Bangladeş'te Başbakanın Protestoculara Ölüm Kullanma Talimatı

.

BBC Eye tarafından doğrulanan bir telefon görüşmesinin ses kaydı, geçen yıl Bangladeş'te dönemin başbakanı Şeyh Hasina'nın, öğrencilerin öncülük ettiği protestolarda göstericilere karşı ölümcül güç kullanılmasını onayladığını gösteriyor.

Mart ayında internete sızan ses kaydında Hasina güvenlik güçlerine, protestoculara karşı "ölümcül silahlar kullanma" yetkisi verdiğini ve güvenlik güçlerinin "[onları] nerede bulurlarsa vuracaklarını" söylüyor.

Bangladeş'teki savcılar bu kaydı, insanlığa karşı işlenen suçlardan dolayı özel bir mahkemede gıyabında yargılanan Hasina'ya karşı önemli bir delil olarak kullanmayı planlıyor.

Birleşmiş Milletler'in (BM) müfettişlerine göre geçen yaz yaşanan olaylarda 1400'e yakın kişi hayatını kaybetti.

Hindistan'a kaçan Hasina ve partisi tüm suçlamaları reddediyor.

Hasina'nın partisi Bangladeş Avami Birliği'nden bir sözcü, ses kaydında "orantısız karşılık" verilmesine ilişkin herhangi bir "yasa dışı niyet" olmadığını söyledi.

Bangladeş'te geçen yıl neler yaşandı?

Hasina'nın kimliği açıklanmayan üst düzey bir hükümet yetkilisiyle yaptığı görüşmenin sızdırılan ses kaydı, eski başbakanın geçen yaz on binlercesi sokaklara dökülen hükümet karşıtı protestocuların vurulması için doğrudan yetki verdiğine dair şimdiye kadarki en önemli kanıt.

Bangladeş'te protestolar 1971'deki Bağımsızlık Savaşı'nda savaşanların yakınlarına kamu sektöründe iş kotası verilmesine üzerine başladı.

Gösteriler zamanla 15 yıldır iktidarda olan Hasina'yı deviren kitlesel bir harekete dönüştü.

Bu, Bangladeş'te 1971'deki savaştan bu yana görülen en büyük şiddet olaylarıydı.

En kanlı sahnelerden bazıları 5 Ağustos'ta, Hasina'nın kalabalıklar onun Dakka'daki konutuna saldırması öncesi helikopterle kaçtığı gün yaşandı.

BBC Dünya Servisi'nin araştırması, başkentteki protestoculara yönelik polis katliamıyla ilgili olarak, ölü sayısının açıklanandan çok daha yüksek olması da dahil daha önce bildirilmeyen ayrıntıları ortaya çıkardı.

Sızdırılan ses kaydı hakkında bilgi sahibi bir kaynak BBC'ye yaptığı açıklamada, Hasina'nın 18 Temmuz'da yapılan telefon görüşmesi sırasında Dakka'daki Ganabhaban olarak bilinen konutunda olduğunu söyledi.

Bu gösterilerde kritik bir andı.

Güvenlik yetkilileri, videoya çekilen ve sosyal medyada paylaşılan protestocuların polis tarafından öldürülmesine yönelik kamuoyu öfkesine yanıt veriyordu.

BBC tarafından görülen polis belgelerine göre, çağrıyı takip eden günlerde Dakka'nın dört yanına piyade tüfekleri konuşlandırıldı ve bu silahlar kullanıldı.

BBC'nin incelediği kayıt, Bangladeş hükümetinin iletişimin izlenmesinden sorumlu birimi Ulusal Telekomünikasyon İzleme Merkezi (NTMC) tarafından yapılan ve Şeyh Hasina'nın da dahil olduğu çok sayıda aramadan biri.

Görüşmenin ses kaydı Mart ayı başında sızdırıldı.

Kaydı kimin sızdırdığı belli değil. Protestolardan bu yana Hasina'nın çağrılarına ait, çoğu doğrulanmamış birçok video internette yayımlandı.

18 Temmuz'da sızdırılan ses kaydı ise Bangladeş Polisi Kriminal Soruşturma Dairesi tarafından Şeyh Hasina'nın bilinen sesiyle eşleştirildi.

BBC, ses kaydını adli tıp uzmanları Earshot ile paylaşarak kendi bağımsız doğrulamasını yaptı. Earshot, konuşmanın düzenlendiğine ya da manipüle edildiğine dair hiçbir kanıt bulamadı ve yapay olarak üretilmiş olma ihtimalinin çok düşük olduğunu söyledi.

Earshot'a göre sızdırılan telefon görüşmesi, ayırt edici telefon frekansları ve arka plan sesleri nedeniyle, muhtemelen bir odada hoparlörde kaydedilmiş olabilir.

Earshot, kayıt boyunca Elektrik Şebekesi Frekansı (ENF) tespit etti. Bu frekans, bir kayıt cihazı ile şebekeden güç alan ekipman arasındaki parazit nedeniyle ses kayıtlarında sıklıkla görülen bir frekans ve sesin manipüle edilmediğinin göstergesi.

Earshot ayrıca Şeyh Hasina'nın konuşmasını (ritim, tonlama ve nefes sesleri üzerinden) analiz etti ve seste sentetik artefaktlara dair hiçbir kanıt bulamayarak tutarlı gürültü taban seviyeleri belirledi.

İngiliz uluslararası insan hakları avukatı Toby Cadman BBC'ye yaptığı açıklamada, "Kayıtlar Hasina'nın rolünü ortaya koymak için kritik öneme sahip. Kayıtlar net, uygun şekilde doğrulanmış ve diğer kanıtlarla desteklenmiş" dedi.

Cadman, Hasina ve diğer bazı kişilere karşı açılan davalara bakan Bangladeş Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne (ICT) danışmanlık yapıyor.

Bangladeş Avami Birliği'nin bir sözcüsü, "BBC tarafından atıfta bulunulan ses kaydının gerçek olup olmadığını teyit edemiyoruz" dedi.

203 kişi suçlanıyor, 73 kişi gözaltında

Şeyh Hasina'nın yanı sıra bazı eski hükümet ve polis yetkilileri de protestocuların öldürülmesine karışmakla suçlanıyor.

ICT tarafından suçlananların sayısı 203. Bu kişilerden 73'ü gözaltında.

BBC Eye, 36 gün boyunca polisin göstericilere yönelik saldırılarını detaylandıran yüzlerce video, görüntü ve belgeyi analiz ederek doğruladı.

Araştırmamız, 5 Ağustos'ta Dakka'nın işlek bir mahallesi olan Jatrabari'de meydana gelen bir olayda en az 52 kişinin polis tarafından öldürüldüğünü ve bunun Bangladeş tarihinde polis şiddetinin en kötü örneklerinden biri olduğunu ortaya koydu.

O dönem ilk haberlerde, o gün Jatrabari'de 30 kişinin öldüğü bildirilmişti.

Polisin göstericilere ayrım gözetmeksizin ateş açtığı ortaya çıktı

BBC araştırması, katliamın nasıl başladığına ve sona erdiğine dair yeni ayrıntıları ortaya çıkardı.

Görgü tanıkları, CCTV ve insansız hava aracı görüntülerini toplayan BBC Eye, polisle göstericileri ayıran ordu personelinin bölgeyi boşaltmasının hemen ardından polisin göstericilere ayrım gözetmeksizin ateş açtığını tespit etti.

Polis memurları yakındaki bir askeri kampa sığınmadan önce 30 dakikadan uzun süre ara sokaklardan ve otoyoldan kaçmaya çalışan protestoculara ateş etti.

Protestocuların saatler sonra Jatrabari polis karakolunu ateşe vererek karşılık vermesi üzerine en az altı polis memuru da öldürüldü.

Bangladeş Polis Sözcüsü BBC'ye yaptığı açıklamada, geçen yıl Temmuz ve Ağustos aylarında yaşanan şiddet olaylarındaki rolleri nedeniyle 60 polis memurunun tutuklandığını söyledi.

Sözcü, "O zamanki bazı polislerin aşırı güç kullandığı üzücü olaylar yaşandı. Bangladeş polisi yaşananlarla ilgili kapsamlı ve tarafsız soruşturmalar başlatmıştır" dedi.

Şeyh Hasina'nın yargılandığı dava geçen ay başladı.

Hasina, toplu katliamlara ve sivillere yönelik hedefli şiddete yol açan emirler vermenin yanı sıra kışkırtma, komplo kurma ve toplu katliamları önlememe gibi insanlığa karşı suçlar işlemekle itham ediliyor.

Hindistan şu ana dek Bangladeş'in Hasina'nın iadesine ilişkin talebine olumlu yanıt vermedi.

Avukat Toby Cadman, Hasina'nın duruşma için ülkeye dönmesinin pek olası olmadığını söyledi.

Bangladeş Avami Birliği, liderlerinin protestoculara karşı güç kullanılmasından olmadığını savunuyor.

Parti sözcüsü yaptığı açıklamada "Avami Birliği, aralarında başbakanın da olduğu bazı üst düzey liderlerin kalabalığa karşı ölümcül güç kullanımından şahsen sorumlu oldukları ya da bunu yönlendirdikleri yönündeki iddiaları kategorik olarak reddetmekte ve kabul etmemektedir" dedi.

Sözcü, "Üst düzey hükümet yetkilileri tarafından alınan kararlar doğası gereği orantılıydı, iyi niyetle alınmıştı ve can kaybını en aza indirmeyi amaçlıyordu" diye konuştu.

Avami Birliği, Hasina ve hükümetinin eylemlerinin insanlığa karşı suç teşkil edebileceğine inanmak için makul gerekçeler bulduklarını söyleyen BM müfettişlerinin bulgularını reddetti.

BBC yorum için Bangladeş ordusuna başvurdu ancak yanıt alamadı.

Hasina'nin görevi bırakmak zorunda kalması sonrası Bangladeş, Nobel ödüllü Muhammed Yunus liderliğindeki geçici bir hükümet tarafından yönetiliyor.

Hükümet ülkeyi seçimlere hazırlıyor.

Avami Birliği'nin seçimlere katılmasına izin verilip verilmeyeceği henüz belli değil.

Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve kontrol edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisi için yapay zekadan da faydalanıldı.