmemiz gerekiyor" diyen Sümer, Berlin merkezli olarak yeniden yapılanacaklarını söylüyordu.

300 çalışanını işten çıkaracağını açıklayan Gorillas ile birlikte Getir ve Zapp gibi bu alandaki popüler diğer girişimler de kesintilere gidiyor.

Reuters'a göre Getir, "küresel enflasyon ve maliyetlerdeki artışlar nedeniyle", dünya çapında çalışanlarının yüzde 14'ünü işten çıkarmayı planlıyor.

Buna göre 2015'te Türkiye'de kurulan Getir, dünya çapında 50 şehirde hizmet veriyor.

Getir, BBC Türkçe'nin şirketin hangi şehirlerde hizmet verdiği, kaç çalışanı olduğu ve işten çıkarmaların hangi ülkelerde olacağına dair sorularına yanıt .

Londra merkezli hızlı sipariş girişimi Zapp ise çalışan sayısını yüzde 10 oranında azaltıyor. Zapp kurucuları çalışanlarına kararı açıkladığı e-postada, merkez ekibini ve mağaza ağlarını yeniden yapılandıracakları bir döneme girdikleri belirtiyorlardı. Şirket, buna gerekçe olarak "artan enflasyonu, Ukrayna'daki savaşı ve tedarik zincirindeki sorunları" gösterdi.

2020'de kurulan Zapp, bugüne kadar 300 milyon dolar yatırım almıştı.

"Yeniden yapılanma" trendine eklenen bir diğer girişim, 2022'de halka açılmayı planlayan Philadelphia merkezli Gopuff, Nisan ayı sonunda çalışanlarının yüzde 3'ünün -yaklaşık 450'sinin- işine son vereceğini söylemişti.

Gopuff, bugünkü piyasa koşullarında halka açılma planlarını da revize etti.

Bugüne kadar özel yatırımcılardan 15 milyar dolar değerlemeyle 2 milyar dolar yatırım alan girişimle ilgili Bloomberg, Mart sonunda ek 1 milyar dolar yatırım alacağını yazmıştı.

4 ülkede 1,200 şehirde faaliyet gösteren girişim, çalışanlarıyla paylaştığı notta yeni bir küresel iş modeliyle yeni bir faza girdiklerini ve buna uyumlu yatırım öncelikleriyle hareket edeceklerini açıkladı.

Savaşın etkisi

Rusya-Ukrayna savaşı küresel ekonomiye etkisiyle teknoloji yatırımlarının risk algısının değişmesine katkıda bulundu. Yatırımcıların, daha az riskli olarak gördükleri varlıklara geçme eğilimi, halka açık büyük teknoloji şirketlerinden özel yatırım almış girişimlere geniş bir çapta değer kayıplarıyla sonuçlandı.

Buna ek olarak savaş, doğrudan Rusya ile bağlantılı girişimlerin faaliyetlerini de durma noktasına getirdi.

Rusya'ya yönelik yaptırımların kapanma kararına doğrudan etki ettiğini açıkça söyleyen hızlı teslimat girişimi Buyk, faaliyet gösterdiği ABD'de çalışanlarının yüzde 98'ini (CEO'su da dahil 900 kişiyi) Mart ayında evlerine gönderdi.

New York ve Boston'da müşterilerinin 15 dakikada alışverişlerini teslim almalarını sağlayan Fridge No More adlı girişim Mart ayında 600 çalışanını işten çıkardı. Rus girişimci Pavel Danilov tarafından kurulan Fridge No More'un yatırımcıları arasında Rus Igor Ryabenkiy tarafından yönetilen Altair Capital de vardı.

Yatırım bulmakta zorlanan girişimlerin ABD'li rakipleri DoorDash ve Grubhub tarafından satın alınacakları haberleri de basında yer aldı. Bu bilgiler henüz doğrulanmasa da haberler, girişimleri daha kırılgan hale getiren artan rekabete dikkat çekmesiyle dikkate değer.

Pandemi sonrası düzeltme

Milyarlarca internet kullanıcısının akıllı cihazlarından evlerine sipariş verdikleri pandemi döneminde Türkiye dahil birçok ülkede e-ticaret satışları yeni rekorlar kırdı. Büyüme, hızlı ticaret olarak adlandırılan bu sektördeki girişimlere artan talep, artan yatırımcı ilgisi, promosyonlar ve tekrarlanan siparişler olarak yansıdı.

Türkiye'de girişim ekosistemi verilerini analiz eden Startups Watch'a göre 2021'de market siparişi alanında yapılan dört yatırımdan üçünü alan Getir, toplam 983 milyon dolar yatırım aldı.

Getir, bunun ardından Güney Avrupa'dan Blok ve İngiltere'den Weezy girişimlerini satın alarak erişimini 9 ülkeye çıkardı.

Çok sayıda oyuncunun yer aldığı bu pazarda bir süredir devam eden yatırım bolluğu rekabeti destekledi.

2021'in sadece ilk dokuz ayında hızlı teslimat girişimlerine dünya çapında 5,8 milyar dolar yatırım yapıldı.

San Francisco merkezli risk yatırım şirketi Craft Ventures ortağı Jeff Fluhr, 2021'de yatırımcıların "sağlam bir iş modeli olmayan" diğer yandan da "hızlı nakit çıkışına" sahip şirketlere "kârlılık potansiyeline aldırmadan" yatırım yaptığını söylüyor. Hızlı teslimatın "sermaye yoğun" bir sektör olduğunu söyleyen Fluhr, girişimlerin açıldıkları pazarlarda yerel altyapı, istihdam ve operasyon yatırımı yapması gerektiğini ve bunun "pahalı" olduğunu belirtiyor.

Fluhr, yatırım desteğiyle büyüyen bu girişimlerin karlı hale gelmesini "boş bir hayal" olarak nitelendiriyor.

Kapanan Fridge No More'un bir sunumuna dayanarak Wall Street Journal gazetesi, girişimin 33 dolarlık her bir siparişte 3.3 dolar zarar ettiğini söylüyor. Buna yeni müşteri kazanmak için harcanan ortalama 70 dolar dahil değildi.

Bundan sonra girişimleri ne bekliyor?

Yatırım bolluğunun ve pandeminin sona ermesiyle birlikte, hızlı ticaret piyasasında bir tür düzeltme olacağı ön görülüyor.

DA Davidson adlı finansal hizmetler şirketinde analist Tom White, "Kaybedenlerin ayrıştığını" görmemizin "doğal olduğunu söylüyor.

Karlı hale gelemeyecek olan çok sayıda girişimin bu süreçte "kaybedenler" arasında katılması da olası görünüyor.

Uluslararası yönetim danışmanlık firması McKinsey, "Hızlı teslimat: Gidici mi kalıcı mı?" başlıklı güncel raporunda bu sektörün iş modelinin hala evrilmekte olduğunu not ediyor.

Rapora göre Avrupa'da tüketicilerin yüzde 75'i pandemiden sonra da hızlı teslimat uygulamalarını kullanacağını söylüyor. Çevrimiçi alışverişlerin süpermarketlerin büyümesinde ana kanal olacağını tahmin eden rapor, hızlı ticaretin bu büyümeden pay almasının mümkün olacağını belirtiyor.

Yatırımcılarla birlikte paketli tüketici ürünleri markaları da hızlı ticaretle yakından ilgileniyor.

Buna göre sürdürülebilir bir iş modeli peşinde olan girişimler, ortalama sepet büyüklüklerini artırmak için reçetesiz satılan sağlık ve güzellik ürünleri; özel üretim gıda ve alkol; mevsimlik ürünler ve gıda dışı kategorileri ekliyorlar.

Satılan birim başına maliyetlerin aşağı çekilmesi içinse ürünlerin doğrudan üreticilerinden tedarik edilmesi ve kendi özel markalı ürünlerinin piyasaya sunulması gibi yöntemleri deneyebilirler.

Gorillas CEO'su Kağan Sümer, hızlı ticaret endüstrisinin gelecek 2-3 yıl boyunca, yatırımcılar daha seçici olacağı gerekçesiyle, sermaye için rekabet edeceğini söylüyor.

"Kazananların" daha büyük ölçekte, yatırım başına daha yüksek geri dönüşler sağlayanlar olacağını ön gören Sümer, Gorillas'ın platformunu yapılandırıp pazar payını artırmaya odaklandığını söylüyor. Bunu başardıktan sonra girişim, "özel markalı ürünler geliştirerek ya da perakendeciler veya markalarla ortaklık kurarak" kendi özel ürün yelpazesini oluşturacak.

Birçok teknoloji şirketi ve girişimi gibi müşteri verileriyle kendine has teklifler geliştirebileceği düşünülüyor. Ancak girişimlerin bunu, yatırımlar konusundaki belirsizliğe rağmen ve teknoloji ile yasal düzenlemeler ve çevresel sürdürülebilirlik gibi farklı değişkenleri hesaba katarak başarabilmesi gerekiyor.